در ماه‌های اخیر اختلال در توزیع برق و بررسی علل آن به یکی از پرچالش‌ترین موضوعات روز تبدیل شد. مسئولان علت را در مصرف بی‌رویه گاز توسط مصرف‌کنندگان خانگی می‌دانند و صرفه‌جویی مردم را مهمترین راهکار حل این مسئله می‌دانند. البته تذکراتی هم به صنایع و ادارات پرمصرف داده شد و در روزهای بحرانی کمبود گاز نیروگاهی، برخی ادارات خاموشی را تجربه کردند. دیروز و در جریان افتتاح نمایشگاه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی هم وزیر نفت باز موضوع صرفه‌جویی در مصرف گاز را مطرح کرد و گفت: «بالاترین رقم‌های افزایش تولید گاز را در این سال‌ها داشته‌ایم؛ تولید گاز در پارس‌جنوبی ۲.۵ برابر شده و تولید روزانه گاز خام کشور از مرز هزار میلیون مترمکعب گذشته، اما رشد مصرف بیش از این‌ها بوده است و به همین دلیل، مصارف صنایع را محدود کرده‌ایم» اما اخباری از پارس‌جنوبی می‌رسد که از افت تولید در برخی فازهای این میدان گازی خبر می‌دهند.

آمارها نشان می‌دهد ایران بیش از ۲.۵ برابر میانگین مصرف جهانی انرژی مصرف می‌کند و شاخص شدت مصرف انرژی ایران ۰.۶۳ درصد است. بسیاری از کارشناسان هشدار می‌دهند که روند مصرف انرژی در کشور و همچنین میزان اتلاف انرژی در مسیر توزیع به زودی ایران را نیازمند به واردات انرژی می‌کند. در حال حاضر هم کمبود گاز و افزایش مصرف خانگی یکی از دلایل عمده‌ای است که برای وضعیت فعلی توزیع انرژی در کشور اعلام می‌شود.

تبعات افت تولید در پارس جنوبی

یکی از عوامل عمده در کمبود گاز زمستان امسال، افت تولید در یکی از مهمترین میدان‌های گازی کشور است. در همین رابطه مهر به نقل از مسعود درخشان، استاد اقتصاد دانشگاه علامه ‌طباطبایی آورده است: «چالش گازی به وجود آمده صرفاً به دلیل افزایش تقاضا نیست بلکه عمدتاً به خاطر افت فشار گاز در فازهای پارس‌جنوبی است و بنده تصور می‌کردم که این افت فشار از سال ۱۴۰۰ شروع می‌شود اما دیدیم که از سال ۱۳۹۹ شروع شده است. البته بحث افت فشار پارس‌جنوبی را تا به الان مسکوت گذاشته‌اند. الان هم وزارت نفت عمق فاجعه را بیان نکرده است. این افت فشار به دلیل بهره‌برداری غلط از پارس‌جنوبی رقم خورده است.»
در حالی که پیش‌بینی کارشناسان این بود که افت فشار گاز در مخزن پارس‌جنوبی از سال ۱۴۰۶ آغاز شود اما این روند تا حدودی از سال جاری حرکت سریع‌تری پیدا کرده است. خبرگزاری مهر در گزارشی اعلام کرده است تولید در برخی فازهای پارس‌جنوبی کاهش پیدا کرده است. در گزارش مهر آمده است: هر چند هیچ یک از فازهای پارس‌جنوبی ایست در تولید (shutdown ) نداشته‌اند، اما برابر اعلام یک مقام آگاه افت فشار در کل میدان پارس‌جنوبی اتفاق افتاده است، ولی در حال حاضر صرفاً منجر به افت تولید سکوهای A و C فاز ۱۲ شده است. البته سکوی C فاز ۱۲ به لایه آبده هم خورده است. تولید گاز از سکوی A فاز ۱۲ در تاریخ ۲۹ دی‌ماه سال جاری معادل ۲۰ میلیون مترمکعب بوده است که حدود یک میلیون مترمکعب از برنامه مصوب خود عقب است. تولید واقعی سکوی C فاز ۱۳ نیز ۹.۹ میلیون مترمکعب بوده است که از رقم برنامه تولید مصوب ۱۱.۳ میلیون مترمکعبی خود عقب‌تر است. اما طبق اطلاعات کسب شده بیشترین اختلاف تولید واقعی با برنامه تولید مصوب، مربوط به فاز ۱۵ است. به این ترتیب که برنامه مصوب شده تولید از این سکو حدود ۲۸ میلیون مترمکعب بوده است در حالی که تولید حقیقی این فاز حدود ۷.۳ میلیون مترمکعب بوده است. علت کاهش تولید فاز ۱۵ نشتی از mov و اختلاف تولید فاز ۱۳ مشکل HIPs valve بوده که برطرف شده است. گفته می‌شود برای تقویت فشار در مخزن پارس‌جنوبی نیاز به کمپرسور است که این کمپرسور و تجهیزات مربوطه نیاز به یک سکوی جدید دارد که ساخت آن در خوشبینانه‌ترین حالت ۴ سال به طول می‌انجامد.
پارس‌جنوبی بزرگ‌ترین منبع تولید گاز طبیعی در ایران است. به گفته مسئولان قرار است سهم پارس‌جنوبی در تامین گاز مورد‌نیاز کشور به حدود ۸۲ درصد برسد. بعضی کارشناسان معتقدند افت تولید در این میدان گازی می‌تواند در بلند مدت موجب ناامنی در حوزه انرژی کشور شود. کما این‌که این روزها شاهد هستیم که کاهش تولید گاز تبعات بسیاری از جمله اخلال در شبکه توزیع برق، خارج شدن نیروگاهها از مدار، خالی شدن ذخیره سدها و همچنین آلودگی‌ نگران کننده هوای کلان‌شهرها به واسطه استفاده نیروگاه‌ها از سوخت جایگزین، به دنبال داشته است.

