|پیام ما| پساب آلوده کارخانه مواد غذایی خمیرمایه ناغان سال‌ها به یکی از رودهای فرعی کارون سرازیر می‌شد. محیط زیست چهارمحال و بختیاری چند باری تذکر داده و نزدیک به 10 مرتبه به مراجع قضایی شکایت برده بود، فعالان محیط زیست و مردم محلی بارها گلایه کرده‌ بودند از اینکه این کارخانه، بیش از دو دهه فاضلابش را در رودخانه سبزکوه رها کرده و بی‌توجه به هشدارها خاک و آب را آلوده و بهداشت عمومی را تهدید کرده است. تازه‌ترین اقدامات قضایی اما به محکومیت کارخانه خمیرمایه شهر ناغان در شهرستان کیار انجامیده و دوست‌داران محیط زیست را توقف روند تخریب رودخانه سبزکوه امیدوار کرده است.

تخلف محرز است و شکایت محیط زیست سرانجام به نتیجه رسیده چرا که مسئولان این کارخانه که از سال 1370 فعالیتش را شروع کرده، در تمام این سال‌ها به اخطارها بی‌توجه بوده و حتی با وجود تعیین مهلت برای کاهش آلودگی محیط زیستی، برای بهبود وضعیت کاری از پیش نبرده‌اند. فعالان محیط زیست استان هم نام این کارخانه را برای دریافت «تندیس و نشان اپوش» پیشنهاد داده‌اند؛ نشانی که با خلاقیت «کمپین مردمی حمایت از زاگرس مهربان» به تخریب‌کنندگان محیط زیست اهدا می‌شود.
این پروژه در حالی همچنان در حال فعالیت و بهره‌برداری بود که مجوزی موقت از محیط زیست داشت و سازمان صنعت، معدن و تجارت مجوز بهره‌برداری دائم به آن داده بود. فعالان محیط زیست می‌گویند این کارخانه در بیش از دو دهه فعالیت نتوانسته تعهدات محیط زیستی برای رعایت حدود استاندارد تخلیه فاضلاب به محیط‌های پذیرنده را رعایت کند و در حال حاضر «فاضلاب خام آن مستقیم به رودخانه تامین‌کننده آب شرب که از شعب فرعی کارون است تخلیه می‌شود».
همه قوانینی که سال‌ها نقض شد
کمپین زاگرس مهربان با تهیه گزارشی درباره تخلفات این مجموعه مهمترین قانون نقض‌شده در این پروژه «قانون جلوگیری از آلودگی آب مصوب 1371 هیات وزیران» دانسته است؛ از جمله رعایت نکردن ماده 7 و 8 قانون جلوگیری از آلودگی آب، مبنی بر ضرورت اخطار به واحدهای آلوده‌کننده به رفع آلودگی و نیز توقف فعالیت واحدهایی که در مهلت مقرر نسبت به رفع آلودگی اقدام نکرده‌اند. آنها می‌گویند در این واحد «با وجود صدور اخطار، اقدام خاصی برای رفع آلودگی صورت نگرفته و کماکان به فعالیت خود ادامه می‌دهد». احتمال نقض ماده 11 مبنی بر لزوم نصب و راه اندازی تصفیه‌خانه مجهز در زمان بهره‌برداری از موارد دیگر است، هرچند «برای شاکیان مشخص نیست آیا واحد در زمان صدور مجوز بهره‌برداری محیط زیست یا صمت (صنعت، معدن و تجارت) دارای تصفیه‌خانه متناسب با بار تخلیه استاندارد بوده یا خیر». به این فهرست باید رعایت نکردن ماده 14 قانون فوق مبنی بر ممنوعیت تخلیه فاضلاب خام به منابع پذیرنده، رعایت نکردن ماده 18 قانون جلوگیری از آلودگی آب مبنی بر تکلیف مسئولان واحد به توقف فعالیت در زمان از کار افتادن تصفیه‌خانه و همچنین رعایت نکردن ماده 22 قانون جلوگیری از آلودگی آب مبنی بر پرداخت خسارات وارده به محیط زیست و آبزیان را هم اضافه کرد، هرچند «برای شاکیان مشخص نیست آیا تاکنون سازمان محیط زیست به عنوان متولی اصلی نسبت به برآورد خسارت اقدام و به مسئول واحد ابلاغ کرده است یا خیر».
