سایت خبری پیام ما آنلاین | بیش از 800 شهر ایران در معرض فرونشست قرار دارند

رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات مسکن و شهرسازی در گفت‌وگو با «پیام ما»:

بیش از 800 شهر ایران در معرض فرونشست قرار دارند

اصفهان در صدر شهر‌های در معرض آسیب فرونشست است





بیش از 800 شهر ایران در معرض فرونشست قرار دارند

۲۵ بهمن ۱۳۹۹، ۱۰:۴۱

پدیده‌ی فرونشست عمدتا بر اثر حفر چاه‌ برای برداشت آب زیرزمینی اتفاق می‌افتد و می‌تواند منجر به تخریب سازه‌های روی زمین می‌شود. در کتاب «فرونشست و تداخل سنج راداری» که رحمان زندی و نجمه شفیعی آن را نوشته‌اند، آمده است که «برداشت بیش از حد آب از سفره زیر زمینی، که امروزه به دلیل رشد روز افزون جمعیت و استفاده از آب زیرزمینی در جهت مصارف گوناگون صنعتی و کشاورزی صورت می‌گیرد، سبب افت سطح آب‌های زیرزمینی شده و می‌تواند عامل نشست زمین باشد. برای محاسبه افت سطح آب زیرزمینی میزان سطح آب چاه‌های موجود با پیزومترهای مشاهده‌ای را برای سال‌های متوالی اندازه گیری و با هم مقایسه می‌کنند، اگر اعداد مربوط به سطح آب رو به کاهش باشد، نشان از افت سطح آب زیرزمینی دارد که می‌تواند عامل نشست سطح زمین باشد.» به گواه کارشناسان فرونشست در ایران در دهه 40 اولین بار مشاهده شد و تاثیراتش در سال‌های اخیر با وضوح بیشتری تماشا می‌شود. محمد شکرچی‌زاده رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، به تازگی اعلام کرده است که «فرونشست یا زلزله آرام می‌تواند دکل‌ها و تاسیسات نفتی را دچار مشکل کند. فرونشست یک موضوع داینامیک است و جای کار بسیاری دارد. پیش‌بینی همکاران ما در مرکز نیز بر این نکته تاکید دارد که موضوع فرونشست از سال ۱۴۰۰ به بعد تاثیر خودش را روی بسیاری از تاسیسات مهم کشور نشان خواهد داد.» برای درک بهتر این مسئله با علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی گفت‌وگو کرده‌ایم تا اخرین آمار و اطلاعات درباره فرونشست زمین در ایران را جوای شویم.

آقای بیت‌اللهی! در ایران ما اولین بار در کجا و چه زمانی متوجه پدیده فرونشست شدیم؟

پدیده فرونشست از دهه 40 در کشور ما شروع شده، عمدتا هم از دشت‌ها و مناطق هموار و جاهایی که در واقع از نظر تغذیه آب‌های زیرزمینی دچار محدودیت بودند آغاز شد. آن هم به دلیل خشکسالی‌های متعدد چند دهه اخیر. در واقع بحران از آن زمان شروع شد و مثلا مناطقی در استان کرمان که عمدتا با کم آبی روبه‌رو بودند از دسته زمین‌های در معرض فرونشست بودند. با ادامه روند خشکسالی و افزایش روند استحصال آب‌های زیرزمین و صدور پروانه چاه و عمدتا هم چاه‌های کشاورزی و عدم تناسب بیلان در تغذیه و مصرف آب زیرزمینی باتوجه به این‌که افت آب‌های زیرزمینی در کشور فرونشست زمین شروع شد.ما تصویر روشنی از تبعات زلزله یا حتی سیل داریم، از تخریب آن‌ها آگاهی داریم، پدیده فرونشست با این‌که در کشور به کرات هم رخ داده است، اما به نظر در میان افکار عمومی تصویری روشنی از آن وجود ندارد. فرونشست امری بسیار بطئی و تدریجی است و مانند زلزله آثار خود را ناگهان بر تاسیسات و ساختارهای اقتصادی و اجتماعی بر محیط زیست نمی‌گذارد بر همین اساس است که فرونشست زمین اگر شما تصور کنید در جنوب غرب تهران اندازه‌گیری شده حدود 25 سانتی متر در سال است، در مدت زمانی یک سال عدد آنچنان بزرگی به نظر نمی‌آید اما اگر ده سال ادامه پیدا کند، زمین حدود 2 و نیم متر پایین رفته است و اگر بیست سال این روند ادامه داشته باشد، حدود 5 متر تغییر تراز زمین خواهد بود.

