مدرسه‌های طبیعت؛ تجربه‌های خوشایند کودکی

عضو بنیاد کودک و طبیعت: بهترین راه علاقمندی کودک به محیط زیست، ایجاد تجربه‌های خوشایند از طبیعت برای اوست

کودکی مشغول جمع کردن تخم‌های زیر پای مرغ است، دیگری با قیچی کوچکش بخشی از پشم گوسفندی را گرفته و می‌چیند. آن یکی در کنار تپه خاک و ماسه نشسته و برای خودش گل‌بازی می‌کند. چند تای دیگر از بچه ها هم به صورت یه گروه کوچک در کنار درختی بازی جمعی می‌کنند. اینجا یک مدرسه است. مدرسه‌ای به نام طبیعت که قرار است در آن بچه ها از همان سنین کودکی رفتار درست با طبیعت را یاد گرفته و جور دیگر تربیت شوند.

عبدالحسین وهاب زاده ایده‌پرداز مدرسه طبیعت، معتقد است کودک در سن 5 تا 10 سالگی نیاز دارد تا ارتباط موثری با عوامل طبیعی همچون آب، گل، خاک، چوب و حیوان برقرار کند. این کودک باید سرما و گرما را در طبیعت درک کند، از درخت بالا رود و با حیوان بازی کند، این‌ها برای شکل‌گیری شخصیت کودک لازم است.

به اعتقاد وهاب‌زاده، باید به والدین این آموزش داده شود که بچه ها نیاز زیادی به حضور در طبیعت  دارند. او می‌گوید باید در شهر زمین‌های افتاده‌ای باشد که همچون دیگر مکان‌ها آباد نباشد و بچه ها بتوانند در آن خود را غرق کرده و با طبیعت یکی شوند. باید درختی برای بالا رفتن و پنهان شدن. چاله‌ای برای خطر کردن بچه ها وجود داشته باشد. جایی که کودک نداند در آنجا چه خبر است و بتواند خود را در محیط گم کند. باید مزرعه‌ای باشد که کودک در آن چیزی بکارد چیزی برداشت کند، غذا درست کند و بدین طریق شیوه زندگی در طبیعت را تجربه کند. الان کودکان شهری تقریبا هیچ تصوری از طبیعت ندارند. بعضی از بچه ها حتی گمان می‌کنند تخم‌مرغ همچون دیگر کالاها در کارخانه‌ای ساخته می‌شود. از ارتباط سیب و درخت چیزی نمی‌دانند و به طور کل تصور خاصی از طبیعت ندارند.

به گفته وهاب‌زاده،  نظام آموزشی باید بیدار شود و مدرسه باید برای این کاوش‌ها جایی داشته باشد. آموزش‌و پرورش باید اینگونه سفرها و تفریحات را ساماندهی کند.

سن حضور در طبیعت

بهار کیایی از اعضای بنیاد کودک و طبیعت در گفت‌وگو با پیام ما می‌گوید: این الگوی مدارس طبیعت که هم اکنون در کشور ما وجود دارد کاملا بومی است. در این مدارس عموما بچه‌های رده سنی 3 تا 12 سال حضور دارند. در این مدارس هیچ آموزش رسمی داده نمی‌شود و کتاب و شرح درسی وجود ندارد. تنها به ازای هر ۴-۵ کودک یک تسهیلگر در کنار بچه ها حضور دارد تا بچه ها با ایمنی بازی و تجربه کنند و در صورت نیاز  بچه‌ها را برای یافتن پاسخ پرسش‌هایشان همراهی کند. در این مدارس بستر اصلی یادگیری فضاهای طبیعی شامل عناصر طبیعی همچون پوشش گیاهی متنوع، جانوران، خاک و آب، پستی وبلندی به عنوان فضایی پویا و غنی و بی‌پایان است. البته ابزار، کتاب و موسیقی و تکنولوژی هم به عنوان لایه‌های فرهنگی و تکنولوژیکی هم با سهمی کمتر در این مدارس وجود دارند که کودکان در صورت نیاز و علاقمندی و از آن‌ها استفاده و برای کسب اطلاعات بیشتر به آنها مراجعه کنند.

