خاطرات و فعالیت های محمد صنعتی با نظری به تحولات و رخدادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ورزشی کرمان در هفت دهه اخیر
توطئه بنی صدر علیه انجمن جنگل قائم کرمان
بخش هفتاد و پنج

در ادامه خاطرات و فعالیت‌های آقای محمد صنعتی در این شماره به ماجراهای کشک و بادمجان در سال 1359 شمسی خواهیم پرداخت.

ـ ماجرای کشک و بادمجان سال 1359 ش.
به هر تقدیر، به موازات پیشرفت کار درخت‌کاری جنگل قائم، دعوت از تعدادی از اهالی و خوردن «کشک بادمجان» در روز 14 مرداد هر سال، از سال 1342 تا 1359 ش. به صورت سنت درآمده بود، تا این که در 29 تیر 1359 (1) تعدادی از حاضرین در این مراسم دستگیر و زندانی شدند.
«در یکی از سالهای آن دوران که بین دولتمردان وقت و دکتر بقایی اختلاف نظرهایی به وجود آمده بود، مأموران انتظامی دکتر بقایی و عده های از هواداران او و میهمانان را در مراسم صرف ناهار دستگیر و زندانی و یا تبعید کردند …» (2).
محمد صنعتی در مورد این جریان می‌گوید: «بنا به سنتی که از حدود سال 1342 ش. توسط دوستان و اعضای کمیته جنگل قائم گذاشته شده بود، هر سال در روز 14 مرداد (مقارن با سال‌روز مشروطیت) با دعوت از روسای ادارات دولتی، مقامات لشکری و نظامی و تعدادی از اهالی، در آلاچیق‌هایی که در همین مکان درست شده بود، مراسم ناهاری که غذای آن «کشک و بادمجان» بود، بر پا می‌شد. در این مراسم که توسط اعضای کمیته جنگل قائم صورت می‌گرفت، دکتر مظفر بقایی نیز شرکت داشت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این مراسم همچنان برگزار می‌گردید و با توجه به این که چند سالی بود که روز 14 مرداد مقارن با ایام ماه مبارک رمضان شده بود، با صلاح‌دید اعضا، این مراسم به آخرین جمعه ماه شعبان تغییر نموده بود. در سال 1359 ش. نیز این مراسم در آخرین جمعه ماه شعبان انجام شد. اما در این روز حضور تعدادی افراد مسلح در این مکان، خبر از بروز واقعه‌ای می‌داد؛ پس از صرف ناهار، هنگامی که افراد قصد ترک محل را داشتند، افراد مسلحی که در دست لیستی داشتند، تعدادی از حاضرین، از جمله بنده را بازداشت و سوار دو دستگاه اتوبوس مستقر نمودند.
بازداشت‌شدگان متعجب از چنین برخوردی، دلیل این اقدام را پرسیدند، جواب قانع‌کننده‌ای نشنیدیم. به هر تقدیر به زندان منتقل شدیم و در آنجا ابتدا سر تمام بازداشت‌شدگان تراشیده شد و حدود یک هفته بازداشت بودیم. در آنجا متوجه شدیم که سر منشأ این جریان در تهران و از دفتر رییس جمهور وقت بنی‌صدر بوده است.
چون در آن روزها، کودتای نوژه کشف و عاملین آن دستگیر شده بودند، این جریان بهانه‌ای شده بود تا بدین دستاویز شخص «بنی‌صدر» (رییس جمهور وقت)، کینه و غرض شخصی خود از دکتر مظفر بقایی کرمانی را به اصطلاح تسویه نماید، چرا در جریان بازداشت ما، به دستور بنی‌صدر هواپیمایی از تهران به کرمان آمده بود و دستور داشت تا ما را به تهران ببرد و در آنجا محاکمه شویم.
اما گویا در پی تماس تلفنی آقای هاشمی رفسنجانی، عدم انتساب بازداشت‌شدگان در ناهار کشک و بادمجان جنگل قائم کرمان با کودتای نوژه و اتهام توطئه و مخالفت با نظام و … اعلام شد و به رغم غوغای برخی گروه‌ها و مقالات شدیدی که نوشته شده بود، برائت ما صادر گردید.