خب این تغییر تراز دقیقا چه تاثیری به قول شما روی زیرساخت‌ها دارد؟

در روی سطح زمین تاسیسات ما مانند زیرساخت‌ها، شریان‌های حیاتی، خطوط ریلی، فرودگاه‌ها و ساختمان‌ها قرار دارند این تغییر انحنا اثراتش را به مرور بر روی این‌ها می‌گذارد و آن‌ها را از حالت تراز، افقی بودن و هموار بودن خودش خارج می‌کند. در نظر بگیرید این انحنا و نشست زمین دچار خمش می‌شود و در حالت کشیدگی مستمر قرار می‌گیرد، لوله‌های فلزی تا سطح بسیاری جزیی خمش را می‌توانند تحمل کنند و ممکن است دچار گسیختگی شوند. این درمورد خطوط ریلی هم این مساله صدق می‌کند.
گفته شده است 1400 تاثیرات این فرونشست در مناطقی از ایران مشاهده می‌شود، دقیقا در چه نقاطی و چرا اصلا در این سال؟
ورامین، اشتهارد در مسیر خراسان رضوی، سمنان فارس و کرمان و استان مرکزی در همه جای کشور آثارش نمایان شده است. مانند یک رژیم غذایی خوبی نداشته و بعد از مدتی آثار و عوارض سو تغذیه خودش را نشان می‌دهد این‌که گفته شده در سال 1400 و سال بعد از آن عوارض فرونشست نمایان‌تر می‌شود به این خاطر است ما حرکت مقابله‌ای و اقداماتی که می‌تواند منجر به کاهش نرخ فرونشست در کشور شود به آن سرعت مشاهده نمی‌کنیم، نکته مهم این است که درباره فرونشست زمین تمهیدات و اقدامات پیشگیرانه قابل انجام است و می‌دانیم باید چه کنیم که متوقف شود و این روند را می‌شود متوقف کرد اما جدیت محسوسی برای توقف این روند مشاهده نمی‌شود و روند آسیب بسیار بیشتری از زلزله و سیل بر دشت‌های بگذارد و کشاورزی ما را تحت تاثیر قرار بگیرد.

چرا جدیت محسوسی برای توقف این روند وجود ندارد؟

لمس مساله آنچنان محسوس نیست. اگر ما مسئله یا مشکلی را که منجر به حادثه نشود، درک و لمس عینی نکنیم در اولویت قرار نمی‌دهیم. مثلا تا بدن آدمی دچار مشکل نشود، رژیم غذایی ترک نمی‌شود، این یک حالت در واقع به نظر عدم لمس نتایج زیانبار پدیده است. گفتمان فرونشست از سال 78 آغاز شده اما متاسفانه نتایج قابل لمس و درک آن هنوز به وضوح مشاهده نشده است. اخیرا توجه رسانه‌ها و دولت‌مردان بیشتر شده و مدیران تصمیم‌گیر و در قانون مدیریت بحران هم لحاظ شد و در مجلس مصوب شد این یعنی هرچند که دیر است اما می‌توان خوش بین بود، اما سرعت نرخ فرونشست زمین از سرعت اقداماتی که ما باید انجام دهیم بیشتر است و آثارش را مشاهده می‌کنیم.

