آخرین خبر از مذاکرات میان ایران و 5 کشور عضو برجام به علاوه ایالات متحده آمریکا آن است که هیچ خبری نیست! همه چیز همانطور است که بود. ایران تحریم است و به نقض تعهدات هسته‌ای خود ادامه می‌دهد. ایالات متحده آمریکا هم دست بردار نیست و تحریم‌های اقتصادی‌اش پابرجاست. توافقی هم اگر هست، بر ادامه مذاکرات است. آن هم پس از یک وقفه چند روزه. دولت سیزدهم اما در داخل به مرور شاهد تغییر مواضع حامیانش است. آنان که روزگاری حامی ابراهیم رئیسی و دولت مردانش بودند، حالا مذاکرات را بی‌ثمر می‌خوانند. همان حرفی که در دولت حسن روحانی هم می‌زدند با این تفاوت که آنان همیشه منتقد روحانی بودند اما رئیسی در تله‌ای گرفتار شده که حامیان او پیش از این علیه رقیب استفاده می کردند؛ تله مخالف با مذاکره و طرح مطالباتی خارج از توان مذاکره‌کنندگان.

«مذاکرات در جریان است اما کند پیش می‌رود»؛ این خلاصه همه اخباری است که ظرف دو سه هفته گذشته از هفتمین دوره مذاکرات وین میان ایران، روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه، آلمان و البته ایالات متحده آمریکا منتشر شده است. طرف ایرانی تقریبا همیشه این جمله را در اظهاراتش تکرار کرده است. حالا چه گوینده حسین امیرعبداللهیان و علی باقری کنی، وزیر و معاون سیاسی وزارت امور خارجه باشند و چه سایر اعضای تیم مذاکره کننده ایرانی. رسانه‌های نزدیک به طرف ایرانی هم تقریبا در تمام گزارش‌ها و اخبار خود بر این جمله تاکید کرده‌اند. طرف غربی اما برخلاف روس‌ها اصراری بر این جمله ندارد. اروپا و آمریکا مذاکرات وین را یک مرتبه «ناامید» کننده خوانده‌اند و یک مرتبه نیز از احتمال خداحافظی با میز مذاکره گفته‌اند. روس‌ها اما همچنان از لزوم مذاکره برای دستیابی به توافق می‌گویند. چین اما در این میان خنثی‌تر از همیشه بوده است. نه خبری از اظهارنظر رسمی و خبرساز از طرف آنان است و نه رایزنی خاص و قابل توجهی با طرف ایرانی. مذاکره کنندگان دولت ابراهیم رئیسی اما همچنان چین و روسیه را هم موضع خود می‌دانند. همه این اتلاف وقت‌ها و البته شعارهای مسئولان فعلی وزارت امور خارجه در روزهای پیش از آغاز مذاکرات سبب شده تا حالا آنان بیش از پیش در معرض انتقادات برخی جریان‌های اصولگرا و رسانه‌های تحت نظر آنان قرار بگیرند. یکی از مهم‌ترین این رسانه‌ها روزنامه کیهان است. مدیرمسئول این روزنامه نماینده رهبری است از این رو مواضع حسین شریعتمداری همواره بازخوردها و البته تاثیرهای خاص خود را هم به دنبال دارد. آخرین موضع مستقیما تیم مذاکره‌کننده ایران را هدف گرفته است. او پرسشی قابل تامل را هم مطرح کرده و خطاب به وزیر امور خارجه دولت سیزدهم نوشته است: «مگر قرار نبود همه تحریم‌ها لغو شود؟!»
تکرار اظهارات رئیسی از گلویی دیگر
حسین شریعتمداری در سرمقاله روزنامه کیهان نوشته بود: «اگر قرار است لغو تحریم‌ها فقط شامل تحریم‌های برجامی باشد و همان تحریم‌ها به بهانه‌های واهی و خصمانه دیگر نظیر حقوق بشر و تروریسم و صنایع موشکی و حضور در منطقه و امثال آن باقی بمانند، مذاکرات وین چه سودی دارد و با چه انگیزه‌ای صورت پذیرفته و قابل توجیه است؟! با شناختی که از دوستان تیم هسته‌ای داریم بی‌تردید در پی‌آنند که راه را بر سوء‌استفاده حریف ببندند، از این روی باید مراقب باشند که بعد از بستن در، دشمن از پنجره وارد نشود!» این اظهارات پیشتر به شکل و بیانی متفاوت از سوی ابراهیم رئیسی هم مطرح شده بود البته در قامت رئیس قوه قضائیه و در انتقاد از تیم مذاکره کننده حسن روحانی: «اگر این‌قدر که برخی آقایان جلسه گذاشتند برای اینکه چطور بتوانند از غربی‌ها یک امکانی برای این کشور بگیرند جلسه برای رونق تولید و رفع موانع تولید در کشور می‌گذاشتند بسیار می‌توانست در گره‌گشایی در کشور موثر باشد. این اقدامات بی نتیجه است. اگر همین وقت را برای رفع موانع تولید می‌گذاشتند امروز بسیاری از کارخانجات تعطیل و نیمه‌تعطیل در کشور فعال بود.» حسین امیرعبداللهیان هم تقریبا مواضعی همسو با رئیسی داشت البته پیش از انتصاب به عنوان وزیر امور خارجه. او البته هرگز برجام را مستقیما تخطئه نکرد برخلاف علی باقری کنی، رئیس تیم مذاکره کننده هسته‌ای. او بارها و بارها توافق صورت گرفته با غرب را ناکافی خواند و حالا خود در تلاش است همان توافق را احیا کند. همین مسائل سبب شده تا اصولگرایان انتقاداتی را به دولت رئیسی مطرح کنند. در حقیقت دولت سیزدهم در تله‌ای خود ساخته گرفتار شده است چنانکه حسین کنعانی‌مقدم، فعال سیاسی خطاب به تیم مذاکره کننده گفته است: «قرار نیست که دوستان در شعارها حرف‌هایی را بزنند و بعد از اینکه روی صندلی قدرت نشستند راهی را بروند که قبلی‌ها رفتند و خودشان هم به آن منتقد بودند.»
اصلاح‌طلبان و حمایت از مذاکرات
در این میان اصلاح‌طلبان تلاش می‌کنند به تیم مذاکره کننده ایرانی اطمینان خاطر دهند که هر توافقی که منجر به لغو تحریم‌های برجامی اعمال شده علیه ایران شود و شریان‌های اقتصادی ایران را باز کند، مورد حمایت مردم است. حزب اتحاد به عنوان یکی از احزاب اصلاح‌طلب و منتقد حاکمیت در آخرین جلسه خود «تلاش‌های دولت برای کسب توافق و رفع تحریم‌ها»، را «موضوعی ملی و فراجناحی» دانست که «با انسجام داخلی، توان مذاکره‌کنندگان برای کسب امتیازات بیشتر را افزایش می‌دهد.» ‌‌‌سعید شریعتی، عضو شورای مرکزی این حزب هم اصرار کیهان بر لغو همه تحریم‌ها، حقوق بشری و هسته‌ای و موشکی در مذاکراتی که فقط و فقط مختص برجام است را «ایراد بنی اسرائیلی» خوانده و نوشته است: «‏کیهان نشان داده که با هیچ توافقی موافق نیست! فقط یکجای دیگر هست که مثل کیهان است. برایش باقری و عراقچی ندارد، ایرادهای «بنی‌اسرائیلی» می‌گیرد که پنبه هر نوع توافقی را بزند. چرا در گنجه بازه چرا دم خر درازه! البته کیهان پسر خوبی برای اسرائیل نیست. ارزشی‌ها مثل کیهان نباشید.» محمدعلی ابطحی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب هم در اظهاراتی جداگانه در اتاق «خبرپارتی» در کلاب‌هاوس گفت: «مجموعه کوچک، افراطی و تندرو میخواهد این دولت را هم گروگان بگیرد. مردم را بیش از ۲۰سال است گر‌وگان گرفته‌اند. مطالبی که این‌ها امروز علیه مذاکره‌کنندگان منتشر کردند، نگران‌کننده‌ست.»
