کودک شما هم معتاد است!
حتماً شما هم بارها و بارها این صحنه را در دیدار اقوام و آشنایان شاهد بوده‌اید: «کودکی ساکت و آرام وسط بزرگان که محو تماشای تبلت یا تلفن همراه پدر و مادرش است و هیچ توجهی به محیط اطراف یا کودکان دیگر ندارد.» اگر میهمانی چندین ساعت طول بکشد، این کودک از جایش تکان نمی‌خورد و هیچ تمایلی برای بازی کردن یا فضولی یا حتا خوردن شیرینی و میوه ندارد؛ فقط اجازه بدهید تبلت و گوشی تلفن همراه دستش باشد. ممکن است کودک خودمان نیز این‌طوری شده باشد. بیشتر از هر وسیله بازی به دنبال اسمارت‌فونی در کیف مادرش یا جیب شلوار پدرش باشد و تا به آن نرسد از داد و فریاد و خشونت دست نکشد. حتا من کودکانی را دیدم که برای رسیدن به تبلت خودزنی می‌کنند و از آسیب رساندن به خودشان ترسی ندارند. اعتیاد کودکان به صفحه‌نمایش‌ها پدیده نوظهور فراگیری است که نباید از آن غافل بود و جدیش گرفت؛ به دنبال راه‌های پیش‌گیری یا چاره بود و البته به سراغ آموزش رفت؛ هم والدین و هم کودکان و نوجوانان. بدی این پدیده بیمارگونه این است که علایم و عوارضش چندین سال و شاید چند ده سال بعد بروز می‌کند و مانند سرماخوردگی نیست که همان زمان خودی نشان بدهد و والدین را مجبور کند به پزشک مراجعه کنند. در ادامه نگاهی به چندین تحقیق و گزارش از این پدیده در کشورهای دیگر به خصوص چین و امریکا داریم و نگرانی‌های روان‌شناسان و محققان برجسته دنیا را می‌خوانیم.
استفاده بیش از حد بازی‌های کامپیوتری در میان جوانان چینی به حد نگران‌کننده‌ای رسیده است. این موضوع می‌تواند یک هشدار برای والدین دیگر کشورهایی باشد که کودکان‌شان ساعت‌ها به صفحه‌نمایش‌های الکترونیکی خیره می‌شوند. درباره اعتیار به وب مستندهای زیادی در دنیا ساخته و پخش شده است که آخرین نمونه آن مستند Web Junkie پخش شده از شبکه PBS است. در این مستند تاثیرات عمیق و غم‌انگیز اعتیاد به بازی‌های کامپیوتری و ده‌ها ساعت بدون هیچ‌گونه استراحتی، خواب یا غذا خوردن و حتا کارهایی مانند استحمام بازی کردن مداوم و با هیجان را نشان می‌دهد. دکترهای چینی به این پدیده به چشم یک اختلال بالینی نگاه می‌کنند و مراکز توان‌بخشی برای جوانان مبتلا به آن دایر کرده و با اعمال قوانین‌ سخت‌گیرانه و قطع ارتباط کامل با تمامی رسانه‌ها سعی در درمان‌شان دارند. درباره این مراکز توان‌بخشی چندین فیلم روی اینترنت منتشر شده است که نشان می‌دهد بیماران بستری شده در آن‌ها چقدر در عذاب و رنج هستند و دست به هر کاری می‌زنند تا دوباره به زندگی عادی برگردند. در حالی که هنوز در کل دنیا اعتیاد به کامپیوتر و اینترنت به عنوان یک بیماری بالینی شناخته و تایید نشده است؛ هیچ شکی وجود ندارد که بسیاری از جوانان کشورهای دیگری مانند امریکا نیز به این درد مبتلا هستند و به جای اینکه روند طبیعی زندگی خود را مانند یک فرد سالم در جامعه پیگیری کنند، ساعت‌های طولانی را صرف بازی کردن در دنیای مجازی می‌کنند. کودکان نوپا به محض برخاستن از خواب مشغول بازی با تبلت یا گوشی‌های هوشمند تلفن همراه پدر و مادر می‌شوند در حالی که باید با جهان پیرامونی خود رابطه برقرار کنند و علاوه بر ارتباط با پدر و مادر سعی کنند با محیط تعامل برقرار کنند.
در سال ۲۰۱۳، آکادمی اطفال امریکا در بیانه‌ای به نام «Children, Adolescents, and the Media» آمار تکان‌دهنده‌ای از وضعیت ارتباط کوکان با رسانه‌ها در یک مطالعه سال ۲۰۱۰ منتشر کردند. به عنوان مثال، کودکان ۸ تا ۱۰ سال نزدیک به هشت ساعت از یک شبانه‌روز با انواع مختلف رسانه‌ها سرگرم هستند و کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان نزدیک به ۱۱ ساعت در روز توسط رسانه‌ها مشغول می‌شوند. در میان رسانه‌ها، تلویزیون هنوز جایگاه اول را به عنوان «بهترین نگه‌دارنده بچه» دارد ولی به تدریج کامپیوترها، اسمارت‌فون‌ها و تبلت‌ها دارند جای آن را می‌گیرند. آکادمی اطفال می‌گوید بسیاری از والدین قوانین بسیار کمی برای استفاده کودکان‌ و نوجوانان از رسانه‌ها وضع می‌کنند و زیاد سخت نمی‌گیرند یا اصلاً بدان توجهی نداشته و برایشان اهمیت بالایی ندارد. بیش از دو سوم والدین مورد مطالعه اظهار می‌کنند در خانه هیچ قانونی برای میزان استفاده کودکان و نوجوانان از رسانه‌ها وضع نکرده‌اند. چون پدر و مادرها از هر نوع سرگرمی که بتواند کودکان را آرام نگه دارد و سرشان را مشغول کند، استقبال می‌کنند و دیگر به تاثیرات مخرب خیره شدن چند ساعته به صفحه‌نمایش‌های الکترونیکی توجهی ندارند. کاترین استاینر ادیر، یک روان‌شناس بالینی دانشگاه هاروارد و نویسنده کتاب پرفروش «قطع ارتباط بزرگ: مراقبت از ارتباطات کودکان و خانواده در عصر دیجیتال» در این زمینه می‌گوید: «ما در حال پرتاب کردن صفحه‌نمایش‌ها به آغوش کودکان برای مدت زمان طولانی هستیم. در نتیجه، به جای آنکه مشغول تدریس به آن‌ها و آموختن مهارت‌های زندگی باشیم، حواس‌شان را پرت می‌کنیم.» آکادمی بیماری‌های اطفال می‌گوید کودکان زیر دو سال به هیچ‌گونه وسیله ارتباطی الکترونیکی حتا تلویزیون و انیمیشن نیاز ندارند چون مغز آن‌ها در سال‌های اولیه زندگی به سرعت در حال رشد است و بیشتر از صفحه‌نمایش‌ها نیاز به ارتباط با مردم برای یادگیری بهتر دارند. وقتی هم کمی بزرگ‌تر شدند، فقط به یک یا دو ساعت سرگرم شدن با رسانه‌ها و ترجیحاً محتوای با کیفیت بالا نیاز دارند و زمان بیشتری را باید در خارج از خانه یا خواندن، بازی کردن و کارهای دیگر درون خانه صرف کنند.