این روند چگونه می‌توان کنترل کرد. سایر کشورها چگونه فرونشست را متوقف کردند؟

از علل فرونشست یک طرف می‌توان به خشکسالی اشاره کرد که در دست ما نبوده اما کارهایی که ما به دنبال آن هستیم تا به سبب آن روند فرونشست متوقف شود، تلاش برای کاهش استحصال و حفر چاه‌های بی‌رویه است. چاه‌هایی که حتی مجوز دارند و چاه‌های غیرقانونی. ببینید وقتی ما از ظرفی آبی را بی‌رحمانه بیرون می‌کشیم سطح آب آن ظرف پایین‌تر خواهد رفت، وقتی آب پایین می‌رود، سطح زمین به تبع آن نشست می‌کند اما توجه کنید که چرا این حجم آب اساسا خارج می‌شود، آبی که 95 درصد آن در کشاورزی استفاده می‌شود. روش‌های آبیاری غلط و قدیمی دنبال می‌شود، روشی که حدود 80 درصد آب را هدر می‌دهد، مانند غرقابی که آب تبخیر می‌شود، از طرف دیگر نوع کشت و زرع ما باعث فرونشست می‌شود در جاهایی که در معرض این پدیده هستند، مثلا در منطقه نیمه خشک و خشک استان فارس برنج می‌کاریم این نیاز به آب فراوان دارد، یعنی اگر قیمت آب واقعی باشد از خود محصول کشاورزی آب بیشتری دارد، این اصطلاحا گفته می‌شود، ویرچوال واتر. یعنی آب مجازی. همین محصولات بعدها صادر می‌شود به کشورهایی که این مساله را درک کردند و به این محصولات اجازه کشت نمی‌دهند. زیرا آب در آن کشورها پراهمیت است. در خیلی از کشورها در فصولی که نیاز آبی نیست آب‌های جاری مانند آب‌های ناشی از بارندگی در گودی هدایت می‌کنند و نفوذ ایجاد می‌کند و اصطلاحا گفته می‌شود، تغذیه مصنوعی آب زیرزمینی و اندکی از آن مصرف سالانه را جبران می‌کند، این طرح‌ها در کشور ما خیلی گسترش پیدا نکرده ما در فصولی از سال سیلاب بزرگی داریم، آب‌های جاری که استفاده ندارد و می‌توان آن را مدیریت کرد، می‌توان اقدامات پیشگیرانه انجام داد.

پس می‌توان گفت کشت و زرع و حتی خشکسالی تاثیر گسترده‌ای در بحث فرونشست دارند از میان شهرهای ایران کدام شهرهابیشتر از سایرین در معرض فرونشستند؟

مهم‌ترین شهری که می‌خواهم اعلام کنم، شهر تاریخی اصفهان است، این شهر مهم‌ترین معضلش فرونشست است، اگر ما دیر بجنبیم متاسفانه آثار تاریخی ما در این شهر دچار آسیب جدی می‌شود، ارزش این آثار زیاد است اگر آسیب ببیند و اگر هم ترمیم شود آن ارزش اصلی خود را از دست می‌دهند.
وهله دوم شهر تهران است، جنوب تهران بیش از 3 میلیون نفر در زون (محدوده) فرونشست زمین هستند، خود تهران پس یکی از مهم‌ترین شهرهایی است که در معرض خطر فرونشست زمین است و باید به آن توجه ویژه کرد، شهر دیگر کرمان است البته در استان کرمان شهرهای دیگری هم متعددند و در محدوده فرونشستند.
من طبق یک محاسبه در حدود 1250 شهر کوچک و بزرگ و کلان‌شهر متوجه شدم که بیش از 800 شهر ما در چنین زون‌هایی یا متاثر از زون فرونشستند. البته مقصود من از این آمار بزرگی شهرهاست.
این شهرها در معرض خطر فرونشست قرار دارند و ابنیه و ساختمان‌های این شهرها ممکن است دچار شکاف‌هایی شود. جنوب شهر کرج از جمله این شهرهاست، شهر ورامین و اشتهارد در البرز و ورامین و کاشان و قم و شهرهایی که به سمت جنوب می‌روند نیز از این‌ها شهرهای بزرگ هستند در معرض فرونشست.
شهر مشهد را نباید از قلم انداخت و فرونشست عظیمی که در معرض در بخش‌های مرکزی مشهد و ساخت و‌سازهای اطرافش نباید فراموش کرد که وسعت زون فرونشست بسیار بسیار بالاست.

این زون و محدوده فرونشست چه مساحتی را تحت پوشش قرار می‌دهد؟

زون‌ها متفاوتند مربع 10 کیلومتر در 10 کیلومتر یا حتی مستطیلی با ابعاد 30 کیلومتر در 60 کیلومتر این‌ها هاله‌ای از فرونشستند که می‌توانند از این پدیده تاثیر بگیرند.
آن چیزی که مشخص شده است، در مناطق دشت بوم یعنی حالت هموار فرونشست رخ می‌دهد و در مناطقی که کوهستانی‌اند معمولا فرونشست کمتر رخ می‌دهد.

به اشتراک بگذارید:





نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *