هزینه‌های پنهان فرسایش خاک

رئیس سازمان تحقیقات: سالانه ۵۶میلیارد دلار به‌صورت پنهان برای فرسایش خاک هزینه می‌شود

پنجم دسامبر برابر با چهاردهم آذر از سوی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد به‌عنوان روز جهانی خاک نام‌گذاری و شعار امسال این روز «توقف فرسایش خاک، حفظ آینده ما » تعیین شده است، چرا که فرسایش خاک به عنوان مهم‌ترین چالش آینده زیست‌کره مطرح می‌شود.به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست، شعار روز جهانی خاک در سال ۲۰۱۹ توقف فرسایش خاک، حفظ آینده ما انتخاب شده است و هدف آن افزایش آگاهی مردم و دولت‌ها در مورد اثرات سوء ناشی از فرسایش خاک است. در آینده، فرسایش خاک مهم‌ترین چالش زیست کره خواهد بود. اگر از خاک‌های موجود به خوبی حفاظت نشود، بحران گرسنگی سرتاسر کره زمین را تحت سیطره خود درخواهد آورد. کاظم خاوازی‌، معاون وزیر و رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در مراسم بزرگداشت روز جهانی خاک که دیروز در سالن همایش‌های سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی برگزار شد، گفت: بر اساس اعلام سازمان های جهانی، هزینه هر تن فرسایش خاک حدود ۲۸دلار است که با توجه به ۲میلیارد تن فرسایش خاک در ایران، به ‌هزینه پنهان ۵۶میلیارد دلاری فرسایش خاک خواهیم رسید.خاوازی با بیان اینکه با احتساب ۱۰.۶ میلیون تن واردات محصولات کشاورزی این میزان فرسایش خاک هزینه‌ای معادل ۵ برابر ارزش این واردات به کشور تحمیل می‌کند، گفت: ایران جزو کشورهای با فرسایش متوسط به بالا است، زیرا برخی از عقیده دارند که فرسایش خاک در ایران بیش از ۱۰ تن در هکتار است.وی با بیان اینکه برای کاهش فرسایش خاک روش‌های متنوعی وجود دارد، گفت: قدرت تحمل و فرسایش‌پذیری خاک (تنظیم‌ سرعت خاک‌ورزی با فرسایش) در جهان بین ۲ تا ۲.۲ تن در هکتار است که در ایران به دلیل شرایط آب و هوایی خشک و نیمه خشک، در سطح ۲تن در هکتار قرار دارد که از میانگین جهانی عبور کرده است.خاوازی همچنین درباره حد تحمل فرسایش خاک (افت عملکرد محصول و پایداری آن) نیز گفت: فرسایش شدید خاک از ۱ تا ۱۱ تن در کاهش عملکرد محصولات مؤثر است و به همین دلیل امروزه نقش خاک در امنیت غذایی بسیار مهم‌تر از آب است.رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی با بیان اینکه در سال‌های اخیر رویکردهای خوبی در این زمینه اتخاذ شده است، گفت: تصویب قانون حفاظت از خاک و همچنین تأسیس دفتر خاک در معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی از این موارد بوده است.خاوازی با اشاره به اینکه در برنامه ششم مجلس شورای اسلامی کمک شده تا ردپای خاک در قانون وجود داشته باشد، گفت: خوشبختانه در حال حاضر کشاورزان ما نیز با افزایش سطح آگاهی در حفظ خاک برای آیندگان تلاش می‌کنند.

