بازماندگان از تحصیل و بهانه‌های کوچک

هرچند کوچ عشایر مانند قبل نیست و دوره‌ها و روش‌های‌ کوچ با گذشته فرق می‌کند اما آنان همچنان به تولید و پرورش دام و کار کشاورزی می‌پردازند و نقش زیادی در امنیت غذایی جامعهٔ ایران دارند. بااین‌حال کودکان عشایر بیش از آنکه دانش‌آموز باشند، نیروی کار هستند. کودکانی که همپای والدین خود به کار مشغولند تا بخشی از امورات خانواده تأمین شود. اغلب آنان تنها در دوران ابتدایی موفق به خواندن درس می‌شوند و پس از آن از تحصیل بازمی‌مانند. این مهم دلایل متعددی دارد که عمده‌ترین‌شان موضوع زیرساخت‌های آموزشی است، از جمله نداشتن مدرسه و مسئلهٔ معلمان تخصصی. ازدواج دختران در سنین کم نیز از دیگر عوامل دوری از تحصیل است. اما این بخش کوچکی را شامل می‌شود و هنوز علت اصلی عدم وجود کیفیت آموزشی و تجهیزات لازم برای ایجاد یک مدرسهٔ مناسب و برخوردار از امکانات است. آنان همچنان منتظر بهانه‌های کوچکی برای ادامه و بهبود کیفیت تحصیل هستند. شاید ایجاد امکانات و انجام خدمات حمایتی مؤثر بتواند راهی برای کاهش بازماندگان از تحصیل در میان عشایر باشد.

  گاهی به آمارهای تحصیلی-آموزشی عشایر

براساس آمار وزارت آموزش‌‌‌و‌پرورش، بیش از ۵۰ درصد دانش‌آموزان دختر عشایر بعد از اتمام دورهٔ ابتدایی ترک تحصیل می‌کنند.

 در حال حاضر هفت هزار و ۳۲۰ مدرسهٔ عشایر در کشور فعال است که از این تعداد پنج هزار و ۴۰۰ مدرسه در دورهٔ ابتدایی و بقیه در دورهٔ متوسطهٔ اول و دوم هستند. 

 همچنین، ۲۲۵ هزار دانش‌آموز عشایر در کشور تحصیل می‌کنند که ۵۱ درصد آنان پسر و ۴۹ درصد نیز دختر هستند و بیشترین تعداد دانش‌آموز عشایر در استان‌های سیستان ‌‌و بلوچستان، آذربایجان‌غربی، کرمان، خوزستان و فارس حضور دارند. اما برای بازماندگان از تحصیل وزارت آموزش‌و‌‌پرورش چه اقدامی انجام داده است و این جمعیت چگونه شناسایی می‌شوند؟

سامانه‌ای از سوی معاونت آموزش ابتدایی وزارتخانه تحت‌عنوان سامانهٔ «شهید محمودوند» از سوی وزارت آموزش‌وپرورش در راستای شناسایی دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل راه‌اندازی شده است.

سرپرست دفتر توسعهٔ عدالت آموزشی و آموزش عشایر وزارت آموزش‌وپرورش در مورد روش‌های شناسایی این تعداد از دانش‌آموزان در مناطق عشایرنشین می‌گوید: «سامانهٔ محمودوند براساس کدملی تعریف شده و وجه تمایز دانش‌آموز عشایری، یا شهری و روستایی بودنش کد ملی نیست، بلکه براساس موقعیت جغرافیایی است که در آن زیست می‌کند. بر این اساس، نسخهٔ متناسب‌سازی‌شدهٔ عشایریِ سامانهٔ شهید محمودوند برای مناطق عشایری اجرا شده است.»

۲۰ درصد از بازماندگان به مدرسه برگشتند

مدیرکل دفتر توسعهٔ عدالت آموزشی و آموزش عشایر وزارت آموزش‌وپرورش با بیان اینکه سال گذشته یعنی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ حدود ۲۰ درصد دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل جامعهٔ عشایری به چرخه‌ٔ تحصیل وارد شدند، گفت: تلاش ما این است امسال این آمار افزایش یابد.

«علی تیرگیر» با بیان اینکه میزان بازماندگی از تحصیل در جامعهٔ عشایری به نسبت میانگین کشوری شاید مقداری بیشتر باشد، به ایسنا گفته است: پراکنده بودن، عدم حمایت کافی و وافی از خود و خانوادهٔ دانش‌آموز و نبودن بعضی زیرساخت‌های مناسب برای ادامه‌تحصیل دانش‌آموزان از جمله دلایلی است که می‌تواند تأثیر مستقیمی بر بازماندن دانش‌آموز از تحصیل داشته باشد.

تیرگیر با بیان اینکه در جامعهٔ عشایری همچون سایر جوامع شهری و روستایی بحث بازمانده از تحصیل یکی از مباحث مهم نظام تعلیم و تربیت عشایر تعریف شده است، عنوان کرد: سال گذشته حدود ۲۰ درصد از دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل این جامعه به تحصیل روی آوردند و تلاش ما این است که امسال این آمار افزایش یابد.

