«صیادان برقی» کارون را قرق کرده‌اند. در میان ترس و نگاه‌های بهت‌زدهٔ ساحل‌نشینان، صدای خُرخُر موتوربرقی که روی قایق‌شان نصب کرده‌اند، بلند می‌شود. با اهرم بلند فلزی، شوک برقی شدیدی به رودخانه وارد می‌کنند و لرزه‌ای به تن کارون می‌اندازند. ماهی‌ها روی آب بالا و پایین می‌پرند و در چشم‌به‌هم‌زدنی لاشهٔ ماهی‌ها سطح آب را پر می‌کند. بعد با تور، ماهی‌های مرده را جمع می‌کنند و می‌ریزند توی قایق.

 

«کار هر روزشان است. صیادان برقی کارون را نابود کرده‌اند. با برقی که به رودخانه می‌زنند هر جانداری که در آب باشد را می‌کشند، ماهی‌هایی هم که می‌مانند دیگر نمی‌توانند تخم‌ریزی کنند و نسلشان دارد از بین می‌رود.» این را یکی از ماهیگیرهای کارون می‌گوید و ادامه می‌دهد: «این کارشان یک جنایت است، ولی همه می‌ترسند اعتراض کنند. هرکس صدایش دربیاید با کلاشینکف به‌سمتش تیراندازی می‌کنند یا کار را به دعوای طایفه‌ای می‌کشانند. 

مسئولان هم می‌بینند چه اتفاقی دارد می‌افتد، اما بی‌خیال هستند و کسی جلوی اینها را نمی‌گیرد. بارها شکایتشان را به مسئولان بردیم، ولی خودمان به دردسر افتادیم. حالا هم اگر بفهمند چیزی درباره‌شان گفتم، می‌آیند سروقتم. ماهیگیری در کارون قدیم‌ها خیلی رونق داشت. صیادان زیادی رزق و روزی‌شان از همین رودخانه بود و صید خوبی داشتیم، ولی الان رودخانه خالی شده. ما هم دلمان خون است، ولی دیگر نمی‌دانیم چکار کنیم و به کجا شکایت ببریم. من با همین درآمد ناچیز دارم خرجی دو خانواده را می‌دهم و دنبال دردسر نیستم.» ماهیگیر با اصرار حاضر به حرف زدن شده است. تمام افراد در این گزارش به شرطی حاضر به همکاری و گفت‌وگو شدند که نامی از آنها برده نشود و اسمی از محل دقیق‌شان نیاید؛ چراکه از برخورد «صیادان برقی» ترس و نگرانی داشتند.

 

زنگ خطر انقراض

یک باتری و دو سیم فلزی، نوعی «شوک‌دهندهٔ الکتریکی» می‌سازد. صیادان غیرمجاز که به «صیادان برقی» مشهورند از این تجهیزات ساده استفاده می‌کنند تا ظرف کمتر از دو ساعت یک قتل‌عام تمام‌عیار در رودخانه و تالاب به راه بیاندازند و هر چه ماهی و جاندار در آن شعاع است از بین ببرند.

یکی از فعالان اجتماعی اهواز، ویدئویی از ماهی‌هایی که از کارون صید کرده، نشان می‌دهد؛ ماهی‌های فلج شده؛ ماهی‌هایی که به‌خاطر برق گرفتگی کمرشان از چند نقطه شکسته و حالت زیگزاگ پیدا کرده است. «کارون انواع ماهی و مارماهی و لاک‌پشت دارد که صیادان برقی همه را نابود کرده‌اند. چندبار که قایق این صیادان را دیدم با پلیس ۱۱۰ تماس گرفتم. آنها مرا به ادارهٔ محیط زیست حواله دادند. با آنها هم چندین‌بار تماس گرفتم، ولی هرگز کسی برای پیگیری نیامد. صیادان برقی هم همچنان به کارشان ادامه می‌دهند، بدون اینکه کسی مزاحمشان بشود. یک‌بار که ویدئوی آنها را در پیج اینستاگرامم منتشر کردم، با اسلحه آمدند به محل کارم و همکارانم را تهدید کردند. می‌خواستند درگیری طایفه‌ای بپا کنند.»

