مرگ طبیعت با «مالچ نفتی»

معاون محیط طبیعی محیط زیست : وقتی تصاویری از حیات وحش گرفتار شده در مالچ نفتی وجود دارد، به این معناست که دقت لازم در اجرای عملیات صورت نگرفته  

 

پخش کلیپ‌های مالچ پاشی در شنزارهای خوزستان باعث ایجاد موجی از موضع‌گیریهای متفاوت در فضای مجازی شده است.  این موضوع سبب شده که دوباره این پرسش شکل بگیرد که آیا مالچ پاشی راه  برطرف کردن معضل گرد و غبار جنوب غربی کشور است.

شـنهای روان در کشـورهای دارای بیابـان ماننـد ایـران مشـکل بسـیار بزرگـی محسـوب میشـوند کـه بشـر را دچار مشـکلات و معضلات فراوانـی میکنند. مالچ پاشی نفتی یکی از روشهای رایج تثبیت این شنها در طول بیش از سه دهه گذشته در ایران بوده است.

در آبان ماه امسال بود که کلیپی در فضای مجازی منتشر شد که نشان میداد مالچ پاشی در برخی مناطق در استان خوزستان در حال انجام است. معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست دستور بررسی این موضوع را صادر کرد و بعد از آن بود که اعلام کرد زیستگاه آهو شنی در منطقه حفاظت شده میشداغ به هیچ عنوان تحت عملیات مالچ پاشی قرار نگرفته است.

اما بعد از این موضوع بود که ظهرابی در نامه‌ای خطاب به مسوولان ذیربط عنوان شده که از مالچ‌پاشی در زیستگاه‌های حیات وحش، فارغ از اینکه در مناطق چهارگانه واقع شده باشند یا خیر، باید اجتناب شود.

ظهرابی معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست میگوید: گونه‌های حیات وحش معمولاً در محل‌هایی مشاهده می‌شوند که پوشش گیاهی موجود است، وقتی تصاویری از حیات وحش گرفتار شده در مالچ نفتی وجود دارد، به این معناست که دقت لازم در اجرای عملیات صورت نگرفته و این بی دقتی، باعث آسیب به برخی زیستگاههایی خواهد شد که به طور طبیعی شنزار هستند و سهمی در تولید گردوغبار ندارند و حیات برخی گونه‌ها به همین زیستگاه‌ها وابسته است.

منطقه میشداغ از زیستگاه‌های اصلی پستاندارانی از جمله آهو، قوچ و میش و پرندگانی مانند هوبره است علاوه بر آن پرندگانی نظیر کبک، تیهو، کبوتر، باقرقره و … در این منطقه به تعداد فراوان وجود دارد. از آنجا که این محل زیستگاه مهم حضور گونه های حمایت شده استان خوزستان به خصوص آهو است، به عنوان منطقه حفاظت شده انتخاب شده است. 

مالچ پاشی به تنهایی جوابگو نیست

علی شاداب‌رو کارشناس منابع طبیعی و کشاورزی به پیام ما می‌گوید: مالچ پاشی یک روش تجربی است که جواب خود را پس داده است. ما اولین کشوری بودیم که از این روش استفاده کردیم تا به این وسیله گرد و غبار را کنترل کنیم. اما موضوعی که وجود دارد باید همزمان با این روش از روشهای دیگری همچون کاشت گیاه و درخت هم استفاده شود چراکه مالچ به تنهایی جوابگو نیست و بعد از مدتی خاصیت خود را از دست میدهد.

نیره اکبری یکی دیگر از کارشناسان منابع طبیعی هم به پیام ما می‌گوید:  پدیده گرد و غبار بیشتر در مناطق جنوبی کشور رواج دارد که با روش مالچ پاشی سعی در کنترل این معضل دارند. اما باید بدانیم که این مالچ پاشی میتواند بافت خاک را تغییر دهد و بعد از مدتی به تغییر اقلیم منجر شود. به همین دلیل باید با روشهایی همچون کاشت درخت(گز روغنی) از این گرد و غبار جلوگیری کرد.

