سایت خبری پیام ما آنلاین | ناظم الاسلام کرمانی و تاریخ بیداری ایرانیان

ناظم الاسلام کرمانی و تاریخ بیداری ایرانیان





۲۴ اسفند ۱۳۹۴، ۱۹:۴۳

ناظم الاسلام کرمانی
و تاریخ بیداری ایرانیان

به قلم مسعود ناظم زاده شعاعی
نوه ناظم الاسلام کرمانی

قسمت دوم
در دعواهای وزیر و وکیل شدن ، اوخود را کنار می کشد ، در حقیقت کسی هم از او دعوت به کار نمی کند ، چرا که همگان به روحیات ناظم الاسلام نیک آگاه بودند که آزادیخواهی است که دعوای آزادی و عدالت را برای پیشرفت مملکت و رفاه مردم فریاد می زند نه برای پست و مقام خواهی خود. دغدغه و شور ناظم الاسلام برای آزادی از خاستگاه احساسات جاه طلبانه و برخاسته از عقده های روشنفکر نمایی نبود. از اینرو چنین شخصی با این روحیات و تفکرات هرگز در شبکه تو درتوی قدرت و مبارزات آن جایی ندارد و اساسا موفق هم نخواهد بود. سود جویی فردی و جاه طلبی شخصی ، همان بیماری سالیان دراز ، گریبان مشروطه خواهان را گرفته و به رو در رویی با هم کشانده . ناظم الاسلام که از کوشندگان راستین و ازپیشگامان جنبش است ، در تنگنای تهیدستی قرار گرفته و با فقری استخوان سوز دست به گریبان است و دراین دوران است به کار نگارش « تاریخ بیداری ایرانیان » می شود . تاریخ نگاری ایرانیان تا آن روزگار را به باد انتقاد می گیرد و می خواهد تاریخی از خود به جای گذارد که مدح خود کامگان و دروغ و فریب قدرتمندان در آن راه نداشته باشد ، در حقیقت به گفته خودش : « پیوسته در این اندیشه بودم که بر سبک مورخین اروپ ( اروپایی )کتابی در تاریخ ایران بنگارم .» خدمت بزرگ و بی مانندی که او به تاریخ معاصر ایران کرد ، گرد آوری اسناد ومدارک انقلاب مشروطه ایران بود . وی در تاریخ خود ، با زحمات توان فرسا کلیه تلگراف ها ، نامه ها و حتی اعلامیه ها و شب نامه های مخفی را که به دستش رسیده ، چاپ کرده است . همین اسناد و مدارک است که تا به امروز و نیز تا به فردای ایران ، منبع درجه اول پژوهشگران تاریخ خواهد بود . ارزش علمی تاریخ او تا بدان جا است که شادروان آرین پور درباره آن می نویسد : « یگانه تاریخ معتبر که در دوران انقلاب مشروطه ایران نوشته شده ، تاریخ ناتمام بیداری ایرانیان ، تالیف ناظم الاسلام کرمانی است . » و نیز ادوارد براون مستشرق ایران دوست ، این گونه داوری می کند که « مقامش بالاتر از تمام تواریخ فارسی است که در سنش یا هفت قرن اخیر تحریر یافته است .»حامد الگار از محققان غربی که در زمینه تاریخ معاصر ایران دارای آثار و تالیفاتی است ، پیرامون تاریخ بیداری ایرانیان می نویسد : « احتمالا نخستین نمونه تاریخ نوبسی جدید ایرانیان ، تاریخ بیداری ایران ناظم الاسلام کرمانی است که ماخذ بسیار مهمی برای دوره مشروطیت ایران است ، و به تفصیل برگزیده ی وسیعی از اسناد معاصر را ارائه می دهد .»
حافظ فرمانفرمایان از محققان تاریخ معاصر ایران و استاد دانشگاه تگزاس در معرفی اجمالی این تالیف چنین بیان می کند : « تالیف تاریخ بیداری ایرانیان که پس از برقراری ژریم مشروطیت نوشته شد ، دوره ای جدید در تلریخ نگاری ایران گشود . ناظم الاسلام کرمانی نویسنده این اثر تلاش مجدانه و موفقیت آمیزی برای تالیف اثری به کار برد که برای اولین بار با زندگی قشر عظیمی از مردم ایران سروکار داشت ، مضمون ، منابع ، استاد و سبک منثور آن ، این اثر را به سطحی رسانیده بود که تا قبل از آن سابقه نداشت .» محقق مذکور در مبحث دیگری پیرامون کیفیت تاثیر گذاری تاریخ نگاری اروپائیان در ایران می نویسد : « نفوذ تاریخ نگاری اروپایی هر چند که در ارائه تاثیراتش بی اندازه کند بود ولی در اواخر قرن نوزدهم رخ نمود و در دوره فعال و زنده ی مشروطیت تحرک زیاد یافت . و این ، زمانی بود که قریحه و هنر یکی دیگر از انقلابیون کرمان ناظم الاسلام به تاریخ نگاری فارسی از حیث سبک و محتوا ، جهت بخشید .»
تاریخ بیداری ایرانیان نخست در محدوده ی سال های 1289 هجری شمسی تا 1291 در قالب پنجاه و پنج جزوه ی شانزده صفحه ای توسط مولف با شیوه ی چاپ سنگی انتشار یافت . شادروان سید محمد هاشمی کرمانی در سال 1322 هجری شمسی با مقدمه ای فاضلانه به تجدید چاپ اثر یاد شده همت گماشت . متن کامل کتاب اثر قبلی به انضمام برخی مباحث و مطالب چاپ نشده توسط بنیاد فرهنگ ایران به اهتمام و ویراستاری علی اکبر سعیدی سیرجانی در سال 1346 شمسی منتشر گردید . بعد از آن نیز تاکنون چندین بار تجدید چاپ شده است .