 

جنگ تن‌به‌تن

قایق قاتلان کارون، در سکوت ناظران، راهش را از مرکز شهر و از میان یکی از پرجمعیت‌ترین مناطق اهواز باز می‌کند. از زیر پل هفتم، حاشیهٔ اهواز قدیم و محلهٔ عامری به‌سمت پل هلالی و جنوب شهر راهی می‌شود. گاهی هم لابه‌لای جزیره‌ها و نیزارهای رودخانه اتراق می‌کند. یکی از قایق‌ران‌های کارون گله می‌کند: «خودتان را خسته نکنید. ما بارها سعی کردیم گزارش اینها را به مسئولان بدهیم، اما هیچ نتیجه‌ای نگرفتیم. به‌جای اینکه بازداشت شوند، دوباره برمی‌گردند سراغمان و تهدیدمان می‌کنند که چرا از آنها شکایت کردیم. چندسال است که دارند همین کار را می‌کنند. مگر می‌شود دولت نتواند این چند قایق و صیاد غیرمجاز را بگیرد؟ از شوشتر تا آبادان قایق‌هاشان در کارون است. در اهواز که در وسط شهر و روز روشن دست به این جنایت می‌زنند و کسی جلودارشان نیست. وقتی هم خبردار می‌شوند گزارش‌شان را دادیم، تهدیدمان می‌کند و پای طایفه‌ها را وسط می‌کشند. ما نمی‌خواهیم درگیری عشیره‌ای پیش بیاید، چون حل کردنش واقعاً سخت است.»

اینطور که گفته‌اند بیشترین تجمع «صیادان برقی» اطراف پل کابلی اهواز (پل پنجم) است. عده‌ای هم در منطقهٔ کوی ‌ملت کار می‌کنند که به‌خاطر تجمع نخاله‌های ساختمانی در ساحل، قابل دیدن نیستند. شب‌ها هم قایق‌هایشان را می‌برند خانه‌هایشان که پایین‌تر از کوت‌عبدالله طرف‌های روستای جنگیه (جنوب اهواز) است.

 

قایق‌ران، مشتی خرده‌نان در کارون می‌ریزد. هیچ ماهی‌ای دورش جمع نمی‌شود. می‌گوید: «می‌بینی حالا ماهی‌های رودخانه خیلی کم شده. کارون قبلاً پر بود از ماهی صبور، کپور، ماهی سفید، شیربت، برزن، گطان، عنزه و… ولی الان صیادان با تور هم نمی‌توانند صید خوبی داشته باشند. البته صید با برق هم حجم بالایی ندارد و به‌تدریج کم و کمتر شده، به‌طوری‌که صیادان برقی هر بار کمتر از ۱۰ کیلو ماهی گیرشان می‌آید؛ چون رودخانه دیگر ماهی ندارد. ماهی‌هایی که می‌مانند یا می‌میرند یا کج و کوله و عقیم می‌شوند که دیگر فایده‌ای ندارند. ماهی‌ها دیگر تخم‌ریزی نمی‌کنند و نسلشان دارد منقرض می‌شود.»

 

نیرو و تجهیزات کم است

صید با برق یکی از معضلاتی است که در سال‌های اخیر دامنگیر همهٔ رودخانه‌ها و تالاب‌های خوزستان شده. «داوود میرشکار»، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان، به «پیام‌ ما» می‌گوید: «صیادان برق عمدتاً از افراد سابقه‌دار و مسلح به سلاح‌های جنگی هستند که با توجه به محدود شدن منابع آبزی، برای استفادهٔ بیشتر از برق برای صید استفاده می‌کنند. ما با تمام توانی که داریم با این تخلف مقابله می‌کنیم. گزارش‌های مردمی هم برای ما اهمیت دارد و براساس آنها اقدام می‌کنیم. اما نیرو و امکانات محدود است و یگان حفاظت محیط زیست وظایف دیگری همچون مقابله با شکار و زباله‌سوزی و نخاله هم دارد. با‌این‌حال، در شش‌ماههٔ اول امسال، بیش از ۳۰۰ فقره پروندهٔ شکار و صید در استان داشتیم که تعداد ۱۶ فقره از آنها مربوط به صید با برق است که به دادگاه معرفی شده‌اند.»

