به‌گفتهٔ آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران، سالانه بیش از ۳۰۰ میلیون مترمکعب در ایام سرد سال ناترازی داریم و با توجه به صنایعی که وارد خط مصرف گاز می‌شوند، برآورد می‌شود ظرف سه تا چهار سال آینده به ۵۰۰ میلیون مترمکعب ناترازی برسیم. «ناترازی انرژی یک موضوع سنواتی است، علت اینکه امروز ناترازی انرژی برخورد کردیم این است که از ابتدا تمهیداتی برای بهینه‌سازی و کنترل شدت مصرف انرژی نیندیشیدیم و با بی‌برنامگی برای کاهش مصرف اکنون دچار مصرف افسار گسیخته در حوزهٔ بنزین، گاز و برق هستیم.»

 

 ناترازی مستمر

نجفی توضیح داد: «۱۵ سال پیش مقام معظم رهبری نسبت به مصرف انرژی اشارات مستقیم کردند، به‌طوری‌که سال ۸۸ را با عنوان اصلاح الگوی مصرف نام‌گذاری کردند و اکنون دیگر بار نسبت به موضوع ناترازی انرژی در کشور هشدار داده‌اند. اکنون ما باید مصرف انرژی را در کشور مدیریت کنیم و این نیاز به اقداماتی از جمله ورود تکنولوژی‌های نوین به‌خصوص در حوزهٔ خودرو و تغییر ساختارهای رفتاری و مصرفی و همچنین آموزش دارد. اکنون در کشور ما شرایط تأمین تکنولوژی، آموزش و سرمایه‌گذاری وجود دارد، اما به‌دلیل عدم اطمینان به ایفای تعهدات و بازگشت سرمایه توسط دولت سرمایه‌گذاران دچار شک و شبهه هستند. ذی‌نفع نهایی هرگونه فرایند کاهش شدت مصرف انرژی در کشور دولت است و از این فرایند منتفع می‌شود و باید بازگشت سرمایه و تأمین انتفاع را برای سرمایه‌گذار تضمین کند. عمده مشکل ما در حال حاضر عدم پاسخگویی دولت به سرمایه‌گذاران و عدم جلب اطمینان آنها است. 

 

 برنامهٔ بی‌تحقق

نجفی دربارهٔ اینکه با روند کنونی مصرف احتمال رسیدن به مرحلهٔ واردات در تمامی حامل‌های انرژی از جمله برق، بنزین و گاز خواهیم بود، توضیح داد: «ما اکنون برخی مواد اولیه را وارد کنیم که به مصرف بخش دیگر تولید می‌رسد، اما اگر انرژی را وارد کنیم، چه ارزش‌افزوده‌ای جز اینکه در منازل سوزانده شود، ایجاد می‌کنیم؛ یعنی ما باید هزینه زیادی را متحمل شویم که این انرژی وارداتی در وسایل گرمایشی سوزانده شود. بنابراین، واردات به‌هیچ‌وجه توجیه اقتصادی ندارد. از طرف دیگر اگر قرار باشد ناترازی را استمرار دهیم، اولین آفت آن است که توسعه پیدا نمی‌کنیم؛ چون توسعه‌یافتگی مستلزم وجود آب، برق و گاز است که ما در هر سه این موارد مشکل جدی داریم. پس برنامهٔ هفتم توسعه به‌خصوص در حوزهٔ صنعت تحقق نخواهد یافت. ما نباید اجازه دهیم ناترازی ادامه پیدا کند؛ چراکه در این صورت کشور رو به اضمحلال می‌رود.»

 

 احتمال تغییر فصل ناترازی

به‌گفتهٔ او، اگر خودروهای برقی و ایستگاه‌های شارژ در کشور راه‌اندازی شوند، می‌توانیم ناترازی بنزین را مدیریت کنیم. باید خودروی برقی وارد و تولید کنیم و میزان تولید برق کشور افزایش دهیم و به‌این‌ترتیب بخشی از مصرف بنزین کشور را با جایگزینی برق حل کنیم و بخشی را هم با تغییر تکنولوژی و استفاده از خودروهای کم‌مصرف حل‌وفصل کنیم. «مصرف گاز کشور بسیار استراتژیک است، ما سالانه بیش از ۳۰۰ میلیون مترمکعب در ایام سرد سال ناترازی داریم و با توجه به صنایعی که وارد خط مصرف گاز می‌شوند، برآورد می‌شود ظرف سه تا چهار سال آینده به ۵۰۰ میلیون مترمکعب ناترازی برسیم. ضمن اینکه ممکن است همین ناترازی گاز که قبلاً فقط در زمستان داشتیم، به ایام گرم سال تسری پیدا کند و در نیروگاه‌های حرارتی هم کمبود گاز داشته باشیم. برای حل این معضل مهمترین راه اینکه سیستم‌های گرمایی منازل یعنی ۲۰ میلیون بخاری موجود با بخاری‌های با گرید A تعویض شوند. در کل اینکه تمامی این موارد نیاز به تصمیم‌گیری کلان دارد.»

 

دی‌ماه گذشته مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در حوزهٔ بهینه‌سازی مصرف انرژی گزارشی منتشر کرده بود که عنوان می‌کرد علاوه‌‌بر سوق دادن جامعه به اصلاح رفتار مصرف انرژی، باید بهبود محیط مصرف انرژی از جمله نوسازی تجهیزات مصرفی نیز در دستورکار قرار گیرد. در حوزهٔ تولید گاز نیز با توجه به مشکلات تأمین مالی پروژه‌های بالادستی گاز، رویکرد اصلی باید بر ایجاد انگیزه و اطمینان‌بخشی به بخش خصوصی جهت ورود به بخش بالادستی متمرکز شود. «یکی از راهکارهای حل ناترازی گاز طبیعی، ذخیره‌سازی آن دانسته شده و آمده است که راه‌حل اصلی برای حل مسئلهٔ ناترازی فصلی (ناترازی در دورهٔ اوج مصرف) گاز طبیعی، ذخیره‌سازی گاز در مخازن زیرزمینی در فصل گرم و برداشت گاز ذخیره‌شده در فصل سرد است. درحالی‌که متوسط نسبت ذخیره‌سازی گاز به‌کل مصرف در دنیا ۱۱ درصد است و در آمریکا، روسیه و اروپا این شاخص، حدود ۲۰ درصد است، ایران دارای ظرفیت ذخیره‌سازی ۱.۴ درصدی از کل مصرف است. لذا ضروری است ظرفیت ذخیره‌سازی گاز طبیعی حداقل به ۱۰ درصد مصرف سالیانهٔ گاز طبیعی کشور افزایش یابد.»

 

راهکارهای بی‌اجرا

این گزارش راهکار دیگر، جلوگیری از تشدید ناترازی با تغییر راهبردهای فعلی را پیشنهاد می‌دهد و بیان می‌کند سیاست‌های اتخاذشدهٔ پیشین در حوزهٔ انرژی، منجر به بروز ناترازی‌های رو به گسترش فعلی شده‌است. بنابراین، لذا قدم اول برای حل مسئلهٔ ناترازی انرژی، تغییر رویکرد نسبت به وضعیت فعلی است. در بخش صنعت، تغییر راهبرد از توسعهٔ صنایع انرژی‌بر به توسعهٔ واحدهای تکمیلی در طول زنجیرهٔ ارزش و با امکان ایجاد ارزش‌افزوده بیشتر ضروری است. در بخش نیروگاهی، تبدیل نیروگاه‌های گازی فعلی به سیکل ترکیبی و تنوع‌بخشی به سبد تولید برق از طریق توسعهٔ نیروگاه‌های تجدیدپذیر باید در دستورکار قرار گیرد. در بخش ساختمان ناظر به ساختمان‌های جدیدالاحداث، باید صدور پایان‌کارهای ساختمانی به‌صورت تدریجی منوط به تأییدیهٔ نهادهای متولی بهینه‌سازی مصرف انرژی برای رعایت مبحث (۱۹) مقررات ملی ساختمان شود. 

 

در این گزارش دربارهٔ اصلاح ساختار بهینه‌سازی کشور آمده است وزارت نفت و نیرو به‌صورت سنتی خود را نهادهای متولی تولید نفت، گاز و برق کشور می‌دانند و بر همین اساس، همواره افزایش مصرف بی‌رویه را با افزایش تولید پاسخ داده‌اند. لذا موضوع بهینه‌سازی مصرف انرژی هیچ‌گاه به‌عنوان اولویت اصلی این دو وزارتخانه و درنهایت کشور قرار نگرفته‌ است. از سوی دیگر، بهینه‌سازی مصرف انرژی یک موضوع فرابخشی و نیازمند همکاری سایر وزارتخانه‌ها از جمله وزارت راه‌وشهرسازی، وزارت صنعت، معدن و تجارت و جهادکشاورزی است. لذا ضروری است یک متولی واحد برای موضوع بهینه‌سازی مصرف انرژی از طریق تجمیع و یکپارچه‌سازی ساختارهای فعلی ایجاد شود.