بد نیست در اینجا نظر خوانندگان محترم را به قسمت‌هایی از اعلامیه‌ای که در آن زمان توسط سازمان حزب توده ایران ـ در کرمان ـ منتشر گردیده و در آن تمامی حضار ـ از جمله بنده ـ را به انواع اتهامات متهم نموده، همچنین مقالات برخی روزنامه‌ها که در این مورد اظهار نظر نموده‌اند، جلب نمایم:
«بقایی جنایت‌کاری که در سال 1340 افتخار می‌کرد که هیچ کس به قدر من و دوستانم در ایران بر ضد انقلاب مبارزه نکرده است، به جرم شرکت در توطئه کودتای اخیر دستگیر شده است.
به دنبال شکست توطئه کودتای آمریکایی اخیر، دکتر مظفر بقایی کرمانی رهبر حزب زحمتکشان ایران، بعد از ظهر روز جمعه 30/4/58 در ضیافت کشک و بادمجانی که با حضور گروهی سرمایه‌دار و زمین‌دار بزرگ کرمان و وابستگان رژیم منفور پهلوی در جنگل قائم این شهر ترتیب داده بود، توسط سپاه پاسداران دستگیر شد. بر اساس گزارش‌های موثق، ورودی محل برگزاری این جلسه به وسیله دو سرباز یوزی به دست کنترل می‌شد و فقط افرادی که از پیش مشخص شده بودند، اجازه ورود داشتند. همکاری ژاندارمری آنچنان چشمگیر بود که تعداد نگهبانان از 5 سرباز و دو گروهبان در ابتدا، به 11 سرباز و دو گروهبان در ساعت 13 افزایش یافت … ظاهراًُ دکتر بقایی هر ساله از سرمایه‌داران برای جلب حمایت و گرفتن کمک از آن‌ها برای حزب زحمتکشان و به عبارت بهتر برای انجام توطئه‌های خویش، دعوت به عمل می‌آورد، این کار به صورت جلسات خصوصی و مخفی انجام می‌شود.
در داخل محوطه جنگل، بحث و خوش و بش توطئه‌گران گرم بود. در ساعت 40/1 دقیقه بعد از ظهر هنگامی که همه مدعوین آمده بودند، دکتر بقایی و چند نفر دیگر با یک اتومبیل آخرین مدل آمدند. حدود نیم ساعت قبل از ورود بقایی، افراد سپاه پاسداران با چند ماشین، یک اتوبوس و یک مینی‌بوس در پشت محل توطئه موضع گرفتند. ساعت 10/2 دقیقه بعد از ظهر جمعیت به نهار دعوت شدند. پس از صرف غذا افراد سپاه پاسداران که اطراف را محاصره کرده، وارد محل شدند و [مظفر] بقایی، [علی اصغر] مظهری و [محمد] صنعتی را بازداشت کردند و نزدیک به 40 نفر دیگر از آقایان را سوار اتوبوس کردند. یکی از مسئولان سپاه پاسداران در رابطه با دستگیری این عده گفت: توطئه‌ای در کار بوده و این‌ها همه توطئه‌گرند…».
روزنامه «صبح آزادگان» نیز با تیتر «چگونگی دستگیری دکتر بقایی و کسانی که با او دستگیر شده‌اند»، ماجرا را بدین صورت انتشار داد: «در رابطه با دستگیری دکتر بقایی، اطلاعات زیر را خبرنگاران ما توانسته به دست آورند.
بقایی با مهدیون در بندرعباس حدود 12 روز در آخر فروردین در بندرعباس با هم زندگی می‌کردند. به قرار اطلاع، بقایی را با صد نفر دیگر دستگیر کرده‌اند و همراه دستگیرشدگان فردی است به نام مهندس نورایی که از عوامل منوچهر آگاه بوده که او سرپرست سازمان برنامه بوده و در زمان [نخست‌وزیری] آموزگار سمت وزارت داشته است. همچنین «ارسطو ایرانی» شوهر خواهر «محمدتقی برخوردار»، سرمایه‌داری که اموالش ملی شده، همراه بقایی دستگیر شده است. در بین دستگیرشدگان، خانواده «ارجمند» نیز بوده‌اند که از خوانین کرمان هستند. «حسن آگاه» شوهر خواهر «هرندی» نیز از متهمین بوده که متواری شده است» (4).
در ستون وقایع اتفاقیه روزنامه «انقلاب اسلامی» (5) در این مورد آمده: «کشک بادمجان با عکس شاه مخلوع ـ چهارشنبه گذشته که قرار بود عوامل کودتاچی نقشه شومشان را به خیال خودشان به اجرا بگذارند، مراسم کشک بادمجان به ولایت مظفر بقایی کرمانی و با شرکت مریدانی از همان نسخ، تحت محاصره نیروهای انقلاب درآمد و قریب 60 نفر دستگیر و زندانی شدند. گر چه مقامات ذی‌صلاح و ذی اطلاع! تا کنون از هر گونه اظهار نظر و ارایه اطلاعات به جراید خودداری نموده‌اند، وقایع نگار که درایت! خاصی دارد، موفق شد اطلاعات جالب و دست اولی! از این جریان به دست آورد که بد نیست شما هم از آن مطلع شوید.
جناب بقایی همه ساله روزهای 28 مرداد از تهران به کرمان می‌رفته‌اند و مراسم «کشک بادمجان» را با تنی چند از هم پیمانان در آن شهر برگزار می‌نموده است، ولی امسال به جای 28 مرداد این مراسم را 18 تیر برگزار کرده‌اند که چرا این تعویض صورت گرفته، به موجب سکوت مسئولان بر کسی معلوم نیست (6).
چون مقامات مسئول استان از جریان برگزاری این مراسم مطلع بوده‌اند، این یاران همدل! را غافلگیر کرده‌اند (7) و در نتیجه موارد جالبی برای خنده فراهم شده است. از جمله این که از جیب یکی از این حضرات یک جلد تقویم سال 59 مزین به عکس شاه مخلوع و خانواده‌اش به دست آمده که این عکس‌ها را با چسب به صفحات اول تقویم چسبانیده بوده است. از جیب چند نفر دیگر هم عکس‌هایی از شاه مخلوع و آرشام رییس فراری ساواک کرمان به دست آمده است.
جالب‌تر این که «کشک بادمجانی‌ها» از مقامات قضایی و اجرایی استان کرمان هم رسماً دعوت به عمل آورده بودند تا در مراسم ایشان حضور یابند که به عقیده وقایع نگار شاید تصورشان این بوده است که هم زمان با شروع مراحل کودتا، آنان نیز مقامات استان را دستگیر نموده و بر طبق قرار قبلی اوضاع منطقه را در دست بگیرند که به حمدالله توطئه‌شان کشف و خنثی شده و کشک بادمجان هم زهرشان شد» (9).

پی نوشت:
(1) ـ در این سال به دلیل تقارن 14 مرداد با ماه مبارک رمضان، مراسم خوردن «کشک و بادمجان» به آخرین جمعه ماه شعبان تغییر نموده بود.
(2) ـ دانشور، محمد: از قلعه دختر تا دقیانوس، ص 210.
(3) ـ روزنامه صبح آزادگان، مورخه 23/ 4/ 1359، شماره 150.
(4) ـ روزنامه صبح آزادگان، مورخه 23/ 4/ 1359، شماره 150.
(5) ـ روزنامه مذکور چون متعلق به جناح بنی‌صدر بود و از آنجایی که در این ماجرا و دستگیری افراد، شخص بنی‌صدر نقش اصلی را داشت، روزنامه نیز درصدد توجیه این اقدام بود (محمد صنعتی).
(6) ـ همان گونه که قبلاً ذکر شد، علت تغییر مراسم از 28 مرداد به 18 تیر، به این دلیل بود که چند سالی بود که روز 14 مرداد مقارن با ایام ماه مبارک رمضان شده بود، با صلاح‌دید اعضا، این مراسم به آخرین جمعه ماه شعبان تغییر نمود، لذا در سال 1359 ش. نیز این مراسم در آخرین جمعه ماه شعبان، یعنی 18 تیر ماه انجام شد (محمد صنعتی).
(7) ـ در مورد اطلاع مقامات استان از این جریان و دستگیری افراد، به خاطرات حجت‌الاسلام فهیم ـ که در ادامه همین مطلب آمده است ـ مراجعه شود (محمد صنعتی).
(8) ـ روزنامه انقلاب اسلامی، پنجشنبه 26 تیر 1359، شماره 306.
(9) ـ همان، همان شماره.
(10) ـ روزنامه بامداد، شنبه 28 تیر 1359، شماره 334.