بر اساس این گزارش تبعات احتمالی پروژه در چهار بخش توضیح داده شده است: با توجه به بحران آب در کشور و لزوم حفظ کیفیت و کمیت آب‌های موجود به عنوان بستر حیات و امنیت، ادامه فعالیت شرکت می‌تواند تهدید جدی علیه بهداشت عمومی باشد به‌ویژه اینکه سبزکوه در گستره بزرگی جریان داشته و هر گونه آلودگی آن می‌تواند تبعات اجتماعی، بهداشتی گسترده‌ای را دامن بزند. همچنین با توجه به تخلیه فاضلاب خام به رودخانه، حد آلودگی ایجاد شده در محل بالاتر از ظرفیت خودپالایی رودخانه برای رفع آلودگی بوده که این به لحاظ چشمی نیز کاملا مشهود است. گزارش اپوش اضافه می‌کند که فاضلاب تولیدی به دلیل داشتن مواد آلی باعث افزایش فعالیت‌های اکسیژن‌خواهی در محیط آبی شده که به همراه تولید بو، باعث شکوفایی جلبکی شده و در نتیجه خفگی آبزیان و تخریب زیستگاه را به دنبال خواهد داشت. از سوی دیگر از آنجایی که رودخانه سبزکوه یکی از شعب تامین‌کننده آب شرب مناطق جمعیتی پایین‌دست است، تخلیه فاضلاب به رودخانه کیفیت آب را به لحاظ استفاده شرب از بین برده است و در عین حال وجود بار معلق بالا و اسیدیته نسبتا پایین احتمال آزادسازی برخی فلزات سنگین و سمی را بالا برده و بهداشت عمومی را تهدید کرده است.
اعتراض کارخانه بی‌نتیجه بود
دوم خرداد امسال، اداره کل حفاظت محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری بار دیگر از کارخانه مواد غذایی خمیرمایه چهارمحال و بختیاری شکایت کرد و سرانجام این کارخانه به اتهام آلودگی محیط زیست، به ممنوعیت فعالیت محکوم شد. جلسه شعبه اول دادگاه عمومی بخش ناغان 22 روز پیش تشکیل شد و دادگاه با بررسی همه اوراق و محتویات پرونده، ختم رسیدگی را اعلام کرد. در دادنامه‌ای با امضای حامد حسین میرزایی بنی، رئیس دادگاه عمومی بخش ناغان درباره اتهام این شرکت بر تهدید علیه بهداشت عمومی از طریق تخلیه پساب آلوده در محیط رودخانه سبزکوه منتهی به آلودگی رودخانه و آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی و انتشار بوی نامطبوع آمده است: «دادگاه با عنایت به جمیع اوراق و محتویات پرونده، گزارش مرجع مذکور و اظهارات نماینده حقوقی ایشان (سازمان حفاظت محیط زیست شهرستان کیار)، تایید مراتب توسط نماینده حقوقی شبکه بهداشت و درمان شهرستان کیار و صورت جلسات مرجع انتظامی، عکس‌های پیوست و همچنین با وجود اعطای مهلت‌های مکفی به متهم جهت رفع معضل مربوط و عدم اقدام موثر از ناحیه ایشان بدون اعلام هیچ عذر موجهی، ایضا با عنایت به وجود دادنامه‌های سابق که همگی منتهی به محکومیت شرکت و کارخانه فوق‌الذکر بابت همین اتهام‌ها گردیده‌اند ولی شرکت مزبور همچنان بر رفتار و اعمال سابق خود پابرجا بوده و هست.»
