نگاهی به نرخ بیکاری

در کرمان

محمد حسین امجدی

سرمایه انسانی، به ویژه در دهه های اخیر، در نظریه های توسعه مورد توجه جدی قرار گرفته و مزیت نسبی کشورها، با توجه به سرمایه انسانی آن‌ها مشخص می‌شود. نیروی انسانی نقشی دوگانه ای در برنامه ریزی‌های اقتصادی ایفا می‌نماید زیرا از یک سو، به عنوان عامل توسعه و از سوی دیگر، به عنوان هدف توسعه مطرح می‌باشد. عدم بهره برداری از این سرمایه علاوه بر مشکلات اقتصادی، پیامد های زیانبار اجتماعی و سیاسی را نیز به دنبال دارد. به طوری که در سال‌های اخیر به ویژه در اقتصاد ایران علاوه بر معضل بیکاری، پیامدها و مشکلات دیگری مثل ناامنی، فقر، ناهنجاری‌های روانی، خرابکاری و بزه‌کاری و روسپیگری، مهاجرت، قاچاق مواد مخدر، طلاق و … گریبانگر جامعه شده و نقش منفی بر فرایند توسعه‌ی جامعه ایران داشته است. گفته می‌شود مسئله بیکاری باید به عنوان «ابر متغیر» در نظر گرفته شود. در واقع نگاه کمی و کیفی به وضعیت اشتغال و بیکاری، نماد و آینه ای است که وضعیت کلی سیستم اقتصادی و اجتماعی را نشان می‌دهد.

وضعیت بیکاری در استان کرمان

بر اساس تازه‌ترین گزارش مرکز آمار ایران در خصوص وضعیت نیروی کار در پاییز 94، نرخ بیکاری جمعیت 10 ساله و بیشتر استان کرمان 9.5 درصد بوده است. این در حالی است که در این فصل، کشور نرخ بیکاری 10.7 درصد را تجربه کرده است. نرخ بیکاری نشان می‌دهد چند درصد از جمعیت فعال، بیکار هستند. از این حیث استان کرمان ششمین استانی است که کمترین نرخ بیکاری را دارد. این شاخص در بین مردان استان 5.9 درصد و در بین زنان استان 26.3 درصد محاسبه شده است. تغییر نگرش به فعالیت زنان در محیط خارج از خانه، افزایش سهم زنان استان در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و از همه مهم‌تر مشکلات اقتصادی خانواده‌ها، افزایش حضور زنان استان در بازار کار را موجب شده است.

همچنین نتایج بیانگر آن است که نرخ بیکاری در نقاط شهری استان بیشتر از نقاط روستایی است به طوری که نرخ بیکاری در نقاط شهری 10.3 درصد و در نقاط روستایی 8.3 درصد است. این وضعیت در کل کشور نیز برقرار است به طوری که نرخ بیکاری نقاط شهری کل کشور 11.7 درصد ولی در نقاط روستایی 8.1 درصد می‌باشد. مهاجرت روستاییان به شهرها به امید کسب درآمد یکی از دلایل این افزایش است.

از آمارهای قابل تأمل این گزارش نرخ بیکاری افراد 15 تا 24 ساله استان به عنوان عرضه کنندگان بالقوه نیروی کار است. نرخ بیکاری این افراد 27.9 درصد بوده است در حالی که این مقدار در کشور 25.4 درصد است. شایان ذکر است نرخ بیکاری مردان 15 تا 24 ساله استان 20.8 درصد و در زنان 63.4 درصد گزارش شده است.