بحران گرسنگی در سرتاسر کره زمین 

در آینده، فرسایش خاک مهم‌ترین چالش زیست کره خواهد بود. اگر از خاک‌های موجود به خوبی حفاظت نشود، بحران گرسنگی سرتاسر کره زمین را تحت سیطره خود درخواهد آورد. خاک به دلیل نقش روزافزون در مسائل توسعه جهانی مانند امنیت غذایی و ارائه خدمات اکوسیستمی اهمیت دارد. خاک علاوه بر اینکه تأمین‌کننده مواد غذایی است، خاصیت تصفیه‌کنندگی نیز دارد و به عنوان یکی از پالاینده‌های مهم طبیعت محسوب می‌شود. این خاصیت خاک در اثر خواص فیزیکی، شیمیایی و زیستی آن حاصل می‌شود.با توجه به وجود چرخه مواد بین اکوسیستم‌های موجود در طبیعت و بستر خاک برای حیات در زیست کره، هرگونه آلودگی در این محیط به طور مستمر بر دیگر موجودات زنده اثر می‌گذارد. برنامه‌ریزی برای حفاظت از خاک لازمه بقای نسل بشر است و برخورداری از زمین پاک حق همگانی است. لذا برای حفظ زمین نیز صیانت از خاک الزامی است، صیانت از خاک در واقع صیانت از همه منابع طبیعی است. یکی از دلایل مهم اهمیت توجه به خاک و جلوگیری از آلودگی و از بین رفتن آن، زمان طولانی لازم برای تجدید منابع آن است، به بیان دیگر، برای تشکیل یک سانتیمتر خاک ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ سال زمان لازم است.مدیریت و بهره‌برداری از منابع خاک و جلوگیری از آلودگی و تخریب آن، یکی از مهم‌ترین چالش‌های حال و آینده کشورهای در حال توسعه به ویژه کشورهای واقع در منطقه خشک و نیمه خشک از جمله ایران به شمار می‌رود. نبود قانونی جامع و فراگیر در سال‌های گذشته در خصوص حفاظت از خاک، مدیریت غیر علمی و سوء رفتار با خاک را به همراه داشته به نحوی که مدیریت و هماهنگ کردن فعالیت‌های اعضای جامعه، دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط برای جلوگیری از تخریب و آلودگی و مدیریت بهینه خاک دچار مشکل بود.

ابلاغ قانون «حفاظت از خاک»

 از سوی رئیس جمهوری 

به منظور حفظ و پایداری خاک به صورت کمی و کیفی، کاربری صحیح و بهره‌برداری بهینه از خاک و جلوگیری از تخریب و آلودگی آن و احیا، اصلاح و بهسازی خاک‌های تخریب و آلوده شده، لایحه «حفاظت از خاک» به پیشنهاد مشترک سازمان حفاظت از محیط زیست و وزارت جهادکشاورزی در دستور کار دولت قرار گرفت. 

این لایحه در نهایت پس از تصویب در مجلس شورای اسلامی و تأیید از سوی و شورای نگهبان، در تاریخ ۲۲ خرداد ۱۳۹۸ از سوی رئیس جمهوری با عنوان «قانون حفاظت از خاک» برای اجرا به دستگاه‌های اجرایی مربوط ابلاغ شد.

پایش خاک کلیدی برای سنجش

 وضعیت خاک

پایش خاک، اندازه‌گیری و نظارت دوره‌ای یا مستمر پارامترها و یا فاکتورهای شاخص آلاینده موجود در منابع خاک و منابع آلاینده به منظور تعیین کیفیت و کمیت آنها و تطابق آنها با استاندارد کیفیت خاک و راهنماهای آن است و شامل پایش‌های زیستی، فیزیکی و شیمیایی است که در آنها از شاخص‌ها و نشانگرهای خاصی استفاده می‌شود.

پایش خاک، محور ارزیابی و کلیدی برای سنجش وضعیت یا کارکرد خوب در اکوسیستم‌های خاک بوده و قادر است هشدار دهنده زودهنگام در تغییراتی باشد که گونه‌های فردی(مثل انسان)، جمعیت‌ها و اکوسیستم‌ها را تهدید می‌کنند. این پایش از طریق ابزارهای سنجشی و یا سنجش از راه دور انجام می‌شود.

اکنون بیشتر توجهات به سمت مدیریت و کنترل معضلات زیست محیطی است، درحالیکه باید قبل از آنها پایش و سنجش، مد نظر قرار گیرد. امروزه موفقیت و اثربخشی هر گونه برنامه مدیریتی در حفاظت و صیانت از محیط زیست و منابع طبیعی در گرو پایش بهینه و مناسب کمی و کیفی است.

از آن جا که آنالیز اطلاعات پایش، مبنای مدل‌سازی و پیش‌بینی و اطلاع‌رسانی به جامعه و اولیای امور و تصمیم‌گیران رده‌های بالای مدیریتی کشور واقع می‌شوند، از این رو پایش، نقش و اهمیت زیادی در امر مدیریت آلودگی و حفظ کیفیت خاک ایفا می‌کند.

ر سند چشم‌انداز ایران ۱۴۰۴ برخورداری از سلامت فردی و سلامت جامعه و محیط، همراه با بهره‌مندی از محیط زیست سالم از جمله اصول مهم است و پایش آلودگی‌های خاک از ابزارهای صحت و سقم آن محسوب می‌شود.