بخش اول کتاب مشتمل بر مقدمه و سه جلد است و مقدمه در حد یک مجلد ، شرحی است از زندگی برخی رجال مبارز و معاصر مولف ، بیان واقعه رژی ، وقایع و تلگراف های مرتبط با آن و تفصیلی از حوادث و رخدادهای اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار ، این مبحث با کیفیت قتل سه مبارز کرمانی ( احمد روحی ، خبیرالملک و میرزا آقا خان ) خاتمه می یابد . مجلد اول به کیفیت تشکیل انجمن مخفی و شرح مذاکرات دوازده جلسه از آن ، حالات محمد علی میرزا ، واقعه ی کرمان در سال 1323 هجری قمری اشاره دارد . در مجلات دوم و سوم به بیان رخدادها ، حوادث و کیفیت مبارزات ملت در راستای کسب آزادی و محدود کردن حاکمیت استبدادی و واکنش دستگاه حاکمه ی قاجار اختصاص یافته است . آخرین مبحث جلد سوم با فهرست وقایع عصر مظفرالدین شاه پایان می یابد . بخش دوم مشتمل بر مجلدات چهارم و پنجم ، ضمانم و متن چندین تلگراف است . در جلد مزبور به حوادث و وقایع بعد از پیروزی انقلاب مشروطیت پرداخته شده است . جلد چهارم با قرارداد وام روس و انگلیس آغاز و با بیان وقایع ذیقعده سال 1326 قمری پایان می یابد . جلد پنجم با توضیح رخدادهای ماه ذی الحجه 1326 آغاز و با شرح وقایع ماه رجب 1327 قمری پایان می یابد . شایان ذکر است که در سیر نگارش ، ناگهان مطالب قطع می شود . از اینرو برخی محققان معتقدند که به احتمال مقداری از مطالب کتاب مفقود شده است .
در فصول پایانی کتاب ناظم الاسلام به وضوح ناخرسندی خود را از روند مشروطیت بویژه بعد از پیروزی نهضت بیان می کند و کژ روی برخی مشروطه خواهان را به باد انتقاد می گیرد . اگر از آغاز خیزش مشروطه خواهی تا روز به توپ بستن مجلس را در تاریخ بیداری ایرانیان مورد پژوهش قرار دهیم ، به نوشته هایی پر از شور و شوق و امید بر می خوریم که رفتار سیاسی مردمانی رشید و آگاه و دلیر را به تصویر کشیده است ، اما دریغ و افسوس که این گونه داوری دیر نپایید و با خزان آزادیخواهی ، نوشته های ناظم الاسلام نیز روبه افسردگی نهاد .
ناظم الاسلام ناکام و سرخورده از کژ روی ها ، از میدان سیاست بازان امروز و همرزمان دیروز یکسره دل برید و تصمیم گرفت به همراه خانواده اش به کرمان باز گردد. تاریخ پر ارزش خود را ناتمام گذاشت و با تهیدستی – همان گونه که از کرمان آمده بود – به زادگاهش بازگشت . دوستان پایتخت نشین شغلی برایش در عدلیه کرمان دست و پا کردند تا به عنوان قاضی در آنجا مشغول به کار شود . از بخت بد او چون به کرمان وارد شد . بلافاصله در دادسرای ( محکمه استیناف ) به کار قضا مشغول گردید . در آن وقت عدلیه کرمان مانند دادگستری های دیگر دارای بودجه و مقرری مرتبی نبود . یعنی اینکه از داشتن حقوق اندک نیز بی بهره بود . در راه تهران به کرمان نیز دچار دزد زدگی شد ، همان توشه ی اندکی را هم که داشت دزدان بردند و تنها دست نوشته های تاریخ بیداری را برایش باقی گذاشتند .
آری ناظم الاسلام که در همه ی عمر خود به راستی و درستی زیسته بود . در شغل قضاوت نیز – که متاسفانه همواره با رشوه و هدیه سروکار داشته – به پاکی و درستی روزگار گذرانید ، و سرانجام در اواخر صفر 1337 هجری قمری به طور غیر منتظره ای در اثر ابتلا به آنفلوآنزا در گذشت و بدون هیچگونه تشریفاتی در محل سید علویه دفن گردید. بنابر وصیتش مزار او فاقد سنگ و نشانه ای است .
ناظم الاسلام کرمانی به غیر از اثر گرانقدر تاریخ بیداری ایرانیان ، آثار دیگری نیز تالیف نموده که اغلب موجود نیستند . آثاری همچون « شمس التصادیف » ، « شمس اللفات » ، « ترجمه مقامات حریری » ( مفقود ) و علائم ظهور حضرت حجت امام زمان (ع) در تنظیم این نوشتار از منابع زیر استفاده شد .
1-غنی پور ، حسن . 1384 ، چهره های مشروطه خواه ، روزنامه شرق ویژه نامه مشروطیت مرداد 1384 2- طیبی ، سید محمد . 1383 ، ناظم الاسلام کرمانی تاریخ نگاری نوگرا ، نشریه نسل آفتاب شماره های 851 ، 855 ، 856
3- ناظم زاده شعاعی ، محمد . 1373 ، ناظم الاسلام کرمانی عالم مشروطه خواه ، فصل نامه کرمان شماره 13 و 14
4- ناظم الاسلام کرمانی ف محمد . تاریخ بیداری ایرانیان ، انتشارات امیرکبیر 1362

به اشتراک بگذارید:

برچسب ها:





نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *