نوروز باستانی از دیرباز به شادی گره خورده بود. ایران‌شناسان می‌گویند درست همین شادی، عامل ماندگاری این آیین است و سبب گستردگی آن شده است. قلمرو نوروز بسیار گسترده است و امروز 14 کشور هر ساله این آیین را جشن می‌گیرند و اکنون در 9 کشور این روز تعطیل رسمی اعلام شده است. روز گذشته در همایش ملی «نوروز و فرهنگ شادمانی» پژوهشگران به صورت مجازی گرد هم آمدند و از امید بازگشت شادی نوروزی، شبیه آنچه پیش از کرونا شاهدش بودیم، گفتند.

همایش ملی «نوروز و فرهنگ شادمانی آغاز قرن پانزدهم خورشیدی» پنجمین همایش از سلسله همایش‌های پژوهشکده مردم‌شناسی با همکاری مراکز علمی، دانشگاهی و پژوهشگاهی کشور دیروز به صورت مجازی برگزار شد. این همایش اگرچه در عنوان خود به اشتباه اشاره‌ای به آغاز قرن پانزدهم خورشیدی داشت اما حاضران گفتند که پایان قرن چهاردهم، درست در پایان سال 1400 رقم می‌خورد.

نوروز مظهر تام و تمام طبع شادی جوی ایرانی

محمد بهشتی معمار، ایران‌شناس و پیشکسوت حوزه میراث‌فرهنگی در مورد شادی و نوروز در این همایش گفت: «در آیین زرتشت مهم‌ترین رویکرد؛ دعوت به نظم حاکم بر هستی که میل به آن ایجاد شادمانی می‌کند» . او با اشاره به این‌که فرهنگ دعوت به شادی پیش و بعد از اسلام در بین ایرانیان وجود داشته است، ایران را سرزمین بالقوه خواند که هرآنچه گوهر در آن وجود دارد در پس پرده پنهان است و ایرانیان همواره به دنبال کشف‌المحجوب و آشکار کردن گوهر از پرده‌اند که این خود امری شادی‌آفرین است . بهشتی با بیان این‌که حتی تمامی فصول سال بر اساس این شادی شکل گرفته‌اند افزود: نوروز مظهر تام و تمام طبع شادی‌جوی ایرانی است که خود را در نوروز تمام قد نشان می دهد .
تقویم جلالی دل‌نشین‌ترین تقویم جهان
نصیری قیداری، رئیس دانشگاه شهید بهشتی هم در این همایش با بیان این‌که نام دانشمندان زیادی از ایران در فهرست منجمان جهان وجود دارد، به شکل‌گیری روند تقویم جلالی اشاره کرد و آن را کامل‌ترین، دقیق‌ترین و دل‌نشین‌ترین تقویم جهان دانست که آغاز آن با نو شدن زمین در فصل بهار همراه است. او با بیان تعاریفی از زمان، تاریخ و تقویم، ایران را با هزاران سال قدمت و تاریخ، دریایی از میراث‌ملموس و ناملموس خواند که آیین‌هایی نظیر نوروز ،یلدا و… از مهم‌ترین آن‌هاست.

شادی‌آفرینی مشترک در تمامی آیین‌های نوروز

سرور نوبختی، رئیس موسسه فرهنگی اکو دیگر سخنران این همایش با اشاره به این‌که جشن نوروز در کشور‌های حوزه تمدنی نوروز نظیر تاجیکستان، ترکیه، قرقیزستان، ترکمنستان، افغانستان و …برگزار می‌شود که هر کدام نمادی از نوروز هستند به برخی از آیین‌های نوروز در این کشور‌ها نظیر بر تن کردن لباس نو، به نمایش گذاشتن هنر‌های دستی، پختن نان و غذاهای سنتی، دوری از بر زبان آوردن سخن زشت و … اشاره کرد. او گفت: «در ایران این روز با شکوه با آراستن سفره هفت‌سین و دید و بازدید ایرانیان و تبریک و شادباش به یکدیگر همراه است »
رئیس موسسه فرهنگی اکو، نکته واحد تمامی این آیین‌ها را شادی‌آفرینی دانست و عنوان کرد: «عامل ماندگاری آیین نوروز نیز شادی است زیرا که انسان در تمام طول زندگی به شادی نیاز دارد.»
به گفته نوبختی، اصل نوروز در شاد زیستن، شاد بودن و شاد ماندن است و همانطور که شب به روز، نور بر ظلمت، گرمی بر سردی، خوبی بر بدی و شادی بر غم چیره می‌شود. نوروز بیانگر این است که هیچ اندوهی ماندنی نیست و شادی روزی از راه می‌رسد .»
او در ادامه با ابراز خرسندی از چیره شدن جهان تا حدودی بر پاندمی کرونا تصریح‌کرد: «گذراندن این دوران سخت به مردم دنیا نشان داد که با شادی، در کنار همدیگر بودن و اتحاد داشتن غلبه بر سختی امکان‌پذیر است » حسین حسن‌پور‌آلاشتی، رئیس دانشکده علوم‌انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران هم با اشاره به ثبت جهانی نوروز در سال 2010 به عنوان میراث‌معنوی ایرانی، چهار شنبه‌سوری، پخت آش، انجام بازی‌های گروهی، پهن کردن سفره هفت سین، دید و بازدید، رفتن به دامان طبیعت و … را از آیین‌های نوروز دانست و گفت: «نوروز یک آیین اسطوره‌شناسی است که به آیین حیات مجدد باز می‌گردد. با شکل‌گیری آیین‌های توحیدی در ایران و بین‌النهرین و تبدیل اسطوره به حماسه نوروز به جشن ملی تبدیل شده است.» این پژوهشگر با اشاره به پیشینه برگزاری جشن‌های نوروز در زمان هخامنشیان، ساسانیان، عباسیان و… عنوان کرد: «قلمرو نوروز بسیار گسترده است و با تقسیم‌بندی‌های امروز بالغ بر 14 کشور را در بر می‌گیرد که در 9 کشور این روز تعطیل رسمی اعلام شده و این حکایت از گستره وسیع آیین نوروز و محبوبیت آن دارد.»
حسن‌پور با طرح این پرسش که چرا نوروز بخش قابل توجهی از دنیا را تحت تاثیر قرار داده گفت: «این آیین توانسته با ادیان توحیدی در حوزه خاورمیانه، فلات‌ایران و بین‌النهرین منطبق شده و رنگ مذهبی یابد.»

گیلان، سرزمینی شاد

هاشم موسوی، رئیس پژوهشکده گیلان‌شناسی دانشگاه گیلان نیز با اشاره به همه‌گیری بیماری کرونا که مراسم عید نوروز را تحت‌شعاع قرار داده گفت: «با دنیای بهتر تنها یک آغوش فاصله داریم و با این‌که دید و بازدیدها با شیوع این بیماری محدود شده‌اند وظیفه داریم پیام‌های نوروز را پاس بداریم.»
او در ادامه با اشاره به آیین‌های مخصوص نوروز در گیلان افزود: «مردم استان گیلان به مهمان‌نوازی مشهورند و آیین‌های نوروز را با شادمانی برگزار می کنند.»
این پژوهشگر با بیان این‌که گیلانیان در مواقع انجام کارهای سخت نیز با نشاط دسته جمعی کار می کنند افزود: «گیلان و گیلانی با شادی پیوند دارند و معضلات را نیز با شوخ طبعی خودشان تفسیر می کنند.»
موسوی آیین‌های گیلان را در ارتباط با عناصر طبیعی، تقویم و نیازهای اقتصادی و کشاورزی مردم دانست و عنوان کرد: «گیلان برای همه گیلانیان دارای یک معنای مشترک و آن هم سرسبزی، جنگل، دریا، موسیقی ، غذاهای محلی و … است.» او با بیان این‌که طبیعت گیلان شاد، تامین‌کننده نیاز مردمان و جغرافیای آن غنی است گفت: «همه از این طبیعت زیبا لذت می‌بردند.»

پیوند طبیعت و فرهنگ

رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری هم در همایش ملی «نوروز و فرهنگ شادمانی» گفت: «جشن باستانی نوروز طبیعت و فرهنگ را در تاریخ ایران به هم می رساند.» به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، بهروز عمرانی گفت:‌ «این ویژگی مهم یعنی یگانگی میراث فرهنگی و طبیعی، با تعریفی که از توسعه پایدار و ویژگی‌های کلیدی آن وجود دارد شامل همزاد بودن طبیعت و فرهنگ، سازگار و همسو است .»
او افزود: «به واقع یکی از آیین‌هایی که حافظ میراث‌طبیعی و معنوی ایرانیان بوده و نقشی بسیار قدرتمند در زمینه پایدار هویت ایرانی ایفا کرده است این آیین کهن و دیرین سال تلقی می‌شود.»
به گفته عمرانی، آیین نوروز نه تنها خاستگاه همگرایی انسان و فرهنگ او با طبیعت بوده است که از سوی دیگر آیین نوروز به دلیل انعکاس زیست جهان مشترک اقوام ایرانی از عوامل تقویت همبستگی این اقوام و زدودن هر نشانه‌ای از واگرایی در طی تاریخ این سرزمین کهن تلقی می شود. این گونه است که هر یک از اقوام ایرانی خود را حافظ این آیین در طی تاریخ می‌دانند و نوروز را یکی از مولفه‌های کلیدی معرفی و تعریف هویت خود می‌شمرند.»
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه عنوان کرد: «یکی از اقوام کهن ایران که حافظ فرهنگ و تمدن ایرانی بوده‌اند کردهای ایران‌اند که نقشی سترگ در حفظ عناصر کلیدی فرهنگ و تمدن ایرانی در طی تاریخ ایفا کرده‌اند، اگر چه این قوم ایرانی با خرده فرهنگ‌های غنی خود در سرتاسر کشور از گیلان و مازندران تا خراسان و غیره حضور دارند اما کردستان و کرمانشاه دو حوزه فرهنگی مهم از حضور این قوم ایرانی را در بردارد.»
به گفته او امسال با انتخاب کرمانشاه به عنوان پایتخت گردشگری جهان اسلام اهمیت این حوزه فرهنگی در ارائه الگویی کارآمد از گردشگری پایدار بیش از پیش روشن می‌شود.
گفتنی است، آیین افتتاحیه این همایش که با برگزاری نشست‌های تخصصی در حال برگزاری است با تقدیر از نوروز شناسان یک سده اخیر و ادای دین و احترام به آنان، نمایش فیلمی از پویا رئیسی و با گرامیداشت یاد نوروز پژوهان بزرگ که چشم از جهان فروبسته‌اند ، رونمایی از مجله آیین نوروز شماره «کردستان و کرمانشاه»، شماره «کرمان و سیستان‌و‌بلوچستان»، شماره فرهنگ شادمانی (مجله مطالعات مردم شناختی میراث‌فرهنگی) به پایان رسید.