سوزندوزی راه خود را به بازارهای جهانی باز میکند
نقش طبیعت روی ابریشم
زنان ترکمن بهعنوان هنرمندان سوزندوزی ایدههای خود را برای همۀ سلیقهها اجرا میکنند
۳ خرداد ۱۴۰۲، ۰:۰۰
ششمین اثر جهانی گلستان، یک زیبایی تمامعیار است؛ «سوزندوزی ترکمن». هنری که آذرماه به ثبت جهانی رسید و در کنار پنج میراث جهانی دیگر استان قرار گرفت. حالا آوازۀ هنر «سوزندوزی ترکمن» از کنج خانههای ترکمنها به فرای مرزها رسیده است و هنرمندان که همان زنان ترکمن هستند، ایدههای جدیدی برای گرهزدن این هنر با زندگی روزمره دارند.
ترکمنها به هنر سوزندوزی خاص خودشان «سانجیم» میگویند؛ هنری که کلاس آموزشی ندارد و در آن خطه دختران از بچگی این میراث هنری را از مادرانشان میآموزند. هنری که در لباسهای ترکمن جلوه و نمود دارد، در دهههای اخیر فقط در کلاه و شلوار ترکمنی دیده میشد، اما حالا با روی کار آمدن ایدههای جدید، دستبافتههای ارزشمند روی زیورآلاتی مثل گوشواره و گردنبند یا قسمتهای دیگر لباس خودنمایی میکند.
خانهها، کارگاه سوزندوزی
وقتی میگوییم هنر با وجودشان درآمیخته شده، منظورمان همین دخترکان ترکمنی است که از کودکی با نخ و پارچه بازی میکنند. کمکم که بزرگتر شدند، اجازه دارند سوزن بهدست بگیرند و روی پارچه با نخ و سوزن نقاشی کنند. همین میشود که وقتی به دورۀ متوسطه میرسند، برای خودشان یک پا هنرمند هستند و کنار دست مادر سوزندوزی میکنند.
تعداد هنرمندان و فعالان رشتۀ سوزندوزی ترکمن در شهرستان «آققلا» 2660 نفر است که بیشتر در مناطق روستایی این شهرستان مرزی و در منازل مشغول خلق آثار هنری در این رشته هستند
«لطیفه تقه» هم که حالا بهعنوان یکی از پیشکسوتان هنر سوزندوزی در شهرستان آققلا در گلستان شناخته میشود، بههمین شکل سوزندوزی را یاد گرفت. هنرجویان او که تقریباً هشتاد نفر میشوند، در روستاها هستند. او برای سفارش کار، نظارت بر فوتوفن و دست آخر برای تحویل کار راهی روستاها میشود و به آنان سر میزند. این هنرمند به «پیام ما» میگوید: «زنان ترکمن بعد از خانهداری و رسیدگی به بچهها، مینشینند پای نخ و سوزن. برای همین هم کارگاه، همان اتاق خانهشان است.»
سوغات ترکمن به ایتالیا رفت
نخستینبار 12 سال پیش که یک مشتری از تهران راهی آققلا شد و به این هنرمند پیشکسوت ایدههایی برای تلفیق سوزندوزی با گلسر، تل، رومیزی و کوسن را مطرح کرد. «لطیفه تقه» هم که دو دهه است بهعنوان طراح سوزندوزی شناخته میشود، از این پیشنهاد استقبال کرد و وقتی دید هنرش راهی ایتالیا و انگلیس شده است، خودش هم ایدههایی به کار بست تا سوغات ترکمن کاربردیتر شود.
او در ادامه به «پیام ما» میگوید که هنرمندان سوزندوز ترکمن در تلاشند تا سوزندوزی را در بخشهایی از لباس اجرا کنند یا در زیورآلات و گیرهسر طراحی کنند که گسترۀ مخاطب بیشتری داشته باشند. به گفتۀ او، ثبت جهانی شدن به اجرای این ایدهها کمک میکند، اما شرط اول حمایت از هنرمندان برای تعامل با تاجران و بازاریابان است.
تبادل ایدههای جدید
کارشناس صنایعدستی ادارۀ میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی گلستان نیز معتقد است ترکمنها با حفظ فرهنگ و صنایعدستی خود هنر سوزندوزی را از گذشته تاکنون حفظ کردهاند، از مادران به دختران آموخته میشود و آموزش به شکل آکادمیک و آموزشگاهی رواج ندارد.