صنایع متضرر از خاموشی‌ها

خاموشی‌های اخیر هر دلیلی که داشته باشند در برخی از صنایع موجب بروز مشکلات و وارد آمدن خساراتی شده‌اند. یکی از دلایل این امر بدون برنامه بودن خاموشی‌های اخیر است. مصطفی رجبی‌مشهدی در خصوص صنایعی که از این وضعیت متضرر شده‌اند به ایرنا گفته است: «تلاش می‌شود با هماهنگی قبلی با صنایع در روزهای سرد پیش رو در مصرف برق این بخش محدودیت اعمال شود تا نیاز به اعمال خاموشی برای بخش خانگی و مراکز حساس نباشد.» او در باره آسیب دیدن صنایع از قطعی برق هفته گذشته هم گفت: «اولویت ما تامین برق بخش خانگی و مراکز حساس است. به محض اینکه محدودیت سوخت نیروگاه ها برطرف شود شرایط به روال عادی بر خواهد گشت و در آن زمان صنایع می‌توانند از حداکثر تولید خود بهره گیرند» مسعود خوانساری رئیس اتاق بازرگانی تهران در واکنش به این وضعیت در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «قطع برق‌های اخیر به غیر از این‌که شهروندان را کلافه کرده، به صنایع صدمات وارد و ماشین‌آلات آن‌ها را دچار خسارت کرده‌ است»
کمبود گاز نیروگاهی در چند هفته اخیر باعث شد تا نیروگاه‌های طرشت، ری و سه واحد از نیروگاه رودشور پایتخت از مدار خارج شوند و خاموشی‌های گسترده در شهرها این موضوع را تبدیل به چالشی جدی کند. راهکاری که مدیران شهری همزمان با محدودیت‌های تردد شبانه به کار بستند، خاموشی معابر بعد از شروع ساعت محدودیت تردد بود، راه‌کاری که با اعتراض‌هایی روبه‌رو شد و البته تبعاتی به دنبال داشت. بسیاری در جریان کمبود برق انگشت اتهام را به سمت ماینرهای پرمصرف گرفتند و این تحلیل‌ها تا جایی ادامه پیدا کرد که مسئولان وزارت نیرو اعلام کردند بزرگترین مزرعه ماینر در رفسنجان را تعطیل کرده‌اند. اما داستان کلاف در هم پیچیده کمبود گاز و برق به همین جا ختم نشد. از خوزستان خبر رسید که برداشت آب از سدها برای تولید برق مورد نیاز آغاز شده و چند نیروگاه برق‌آبی استان به زودی از مدار خارج می‌شوند. ماینرهای مجاز و غیرمجاز یا مردمی که مشکلات فرهنگی جدی در زمینه مصرف بهینه انرژی دارند، یا سیستم توزیع فرسوده انرژی که موجب اتلاف چشمگیر برق در مسیر انتقال می‌شود یا… باید دید سهم کدامیک بیشتر است و مقصر اصلی این وضعیت کدامیک از این موارد است.