مالچ نفتی خیانت است

درحالی که تعدادی از کارشناسان منابع طبیعی معتقدند  باید مالچ پاشی  در کنار کاشت گیاه برای مقابله با گرد و غبار جنوب کشور صورت گیرد که  پرفسور پرویز کردوانی پدر علم کویر شناسی ایران به شدت مخالف این کار است و می‌گوید:  روش های جدید مقابله با بیابان زایی، باید جایگزین روش های قدیمی و «ریگ پاشی» جایگزین «مالچ پاشی» شود.

کردوانی با اشاره به تاریخچه استفاده از مالچ نفتی برای مقابله با بیابان زایی در ایران اظهار کرده : این نوع مالچ در سال 1342 برای نخستین بار از کشور لیبی برای تثبیت ماسه زارها وارد شد و در جنوب قزوین مورد استفاده قرار گرفت.

وی با بیان اینکه هر روشی که مورد استفاده قرار می گیرد باید ارزان، زود بازده و دایمی باشد و محیط زیست را آلوده نکند گفته است: این در حالیست که مالچ نفتی گران و باارزش است، زمین را سیاه می کند، بدبوست و حرارت منطقه را بالا می برد که باعث می شود بادهای آن منطقه گرم و بدبو باشد، ضمن اینکه باعث نابودی موجودات و گیاهان می شود.مالچ نفتی که روی تپه ها و ماسه زارها پاشیده می شود باعث نفوذناپذیری منطقه در مقابل باران می شود وپس از گذشت چهار پنج سال به دوده سرطان زا تبدیل می شود. با این حال، پس از بحران های تنفسی و گرد و غبار در خوزستان وزارت نفت با وجود مخالفت، مجبور شده که 10 هزار تن مالچ نفتی را به سازمان محیط زیست و منابع طبیعی اختصاص دهد.

درحالیکه تعدادی از فعالین محیط زیست به شدت با این روش مقابله با گرد و غبار مخالف هستند و آن را برای طبیعت و انسان‌ها مضر می‌داند اما مهدی رجبی‌زاده مدیر کل منابع طبیعی و آبخیز داری استان کرمان پیش از این  به پیام ما گفته بود: اینکه گفته می‌شود مالچ نفتی اکوسیستم شنزارها را نابود می‌کند درست نیست چراکه کسانی که این سخن را بیان می‌کنند تاکنون هیچ رفرنس علمی در این مورد ارائه نداده‌اند. سند علمی که نشان دهد مالچ جامعه گیاهی و حیوانی این شنزارها را  از بین می‌برد. تجربه سی ساله ما نشان داده است که این مالچ‌ها نه تنها هیچ تاثیر منفی بر پوشش گیاهی منطقه ندارند. بلکه مثبت هم بوده است. ما شواهدی داریم که نشان می‌دهد که مالچ باعث تحریک پوشش گیاهی منطقه شده و رشد آنها را بشتر می‌کند. همچنین باید دانست که بر فرض اینکه این مالچ‌ها اکوسیستم را هم نابود کند ما چاره‌ای جز این نداریم چراکه یا باید موجودات انسانی که در معرض گرد و غبار این شن‌ها هستند را نجات دهیم یا اینکه به فکر موجودات جانوری این اکوسیستم باشیم و طبیعی است که اولویت ما محیط انسانی است. ما اگر بخواهیم طبیعت را حفظ کنیم نباید هیچ کاری را انجام دهیم.

ریگ پاشی به جای مالچ پاشی

پدر کویرشناسی کشور، بهترین راه مقابله با ریزگردها را پاشیدن ریگ دانسته و گفته: ریگ راهکاری ارزان، ساده و دایمی است و به اندازه کافی در کشور وجود دارد. می توان به عنوان نمونه یک منطقه پنج هکتاری را با ریگ پوشاند و اثرات آن را با یک منطقه پنج هکتاری که با مالچ نفتی پوشانده شده مقایسه کرد. می توان در بعضی از نقاط از ریگ های رنگی استفاده و نقش و نگارهایی ایجاد کرد که آن منطقه مناسب گردشگری هم باشد.