یک هنرمند سوزندوزی: ثبت جهانی شدن هنر «سوزندوزی ترکمن» برای هنرمندان ارزشمند است، زیرا با حضور در نمایشگاههای بینالمللی میتوانند به تبادل ایده بپردازند
«زهرا مهدیزاده» به «پیام ما» میگوید که ثبت جهانی شدن هنر سوزندوزی برای هنرمندان ارزشمند است، زیرا با حضور در نمایشگاههای بینالمللی هم میتوانند به تبادل ایده بپردازند. هنر سوزندوزی نه تنها زینتبخش انواع پوشاک است، بلکه هنرمندان سوزندوز ترکمن، حالا هنرشان را در رومیزی، آباژور، کوسن، ملحفه، روبالشی، کیف و زیورآلات دستساخته نیز آوردهاند.
هنری به قدمت تاریخ
سوزندوزی بلوچی یکی از هنرهای دستی زنان این سرزمین است که با وجود شباهتهایی به سوزندوزی ترکمن، تفاوتهایی در نوع پارچه، نخ و نقوش دارد. هنر سوزندوزی ترکمن که اینهمه قابلیت برای جلوهگری دارد، یکی از قدیمیترین هنرهای دستی کشور است و تاریخ آن به «سکاها» (مردمان آریاییتبار کوچنشین) برمیگردد. گلدوزی مصور ترکمن از آن زمان رایج بوده است و دورۀ اوج این هنر را باید در دوران افشاریه و زندیه و قاجاریه تماشا کرد. ترکمنها از گذشتههای دور، لباسهای خود را با نخهای ابریشمین رنگشده با رنگهای طبیعی سوزندوزی میکردند. رنگ بیشتر طرحها و پارچهها قرمز، نمادی از خون ریختهشده در پیروزی و شعلۀ آتش است. «سوزندوزی ترکمن» که به آن «سیاهدوزی» نیز اطلاق میشود، در بین ترکمنها بهنام «کِشته» معروف است و گسترۀ آن گلستان و بخشی از خراسان میباشد.
نقشهای هندسی در سوزندوزی
در اصل سوزندوزی که بین ترکمنها به «کِشته» معروف است، به سه شکل دیده میشود. نخست نوعی سوزندوزی است که در آن زمینۀ پارچه کاملاً از بخیه پوشیده میشود. دستۀ دوم که در آن زمینۀ پارچه، مکمل نقشهایی است که بر روی آن دوخته میشود و دستۀ سوم که کمکار خوانده میشوند، فاصله زیادی بین نقشهاست.
در این گروه گاهی تزئینات جانبی نظیر سکهدوزی هم دیده میشود. سوزندوزی ترکمن شامل زنجیرههای فشرده و بسیار ریزی است که سطح رویی پارچه را کاملاً پر میکند. معمولاً برای شروع کار پارچهای را بهعنوان لایه، از زیر به پارچۀ اصلی وصل میکنند. در مرحلۀ بعد خط راستی به دور پارچه زنجیرهدوزی میشود که به آن «چگیم» گفته میشود. سپس طرح مورد نظر را که بیشتر ذهنی است و شامل نقوش و نمادهایی از گل و گیاه و از تکرار اشکال منظم، هندسی و قرینه حاصل شده است، اجرا و بعد با استفاده از زنجیره پر میکنند. پارچههای قابل دوخت برای «سوزندوزی ترکمن» شامل پارچههای ابریشمی، نخی و انواع پارچههای تکی است. معروفترین پارچههای ابریشمی مورد استفاده در سوزندوزیهای ترکمن شامل پارچههای «کتنی»، «قرمیزی»، «ساوسانی» و «ساری» تخته است.
در کل تمام پارچههایی که بتوان روی آنها سوزندوزی کرد، قابل استفاده هستند. بیشتر طرحهای سوزندوزی نیز از نقوش هندسی و قرینه است که هنرمند بهصورت ذهنی میدوزد. ابزارهایی که در رشتۀ سوزندوزی ترکمن از آن بهره میجویند عبارت است از سوزن کرول که خاص گلدوزی است، انگشتانه و قیچی. قیچی انواع مختلف دارد، از جمله «قیچی زیگزاگ»، «قیچی برش» و «قیچی خاص گلدوزی».
