با احتمال افزایش شهرنشینی ۷۰ درصد مردم دنیا تا ۲۶ سال دیگر، سازمان جهانی بهداشت به مدیران شهری هشدار می‌دهد که از همین حالا برنامه‌ای برای آیندهٔ سلامت عمومی داشته باشند. درحالی‌که شهرها فرصت‌های زیادی را برای اشتغال و دسترسی بهتر به خدمات بهداشتی، آموزشی و حمایت اجتماعی را برای توسعهٔ انسانی فراهم می‌کنند، به‌طور بالقوه می‌توانند خطرات بهداشتی منحصر‌به‌فردی داشته باشند. مثلا ازدحام بیش از حد در محله‌های فقیر‌نشین شهری و سکونتگاه‌های غیررسمی کوچک‌ باعث شده است دسترسی به آب سالم و بهداشت مناسب کمتر باشد و درنتیجه بیماری‌های عفونی مانند سل گسترش پیدا کنند. همچنین، نرخ بیماری‌های غیرواگیر، خشونت و بیماری‌های روانی نیز به‌دلیل محیط‌های اجتماعی و معماری شهری غالباً در شهرها بالاتر است. در این بین فقط ۱۲ درصد از شهرهای جهان توانسته‌اند به اهداف کنترل آلودگی دست پیدا کنند. بنابراین، با در نظر گرفتن چنین روندهایی، سازمان جهانی بهداشت (WHO) شهرنشینی را به‌عنوان یکی از چالش‌های کلیدی برای سلامت عمومی در قرن ۲۱ شناسایی کرده است.

 

 اهمیت مدیریت و برنامه‌ریزی شهرنشینی

۳۰ سال پیش، منشور اتاوا در کانادا برای ارتقای سلامت عمومی و توانمندسازی مردم برای افزایش و بهبود سلامت و رفاه از طریق تضمین محیط‌های سالم‌ و پایدار زندگی، کار، بازی و… نوشته شد تا اصلی برای ایجاد عدالت اجتماعی و برابری برای سلامت عمومی قرار بگیرد. طبق این سند بنا بر این شد که ارتقای سلامت جمعی فقط مسئولیت بخش سلامت نباشد و سایر نهادها هم به سهم خود برای افزایش سلامت مردم تلاش کنند. بر همین اساس مدیریت و برنامه‌ریزی شهر‌نشینی به‌گونه‌ای که فرصت پیشرفت را در عین توجه دسترسی برابر به نظام سلامت فراهم کند، اهمیت بسزایی دارد. ازاین‌رو، انتظار می‌رود شهرهای سالم و زیست‌پذیر اولویت برنامه‌ریزان شهری قرار بگیرد و آنها ایجاد و بهبود مستمر آن محیط‌های فیزیکی و اجتماعی و گسترش منابع اجتماعی را سرفصل برنامه‌های خود قرار دهند تا به‌این‌ترتیب مردم بتوانند متقابلاً در انجام تمامی وظایف زندگی و توسعهٔ شهری از این برنامه‌ها حمایت کنند. 

 

 همه برای سلامتی، سلامتی برای همه

سند توسعهٔ پایدار تا سال ۲۰۳۰، از  برنامه‌ای جهانی برای همهٔ مردم رونمایی کرده بود تا از طریق اهدافی که مشخص شده بود، بتوان رفاه را برای همهٔ آحاد جامعه فراهم کرد. دستورالعملی که ۱۷ هدف داشت و فرصت جدیدی را برای مشارکت چند ذی‌نفع به‌طور همزمان ایجاد می‌کرد. به این امید که همهٔ مردم بتوانند سهمی از زندگی در سلامت و با کرامت و برابر داشته باشند. این سند با پیش‌فرض اینکه همهٔ برنامه‌های اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی به‌هم مرتبط هستند و برهم تأثیر می‌گذارند، تلاش‌ کرده است رویکرد ارتقای سلامت مبتنی‌بر شهرهای سالم را مبنای ایجاد سکونتگاه‌های انسانی فراگیر، ایمن، انعطاف‌پذیر و پایدار قرار دهد. 

 

 شهرهای سالم چه ویژگی‌ای دارند؟

به‌گزارش سازمان جهانی بهداشت، شهرهای سالم چند ویژگی خاص دارند. اول از همه اینکه در این شهرها، گرسنگی صفر است. به این معنی که شهرهای سالم می‌توانند با اتخاذ سیاست‌های نوآورانه، محیط شهری را برای دسترسی به غذای ایمن، مغذی و کافی بهبود ببخشند و آن را تضمین کنند. به‌این‌منظور، برنامه‌ریزان شهری باید امکان دسترسی به غذاهای سالم و بازارهای سبز دوستدار محیط زیست را بیشتر کنند. همچنین آنها موظفند افراد جامعه را به انتخاب سالم‌تر تشویق کنند و به‌طور مثال با به اشتراک گذاشتن اطلاعات شفاف راجع‌به غذاها و برچسب‌گذاری کالری موجود محصولات در محل خرید، مردم را آگاه کنند. به‌علاوه از مدیران شهری انتظار می‌رود دسترسی به غذاها و نوشیدنی‌های ناسالم را محدود کنند و از سیاست‌های اقتصادی آمایش سرزمین در این رابطه استفاده کنند و در راستای پایان دادن به سوءتغذیه با تحویل هدفمند وعده‌های غذایی غنی از مواد مغذی به فقرا رژیم غذایی ساکنان شهر را بهبود ببخشند.

