گردشگری چگونه آینده صنعت فضایی را رقم خواهد زد؟بی‌وزنی در آن سوی ابرهاباز آلدرین زمانی گفته بود سفرهای فضایی مرزهای بعدی تجربیات بشری هستند. تجربه‌ای که برای سال‌ها در افقی دست‌نیافتنی قرار داشت و حالا به نظر می‌رسد که به لطف توسعه گردشگری فضایی شاید دیگر آن‌قدرها هم دست نیافتنی نباشد.

محمدحسین جهان پناه

روزنامه نگار علم و فناوری

1399/12/27

باز آلدرین زمانی گفته بود سفرهای فضایی مرزهای بعدی تجربیات بشری هستند. تجربه‌ای که برای سال‌ها در افقی دست‌نیافتنی قرار داشت و حالا به نظر می‌رسد که به لطف توسعه گردشگری فضایی شاید دیگر آن‌قدرها هم دست نیافتنی نباشد. گردشگری فضایی این روزها مهم‌ترین محرک صنعت فضایی خصوصا در میان شرکت‌های فضایی خصوصی شمرده می‌شود.

سودای سودهای کلانی که در طول سال‌هایی که گذشت بسیاری را واداشت تا شانس خود را در یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین حوزه‌های فناوری قمار کنند. قماری که حالا کم کم با فرو نشستن گرد‌و‌غبار آن، شاهد رژه بازماندگان مشهورش هستیم. امسال دقیقا ۲۰ سال از زمانی که آژانس فضایی روسیه اولین گردشگران فضایی را به سوی ایستگاه فضایی بین‌المللی فرستاد می‌گذرد. درست دوازده سال پس از فرستاده شدن هشتمین و آخرین گردشگر فضایی، اسپیس‌ایکس تصمیم دارد تا به عنوان اولین شرکت خصوصی اولین گردشگران فضایی خود را سوار بر فضاپیمایی خصوصی به مدار پرتاب کند. سفری که زنگ شروع دور جدیدی از رقابت‌های فضایی را به صدا در خواهد آورد. رقابتی سود‌آور که احتمالا به زودی فرمان هدایت صنعت فضایی را از دست آژانس‌های فضایی دولتی خارج کرده و آن را به تجارتی سود‌آور بدل می‌کند. تجارتی میلیارد دلاری که اگرچه فعلا طبقه ثروتمند جامعه بشری را هدف گرفته اما در بلند‌مدت گردشگری را در مفهوم و شکلی جدید باز تعریف می‌کند. آینده‌ای که رویای آن را فعلا می‌توان در سفرهای مداری کوتاه، هتل‌های کپسولی کوچک در مدار زمین یا سفر به مدار یا سطح ماه و حتی شاید روزی مریخ جستجو کرد.
بر اساس برآوردها در سال میلادی که گذشت ارزش بازار گردشگری فضایی به تنهایی چیزی حدود ۶۵۱ میلیون دلار بود بازاری که پیش‌بینی می‌شود طی هفت سال آینده به ارزشی بالغ بر ۱.۷ میلیارد دلار برسد. عددی که روی کاغذ در مقایسه با ارزش بیش از ۵ تریلیون دلاری بازار گردشگری روی زمین چندان دندان‌گیر به نظر نیاید اما نباید فراموش کنید که این تازه شروع ماجراست. ما تازه در آستانه دوران شکوفایی و توسعه اولین گام‌های صنعت گردشگری فضایی توسط شرکت‌های خصوصی به سر می‌بریم.
اگر پیش‌بینی‌های امروزی را ملاک قرار دهیم درآمد گردشگری فضایی طی بیست سال آینده رشدی پنج برابری را تجربه کرده و به این ترتیب می‌تواند خود را به عنوان حوزه‌ای سودآور و جذاب حتی برای شرکت‌های کوچکتر بازتعریف کند. در عمل هرچه درآمد این حوزه بیشتر شود می‌توان امیدوار بود که شرکت‌های خصوصی بیشتری برای توسعه فناوری‌های فضایی علاقه نشان دهند. آن هم در سال‌هایی که آژانس‌های بزرگ فضایی به خاطر فقدان منابع مالی دولتی به سختی می‌توانند برنامه‌های فضایی خود را حتی برنامه‌های بزرگی مثل بازگشت به ماه یا توسعه ایستگاه‌های فضایی جدید را به سرانجام برسانند.
از این نظر گردشگری فضایی این شانس را دارد تا در کنار روش‌های دیگری وابستگی توسعه فناوری‌های فضایی به بودجه‌های دولتی را کاهش دهد. تا آنجا که روزی شاید آژانس‌های دولتی عملا تنها به نهادهایی قانون‌گذار در این حوزه بدل شوند. همانند همان چیزی که در سایر حوزه‌ها نیز در گذشته شاهدش بودیم.
مثلا آینده‌ای را تصور کنید که مسیرهای مسافرتی فضایی یا اقامتگاه‌های خصوصی در مدار زمین در حال سرویس دهی برای سفرهای مداری گردشگری، تجاری و یا حتی علمی و پژوهشی هستند. چنین رویایی آن‌قدرها که شاید در نگاه اول به نظر می‌رسد دور از دسترس نیست. با این حال این حوزه همچنان شاهد رقابتی تنگاتنگ میان شرکت‌های خصوصی با انگیزه‌های متفاوت است. انگیزه‌هایی که تجاری بودن آن‌ها طبیعتا می‌تواند چالش‌های متعدد اخلاقی، زیست محیطی و حتی تکنیکی را هم به دنبال داشته باشد. آن‌طور که تجربه سال‌های اخیر نشان داده شرکت‌های خصوصی، خصوصا آن‌هایی که سرمایه و نیروی انسانی مناسب در اختیار دارند توانسته‌اند با سرعتی باور نکردنی مرزهای تکنولوژی‌های فضایی را جابجا کنند.
از اسپیس‌ایکس گرفته تا ویرجین و دیگران هر کدام‌ طرح‌هایی برای تجاری سازی کردن فضا دارند. طرح‌هایی که نیمه پر آن طبیعتا توسعه سریع فضایی بشر است و نیمه خالی آن عموما فقدان شفافیت، زمان‌بندی منطقی و گاها عدم رعایت ایمنی کافی در فرایندهای توسعه تکنولوژی آن‌هاست. با این حال هنوز خیلی زود است که در مورد خیلی چیزها قاطعانه صحبت کنیم. امسال و سال‌های آینده دورانی سرنوشت‌ساز در شکل‌گیری هویت گردشگری فضایی خواهند بود. دورانی که بسته به چگونگی عبور شرکت‌های خصوصی از فراز و نشیب‌های متعدد آن می‌تواند به مسیرهای کاملا متفاوتی در مسیر توسعه فضایی بشر منتهی شوند.