نکته مهم گزارش مربوط به نرخ مشارکت است، نرخ مشارکت اقتصادی نشان می‌دهد چند درصد از جمعیت در سن کار، فعال (یعنی شاغل یا بیکار) هستند. نرخ مشارکت شاخصی است که اشتیاق افراد در سن کار را برای یافتن کار نشان می‌دهد. مطابق نتایج به دست آمده، در فصل پاییز 94، نرخ مشارکت اقتصادی در جمعیت 10 ساله و بیشتر در کل کشور 38.1 درصد بوده است. نرخ مشارکت استان کرمان در این فصل 37.4 درصد بوده است. به عبارت دیگر تنها 37.4 درصد افراد در سن کار (10 سال و بیشتر)، یا شاغل بوده‌اند و یا در جستجوی کار بوده‌اند. این شاخص در بین مردان 61.4 درصد و در بین زنان 13.3 درصد محاسبه شده است. این آمار بیانگر این است که بخش بزرگی از جمعیت در سن کار استان به دلایل مختلف حاضر نیستند یا نمی‌توانند کار خود را عرضه کنند. با ورود این بخش از جمعیت که احتمالاً در سال‌های گذشته مشغول تحصیلات عالی بوده‌اند، بازار کار استان در سال‌های پیش رو می‌تواند شاهد عدم تعادل‌های بزرگی باشد. بنابراین می‌توان گفت که اقتصاد استان نتوانسته است برای دارندگان تحصیلات عالی کار ایجاد کند و در آینده نزدیک هم احتمالاً این امکان فراهم نخواهد بود. همچنین نتایج نشان می‌دهد نرخ مشارکت در نقاط روستایی استان اندکی بیشتر از نقاط شهری است، به طوری که نرخ مشارکت اقتصادی در نقاط روستایی 37.9 درصد و در نقاط شهری 37.1 درصد بوده است.

بررسی میزان اشتغال استان در بخش‌های عمده فعالیت در پاییز 94 نشان می‌دهد بیشترین درصد شاغلان در بخش خدمات و کمترین درصد شاغلان در بخش صنعت مشغول به کار بوده‌اند به طوری که سهم شاغلان 10 ساله و بیشتر در بخش خدمات 42.1 درصد، در بخش کشاورزی 32.5 درصد و در بخش صنعت 25.4 درصد بوده است.

بررسی وضع شغلی شاغلان استان نشان می‌دهد درصد شاغلان در بخش خصوصی (کارفرمایان، کارکنان مستقل، مزد و حقوق‌بگیران بخش خصوصی و تعاونی و کارکنان فامیلی بدون مزد) بیشتر از درصد شاغلان در بخش عمومی (مزد و حقوق‌بگیران بخش عمومی) است، به طوری که سهم اشتغال جمعیت 10 ساله و بیشتر در بخش خصوصی 81.2 درصد و در بخش عمومی 18.8 درصد بوده است. این وضعیت در مورد کشور در بخش خصوصی 82.9 درصد و در بخش عمومی 17.1 درصد بوده است.

نتیجه گیری

بیکاری به یکی از مسائل و مشکلات عمده تبدیل شده است، امروزه یکی از دغدغه های اصلی مسئولین حل معضل بیکاری است که به دلایل ساختاری از جمله افزایش عرضه‌ی نیروی کار، کمبود سرمایه، مهاجرت روستاییان، افزایش فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، جوانی جمعیت و… بازار کار را با عدم توازن مواجه کرده است. آمارها همچنان از بالا بودن نرخ بیکاری حکایت می‌کند. وضعیت ترکیب جمعیتی و قرار گرفتن کشور و استان در شرایط پنجره جمعیتی (وضعیتی است که در آن جمعیت در سن کار به حداکثر میزان خود رسیده و در نتیجه نسبت جمعیت مولد به بالاترین سطح خود می‌رسد) و همچنین افزایش سطح سرمایه انسانی می‌تواند فرصتی کم نظیر برای سیاست‌گذاران اقتصادی در جهت بهره گیری از این سرمایه عظیم برای سرعت بخشیدن به رشد و توسعه کشور و استان فراهم نماید. بدیهی است در صورت سوء تدبیر، افزایش بیکاری می‌تواند تهدیدی برای ثبات و امنیت تبدیل شود.