 

نکتهٔ دیگری که مدیران شهری باید به آن توجه کنند، این است که در رویکرد شهرهای سالم باید بتوانند امکان دسترسی به آب آشامیدنی تمیز و سرویس‌های بهداشتی را تضمین و این فرصت را به‌طور برابر با کیفیت بالا برای همه فراهم کنند. این تلاش‌ها باید به افزایش بهداشت برای بخش‌های بزرگی از جمعیت و همچنین دفع مناسب زباله، مدیریت آلودگی در سکونتگاه‌های غیررسمی و رسمی با توجه به استانداردهای بهداشتی بیانجامد.

 

همچنین، وضعیت مسکن باید در شهرهای سالم به‌نحوی باشد که از ازدحام بیش از حد در زاغه‌ها و حاشیه‌نشینی اطراف شهرها به‌منظور ارتقای اولویت‌های بهداشت عمومی بکاهد. چراکه مسکن نامناسب در کنار سرویس‌های بهداشتی نامرغوب خطر ابتلا به سل و سایر بیماری‌های منتقله از هوا را افزایش می‌دهد و به مالاریا، تب زرد و زیکا که در آب راکد وجود دارند، اجازه می‌دهد که به‌سرعت رشد کنند.

بنابراین، شهرداران شهرهای سالم باید با برنامه‌ریزی شهری بهتر باید امکان دسترسی بیشتر به سیستم‌های حمل‌ونقل ایمن، فضاهای سبز عمومی و واکنش‌های اضطراری به بلایای طبیعی را اولویت قرار دهند تا مجموعاً از مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات جاده‌ای کاسته و به‌تبع آن کیفیت هوا را بهبود ببخشند و میزان فعالیت بدنی شهروندان را نیز افزایش دهند.

 

 مصرف و تولید باید مسئولانه شود

سازمان جهانی بهداشت توضیح می‌دهد که مصرف ناپایدار و الگوهای تولیدی که به محیط زیست آسیب می‌زنند، چه از طریق آلاینده‌های هوا، منابع آب آلوده و چه با از بین بردن مواد غذایی مغذی، سلامتی را نیز به‌خطر می‌اندازند. بنابراین، شهرهایی سالم و پایدار هستند که شرکت‌های بزرگ را تحت‌فشار قرار می‌دهند تا از شیوه‌های پایداری که به‌نفع سلامت جمعی است، استفاده کنند. 

 

 نقش پررنگ شهرهای سالم در کاهش خطرات تغییراقلیم

شهرهای سالم در قبال رویدادهای شدید آب‌وهوایی که زنجیرهٔ تأمین مواد غذایی را مختل می‌کنند و بیماری‌های ناشی از آب را گسترش می‌دهند و درنتیجه آسیب‌های فیزیکی جدی بر سلامتی می‌گذارند، برنامه‌های معین دارند. بنابراین، نسخه‌ای که سازمان جهانی بهداشت برای هدف شهرهای سالم می‌پیچید، این است که یادآوری کند شهر سالم باید با کاهش انتشار کربن، کیفیت هوا را بهبود و فعالیت بدنی را نیز به‌طور همزمان مثلاً با جایگزینی پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری به‌جای اتومبیل ارتقا دهد. ازآنجاکه همین حالا هم بخش‌ بزرگی از جمعیت جهان حتی بین جوامع فقیر در شهرها متمرکز شده‌اند، اگر مدیران شهری رویکرد شهرهای سالم را اصل قرار دهند، می‌توانند نقش زیادی در کاهش اثرات تغییراقلیم بازی کنند.

 

در مجموع سازمان جهانی بهداشت این موارد را فقط بخشی از دلایلی می‌داند که شهرها را باید اولویت برنامه‌ریزی قرار داد. به‌گفتهٔ این سازمان بین‌المللی، این رویکرد در برابر شهر‌ها نوعی رویکرد نوین حکمرانی بین‌بخشی و چندسطحی مؤثر برای تقویت توسعهٔ محلی است که حکومت‌ها را برای ارتقای سلامت عمومی و دستیابی به پوشش سلامت همگانی و پیشرفت سایر اهداف توسعهٔ پایدار به‌طور شفاف، پاسخگو می‌کند.