اثر مذاکرات فرسایشی
پرسش آن است که انتقادات اصولگرایان از رئیسی به همین جا ختم می‌شود یا این تازه اول راه است؟ جلال میرزایی، رئیس کمیته سیاسی فراکسیون امید مجلس دهم به «پیام ما» گفت: «به نظر می‌رسد هرچه دولت رئیسی بیشتر جلو رود و با واقعیات روبه‌رو شود و متوجه راه حل‌ها شود، موضع اصولگرایان علیه او تندتر شود. این درباره مذاکرات هم صدق می‌کند.» او افزود: «یکی از راهکارهای جلوگیری از این مساله، پرهیز از طولانی کردن زمان مذاکرات و مذاکره برای مذاکره است. فرسایشی شدن روند مذاکرات و دست نیافتن به توافق، موضع مخالفان را تقویت می‌کند و آنان بار دیگر به شعارها گذشته خود یعنی مقاومت کردن در برابر فشارها و خنثی سازی تحریم‌ها به جای رفع آن روی خواهند آورد.» کلیدواژه «خنثی‌سازی تحریم‌ها» اخیرا از سوی ائمه جمعه بیشتر تکرار می‌شود. حاج علی اکبری، در خطبه‌های نماز جمعه دیروز تهران گفته است: «امروز برای کشور موضوع اصلی، خنثی سازی تحریم ها بر اساس تکیه بر ظرفیت های داخلی است.» حسن روحانی پیش از این و در دوران ریاست جمهوری‌اش گفته بود: «اگر کسی راهی می‌شناسد که ظرفیت‌های داخلی بدون حل مشکلات خارجی توسعه پیدا کند، به ما هم بگوید» بدین ترتیب به نظر می‌رسد احتمالا رفته رفته کار رئیسی و مذاکره‌کنندگانش سخت‌تر شود چرا که چشم انداز مثبتی برای مذاکرات وجود ندارد. رسانه‌های غربی نوشته‌اند که با روند فعلی، «مذاکرات حداقل 6 ماه طول خواهد کشید». مرکز پژوهش‌های مجلس هم در آخرین گزارش خود درباره مذاکرات آورده است: «با توجه به سابقه آمریکا در نقض تعهدات خود در قبال برجام و تلاش برای انعقاد توافقی یک‌طرفه و ناقص، نتیجه مذاکرات به یک توافق زودهنگام و پایدار منجر نخواهد شد.»
آخرین وضعیت وین
اگر اوضاع در داخل به مرور علیه مذاکرات در حال تغییر است و انتقاد خودی‌ها هم بلند شده، در وین نیز اوضاع چندان روشن نیست. براساس آخرین اخبار مخابره شده، مذاکرات پس نشست دیروز، برای مدت مشخصی به تعویق خواهد افتاد. خبرگزاری رویترز به نقل از دیپلمات‌های اروپایی این خبر را داده است. علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایرانی هم این مساله را در توئیتر خود در تایید کرده است. او تاریخ مشخصی را برای زمان تعویق مذاکرات اعلام نکرده است. مهدی فضائلی، از مدیران دفتر حفظ و نشر آثار رهبری در توییتر خود نوشته که «با جدیت» تیم مذاکره کننده ایرانی، مذاکرات فقط برای «3 روز» به تعویق خواهد افتاد. بعضی رسانه‌های اروپایی اما از احتمال تعویق چندماهه مذاکرات نوشته‌اند. موضوعی که نه از سوی ایران و نه از سوی اروپا تایید نشده است. پایگاه خبری اکسیوس به نقل از دیپلمات‌های اروپایی اما نوشته که دور هشتم مذاکرات از ششم دی ماه از سر گرفته می‌شود. این یعنی تعویق 12 روزه مذاکرات. این در حالیست که هنوز توافق مشخصی هم در وین حاصل نشده است. آخرین توافق، ادامه مذاکرات است و تهیه پیش نویس سوم؛ دولت رئیسی پیش نویس تهیه شده در مذاکرات با دولت حسن روحانی را قبول نداشت و اروپایی‌ها هم پیش نویس تهیه شده توسط تیم رئیسی را. بدین ترتیب به نظر می‌رسد مذاکرات همچنان ادامه خواهد داشت و چاره‌ای نیست جز امیدواری. امیدی که البته در لایحه بودجه هم به چشم می‌خورد در غیر این صورت دولت رئیسی با تراز عملیاتی منفی 300 هزار میلیارد تومانی مواجه خواهد بود.