انواع دوخت ترکمنی
دوختهای ترکمنی انواع مختلفی دارند که از آن میتوان دوخت «زنجیره» (کوجمه)، «پَر»، «ساقهدوزی»، «تیغ ماهی» (قایما)، «دانهدوزی» و «ایلمه» نام برد. نقوش مذکور عمدتاً اشکال سادهشدۀ عناصری است که در محیط اطراف هنرمند وجود دارد؛ همچون «گلِ نقش»، «ساری ایچیان» (عقرب زرد)، «قوش قانات» (بال پرنده)، «دؤرت گؤز» (چهار چشم)، «قویموق»، «بورمه چیگین» (بورمه)، «قوچاق» (کچه نقش)، «تیرانا بورون»، «چاقماق»، «باغ نقش»، «بستانی»، «شلپه نقش» و… که در گذشته پردهها نیز بدینشکل تزیین میشدهاند. این نوع دوخت در مناطق ترکمننشین از جمله «گنبدکاووس»، «بندرترکمن»، «گمیشان»، «آققلا»، «کلاله» و… انجام میشود.
راهاندازی پایانۀ صادرات صنایعدستی در گنبدکاووس
آبان ۹۱ بود که رشتۀ سوزندوزی ترکمن برای احیا، در کمیتۀ ملی پوشاک و فرآوردههای نساجی الیاف سازمان میراثفرهنگی کشور موفق به دریافت نشان ملی استاندارد شد و در بهمن همان سال در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت ملی و آذر 1401 به ثبت جهانی رسید.
به گفتۀ «مریم آق آتابای»، رئیس ادارۀ میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی گنبدکاووس، تعداد هنرمندان و فعالان رشتۀ سوزندوزی ترکمن در این شهرستان 2660 نفر است که بیشتر در مناطق روستایی این شهرستان مرزی و در منازل مشغول خلق آثار هنری در این رشته هستند.
دو روستای «تنگلی» و «حاجی قوشان» شهرستان گنبدکاووس هریک بهترتیب ۳۰۰ و ۵۰۰ هنرمند فعال رشتۀ سوزندوزی دارند. اگرچه فعالیت در رشتۀ سوزندوزی نیاز به ابزار زیادی ندارد، اما فعالان این رشته نیاز به تسهیلات با کارمزد پایین و بیمۀ تأمین اجتماعی دارند که پیگیریهای لازم برای تحقق این مطالبه و همچنین راهاندازی پایانۀ صادرات صنایعدستی در این شهرستان برای صادرات تولیدات هنرمندان و نیز بازارچۀ فروش صنایعدستی درحال انجام است.
برچسب ها:
پیشنهاد سردبیر
مطالب مرتبط
سخنگوی صنعت آب کشور، نقشۀ راه آب را تشریح کرد
افزایش سهم صنعت از آب
برگزاری نکوداشت ۱۷۵۷ سال سنت آموزش عالی در دانشگاه تهران
ناکامی پاریس در آمادهسازیهای المپیک ۲۰۲۴
رودخانه سن برای شنا آلوده است
ممنوعیت تردد موتورسیکلتها در تونلهای تهران
نرخ تصادفات موتورسیکلتها در تونلها ۲.۵ برابر بیشتر از جادههاست
وضعیت دما و بارش پایتخت تا پایان تابستان
نمایندۀ استادان «چای جهان» در ایران در گفتوگو با «پیام ما» از وضعیت چای میگوید
جدال نابرابر ویلاسازی با صنعت چای
به بهانۀ سومین نشست گفتوگوهای آبی
نترسید، واگذار کنید!
برخی روستاهای خراسان رضوی و شرق استان گلستان با شروع فصل گرم با مشکل تأمین آب مواجه شدهاند
زنگ تنش آبی به صدا درآمد
جشنواره بزرگ اقوام ایرانی تا ۸ تیر در حال برگزاری است
بحران آب برای ۲۸ میلیون ایرانی
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- حداقل سرمایه برای واردات از دبی: آنچه باید بدانید
- چطور زودتر از همه از پیش فروش قطارها مطلع شویم؟
- چه کسانی نمی توانند مهاجرت کنند؟
- تفاوت رهگیری مالیاتی و کد مالیاتی چیست؟
- نوآوریهای جدید تتر در ارائه خدمات مالی دیجیتال
- عمر باتری آیفون 15 پرو مکس در مقابل سامسونگ اس 24 اولترا
- دوره mba و dba مرکز آموزش های آزاد دانشگاه تهران
- آینده واردات عروسک و اسباب بازی از چین به ایران، پیشبینی و ترندها
- قطار رجا؛ انتخابی امن و راحت برای سفرهای شما
- حضور خوشبخت در نمایشگاه آگروفود ۱۴۰۳ بیشتر
بیشترین نظر کاربران
«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
«بمو» را تکهتکه کردند
3
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
4
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
5
کبوتر نماد مناسبی برای صلح است؟
دیدگاهتان را بنویسید