او با بیان اینکه تا پایان اردیبهشت سنجش حدود ۲۰ هزار نوآموز عشایری به اتمام رسید، افزود: پیش‌بینی می‌شود حدود ۳۰ هزار نوآموز سنجش و سپس کار ثبت‌نام آنها انجام شود. چون هنوز کار سنجش به اتمام نرسیده نمی‌توان آماری دربارهٔ افزایش یا کاهش دانش‌آموزان عشایری در سال تحصیلی جدید ارائه کرد، افزود: پیش‌بینی می‌شود شاهد کاهش تعداد دانش‌آموزان در جامعهٔ عشایری و در مقطع اول ابتدایی نباشیم.

به‌گفتهٔ این مقام مسئول در وزارت آموزش‌وپرورش، یکی از عوامل مؤثر در بهبود زیرساخت آموزش در مدارس عشایری موضوع جذب معلمان است که این موضوع باعث شد سال گذشته در جذب نیروی انسانی برای مدارس عشایری با چالش جدی و بحرانی مواجه شود. اما در سال تحصیلی جاری چه تحولی صورت گرفت؟ به‌گفتهٔ تیرگر، امسال نیز همچون سال گذشته در آزمون ماده ۲۸ سهمیهٔ خوبی برای مدارس عشایری در دانشگاه فرهنگیان لحاظ شد؛ زیرا با توجه به رویکردی که مقام عالی وزارت نسبت به دانش‌آموزان مناطق کم‌برخوردار خصوصاً مناطق عشایری و مرزی داشتند، جذب در اولویت و تعیین نیروی انسانی توسط مدیران کل آموزش عشایر استان‌ها و خود مدیرکل استان قرار گرفت.

ترک تحصیل ۵۰ درصدی برای دختران عشایر

آخرین آماری که دربارهٔ بازماندگان از تحصیل وجود دارد، مربوط به سال تحصیلی  ۱۴۰۰ است که به‌نقل از مدیرکل سابق دفتر توسعهٔ عدالت آموزشی و آموزش عشایر وزارت آموزش‌وپرورش اعلام شده بود بیش از ۵۰ درصد دانش‌آموزان دختر عشایر بعد از اتمام دورهٔ ابتدایی ترک تحصیل می‌کنند. «دانش‌آموزان دختر ممکن است پس از اتمام دورهٔ دبستان، به مدارس دیگری در روستا و شهر بروند و در مدارس عادی درس بخوانند. ما سه نوع مدرسهٔ روستایی، عشایری و شهری در کشور داریم که دانش‌آموزان عشایر اعم از پسر و دختر، پس از اتمام دوران ابتدایی در مدارس عشایری باید به دبیرستان‌های روستا یا شهر بروند. اما نکتهٔ حائز اهمیت این است که با وجود آنکه مخرج کسر برای برآورد دقیق آمار بازماندگان از تحصیل مشخص نیست، آنچه براساس خروجی تعداد دانش‌آموزان دختر این مناطق پس از اتمام پایهٔ ششم به‌دست می‌آید و مقایسهٔ آن با تعداد دانش‌آموزانی که وارد متوسطهٔ اول می‌شوند، ما را متوجه یک تفاوت معناداری می‌کند. این تفاوت در خروجی و ورودی نشان می‌دهد بیش از ۵۰ درصد دختران دانش‌آموز مناطق عشایری پس از مقطع ابتدایی ترک تحصیل می‌کنند».

او یکی از دلایل این مسئله را موفق‌ نبودن در اجرای اساسنامهٔ مدارس عشایری عنوان کرده بود. این اساسنامه مصوبهٔ نهصد‌و‌هشتمین جلسهٔ شورای‌عالی آموزش‌وپرورش در تاریخ ۱۱ اسفند ۱۳۹۳ بود که در ماده ۵ این اساسنامه آمده است: «به‌منظور افزایش پوشش تحصیلی و جلوگیری از ترک تحصیلی دانش‌آموزان عشایر، به‌ویژه دانش‌آموزان دختر، وزارت آموزش‌وپرورش موظف است نسبت به ارائهٔ فزون‌تر خدمات آموزشی و پرورشی مختلف در دوره‌های تحصیلی اول و دوم متوسطه، از قبیل تأمین وسیلهٔ رفت‌وآمد رایگان، راه‌اندازی خوابگاه‌های مرکزی، تأسیس مدارس شبانه‌روزی، آموزش‌های از راه دور و… اقدام کند». اما این مصوبهٔ مهم به اجرا درنیامد و بخش زیادی از کودکان عشایری از امکانات متناسب با خود محروم ماندند.

بااین‌حال، موانع ادامهٔ تحصیل در جمعیت عشایر کشور که در ۲۷ استان پراکنده‌اند، فقط اینها نیست و آموزش متناسب با ‌‌نوع زیست آنان نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. با توجه به نوع زندگی عشایر ایجاد مدارس فنی‌وحرفه‌ای کمک زیادی به بهبود زندگی و کسب آموزش‌ها و مهارت‌های لازم برای آنان می‌کند. هرچند متولیان امر نیز معتقدند هنوز آن‌گونه‌که باید نتوانسته‌اند مدارس فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش را در مناطق عشایری توسعه دهند.

مدیرکل توسعه عدالت آموزشی و آموزش عشایر در همین زمینه عنوان کرده است: با تفاهمی که با معاونت متوسطه برای توسعهٔ مدارس شبانه‌روزی، فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش در مناطق عشایری انجام شده است، در سال تحصیلی جدید پشتیبانی خوبی از مدارس فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش موجود و توسعهٔ آنها صورت خواهد گرفت.