این دادنامه درست به همان مواردی اشاره دارد که فعالان محیط زیست پیش از این درباره دور زدن قانون از سوی این شرکت اشاره کرده بودند. بر اساس این دادنامه با توجه به ایجاد نارضایتی و اعتراضات گسترده و عمومی مردم بخش ناغان، از جمله کشاورزان، شیلات‌داران، عشایر و دامداران نسبت به وضع به‌وجود آمده و از سویی دیگر، بی‌توجهی و سهل‌انگاری این کارخانه به معضل جدی شکل‌گرفته و عدم تلاش برای رفع مشکل یا حداقل بهبود شرایط چنین حکمی صادر شده است: «لذا من حیث‌المجموع اتهام انتسابی را محرز و مسلم دانسته، ضمن رد دفاعیات بلاوجه متهم، مستندا به ماده 688 قانون تعزیرات مصوب 1375، ایضا بندهای پ و چ ماده 20 ناظر به ماده 143 قانون مجازات اسلامی، ماده 9 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و مواد 15،19، 22، و 23 همگی از قانون حفاظت از خاک، ضمن حکم به محکومیت شرکت موصوف، به ممنوعیت از تمام فعالیت‌های شغلی و تولیدی منتهی به آلودگی رودخانه و آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی و انتشار بوی نامطبوع، به‌طور دائم، حکم به انتشار محکومیت متهم توسط رسانه‌های ارتباط جمعی استان چهارمحال و بختیاری نیز صادر و اعلام می‌دارد.»
شرکت بنیاد تعاون سپاه، شرکت ایثار اصفهان و شرکت جهاد خانه‌سازی از سهامداران این کارخانه بوده‌اند. به گفته شهرام احمدی، مدیر‌کل محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری مالکان کارخانه به رای دادگاه بدوی اعتراض کرده‌اند. اما دیروز (چهارشنبه) اعتراض آنها در دادگاه تجدیدنظر رد شده و باز هم رای دیگری به نفع محیط زیست صادر شده است. به نتیجه رسیدن شکایت محیط زیست در حالی است که چندی پیش تورج رئیسی، رئیس نمایندگی حفاظت محیط زیست شهرستان کیار نیز بعد از شکایتی که در 17 اسفند پارسال انجام شده بود، درخواست اجرای حکم محکومیت این شرکت، توقف فعالیت و تعطیلی آن را در نامه‌ای به رئیس دادگاه عمومی بخش ناغان مطرح کرده بود.
نتیجه مطالبه‌گری
حالا مدیر کل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری به «پیام ما» خبر می‌دهد که این کارخانه متخلف که اکنون فعالیتش متوقف شده، طی یکی دو روز آینده پلمب خواهد شد. «در 20 سال گذشته محیط زیست نزدیک به 10 مرتبه از این کارخانه شکایت کرده بود و جامعه محلی و فعالان محیط زیست هم با ما هم‌نظر بودند. تخلیه پساب این کارخانه به رودخانه در حالی بود که BOD و COD آن خارج از سطح استاندارد و بسیاری از پارامترهای دیگر آن هم غیرقابل قبول بود. ما نمونه‌برداری و پایش کردیم و بر تاثیرات مخرب این پسماند بر منابع آب و خاک تاکید کردیم و اکنون تمام‌قد پای حرفمان هستیم که درباره سلامت و محیط زیست سختگیری می‌کنیم.» احمدی مطالبه‌گری مردم و فعالان محیط زیست را در به نتیجه‌رسیدن شکایت‌ها موثر می‌داند و حرفش را اینطور به پایان می‌برد: «هر کجا مردم حاضر شوند، نتیجه مثبت است. در این مورد هم مردم و هم محیط زیست عزمی جدی داشتند و قانون از ما حمایت کرد.»