 

خوزستان دو هزار و ۵۰۰ کیلومتر رودخانه و بیش از ۸۰۰ هزار هکتار تالاب دارد که در سال‌های گذشته با کاهش سطح آب در آنها امکان صید با برق فراهم شده است. محیطبان‌ها روایت‌های بسیاری از درگیری با صیادان برقی دارند، به‌خصوص در اهواز که به درگیری‌های مسلحانه هم کشیده شده است. اخیراً اما اخباری از توقف گشت‌های آبی یگان حفاظت محیط زیست شهرستان اهواز مطرح شده است. میرشکار این مسئله را رد می‌کند: «گشت‌های اهواز متوقف نشده، ولی فقط بخشی از فعالیت ما گشت‌های آبی است. صید با برق مسئلهٔ کل استان است. در بعضی جاها که اکوسیستم برای ما مهم است مثل تالاب بین‌المللی شادگان، مشکلات را در کارگروه نظارتی مطرح کردیم و بنابر مصوبات این کارگروه با همکاری نیروی انتظامی و مرزبانی گشت‌های مشترکی راه‌اندازی کردیم.»

 

براساس بند ج ماده ۱۱ قانون شکار و صید «هر کس مرتکب شکار و صید با وسایل و از طرق غیرمجاز و یا شکار با استفاده از اسلحهٔ دیگران کند به جزای نقدی از یک میلیون و ۵۰۰ هزار تا سه میلیون ریال یا حبس از ۹۱ روز تا شش ماه محکوم می‌شود.» این مجازات ناچیز از یک سو و طولانی شدن رسیدگی به پرونده‌ها در دادگاه‌ها از سوی دیگر، قاتلان رودخانه را گستاخ‌تر کرده.

میرشکار معتقد است «مسائل محیط زیستی باید ریشه‌ای حل شود. صیادانی که با برق ماهیگیری می‌کنند یقیناً یکی از مشکلاتشان بحث معیشت است. به همین دلیل ما به‌دنبال راهکار و اجرای پکیج مدیریت محیط زیستی برای معیشت جایگزین مردمی هستیم که در حوالی اکوسیستم‌های ارزشمند ساکنند. یکی از پیگیری‌ها تصویب سند توسعهٔ گردشگری تالاب شادگان است که قرار است برای تمام تالاب‌های کشور کار مشابهی انجام شود. به‌نظر می‌رسد که اگر برای مردم معیشت جایگزین بدهیم و از محل حفاظت درآمد کسب کنند، دیگر به‌شکل غیرقانونی دست‌درازی نمی‌کنند.»

 

ورود دیرهنگام گشت‌های نامحسوس

همچنین، «سید احمد موالی‌زاده»، فرماندار اهواز، در پاسخ به اینکه چرا تاکنون با تردد صیادان غیرمجاز و مسلح در شهر، که علاوه‌بر تخریب محیط زیست، برای شهروندان رعب و وحشت ایجاد کرده‌اند، برخورد مناسبی صورت نگرفته، توضیحاتی را به‌صورت مکتوب ارائه کرده است: «امسال تعداد کل پرونده‌های صید ماهی و شکار پرندهٔ غیرمجاز ۳۳ مورد بوده که دو مورد از پرونده‌های صید منجر به اقدام قضائی شده است. پرونده‌های صید غیرمجاز منجر به تیراندازی در شعبهٔ ۲۹ دادیاری و صید غیرمجاز با برق منجر به درگیری و حمله با چوب به مأموران محیط زیست در شعبهٔ ۲۵ دادیاری دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان اهواز در جریان هستند.»

موالی‌زاده با بیان اینکه با شکارچیان و افراد متخلفی که اقدام به تیراندازی به محیطبانان می‌کنند و در این جرم دخیل هستند قاطعانه برخورد قانونی می‌شود، گفته است: «موضوع تیراندازی افراد متخلف به نیروهای حفاظت محیط زیست، به‌صورت ویژه در دستورکار قرار گرفت و گشت‌های نامحسوس نهادها و دستگاه‌های ذی‌ربط اطلاعاتی انتظامی در حال رصد و شناسایی افراد متخلف و مجرم هستند که پس از دستگیری این افراد برای تشکیل پرونده و رسیدگی به دستگاه قضایی معرفی می‌شوند.»

 

فریاد رودها

از تالاب بین‌المللی شادگان تا هورالعظیم، از جنگل‌های حفاظت‌شدهٔ کرخه تا کارون، صیادان برقی، فریاد اعتراض همه را بلند کرده‌اند. اهالی روستاهای اطراف تالاب بین‌المللی شادگان که از این صیادان به تنگ آمده بودند، در سفر اردیبهشت امسال رئیسی، رئیس‌جمهور، به این تالاب خواستار رسیدگی به این مشکل شدند. رئیسی نیز از سازمان حفاظت محیط زیست خواست که با متخلفان و صیادان غیرمجاز قاطعانه برخورد کند. آیا قاتلان رودخانه مجازات می‌شوند؟