به این دلیل اسم مدرسه روی این فضا قرار داده شده زیرا طبیعت به خودی‌خود مدرسه‌ای است که فرصت‌های متنوع و عمیقی برای تجربه و یادگیری کودک فراهم می‌کند که در فضای شهری امروزه مغفول مانده است. این مدارس هیچ آموزش مستقیم و رسمی ندارند و مدرکی به بچه‌ها نمی‌دهند و بچه‌های دوره‌ ابتدایی عموما در ساعاتی غیر از مدرسه در این فضا شرکت می‌کنند.

به اعتقاد کیائی مدارس طبیعت یکی از الگوهای تامین تجربه رها در دامان طبیعت برای کودکان هستند و با توجه به نیاز کنونی کودکان در شهرهای امروز، الگوهای مختلفی می‌تواند برای تامین این تجربه و یادگیری رها شکل بگیرد. مثلا افراد چند خانواده هم‌محله‌ای می‌توانند، فضاهایی خاکی را که حتی بستر طبیعی کمی دارد را برای بازی رها کودکان آماده کنند تا آنها در آنجا با خاک بازی کرده، گیاه بکارند و فعالیت‌های اینچنینی انجام دهند. یا طبیعت‌گردان با همراه کردن کودکان آنها را به فضاهای بکر طبیعی ببرند و بازی رها ان‌ها را تسهیلگری کنند.

همچنین آموزش و پرورش می‌تواند در مدارس یک روز را قرار دهد که دانش‌آموزان بدون کیف و کتاب در آن روز حضور یابند و در قسمتی از مدرسه فضای خاکی و طبیعی ایجاد کنند تا دانش‌اموزان در فرصت‌هایی ، تجربه بازی و ارتباط حداقلی با عناصر طبیعی را داشته‌باشند. خاک‌بازی، کاشت گیاهان، بازی‌های طنابی، ساخت‌‌وساز و حیوانات خانگی همچون مرغ و خروس را از نزدیک مشاهده و لمس کنند.

کیائی آموزش مستقیم محیط زیست در سنین دبستان را بی‌تاثیر و در اغلب موارد دارای تاثیرات و منفی و خلاف اهداف اولیه می‌داند. او می‌گوید ذهن کودک در این دوره عینی است و مطرح کردن مسائلی همچون بحران آب، نابودی جنگل‌ها تنها کودک را دچار ترس وانزجار می‌کند. بهترین راه آشتی و علاقمندی کودک با طبیعت در این سن این است که تجربه‌های خوشایند و سرخوشانه در دامان طبیعت را برای او ایجاد کرد. مثلا با بردن کودک در جنگل و فضاهای باز در او خاطره خوبی از طبیعت ایجاد و عشق به طبیعت و سرزمین را درونش نهادینه کرد، اگر این فرد در سنین بالاتر دانش را با این عشق درآمیزد، احتمال اینکه در بزرگسالی دغدغه‌مند منابع طبیعی شود و نگران نابودی جنگل و آب و گیاه باشد بالا می‌رود.

شکوفایی خلاقیت با طبیعت

الهه میرآخورلی متخصص روانشناسی تربیتی  نیز در همین خصوص به پیام ما می‌گوید: لازم است کودکان در طبیعت قرار گیرند، قرار گرفتن و بازی در طبیعت علاوه بر اینکه باعث رشد خلاقیت کودکان می‌شود. در تقویت حواس کودک بسیار اثر گذار است چراکه کودک با حضور در طبیعت، با صداها، رنگ‌ها و شکل‌های مختلف آشنا می‌شود. همچنین این حضور و بازی در این فضا از هیجانات و انرژی کودک کم کرده و اضطراب‌های او را کاهش می‌دهد. اما شاید تعدادی از والدین نگران ابتلا فرزند خود به بیماری در اثر قرار گرفتن در این فضا باشند که باید گفت: قطعا طبیعت کثیف‌تر از محیط‌های دیگر نیست. می‌توان همانطور که به کودک توصیه می‌شود بعد از بازی با وسایل و استفاده از لوازم التحریر دست‌های خود را می‌شورند بعد از حضور در طبیعت نیز از طریق شستشو از ابتلا به بیماری جلوگیری کنند.

هم‌اکنون حدود 70 مدرسه طبیعت در اکثر استانهای کشور فعالیت می‌کنند. ایده‌ای بومی که نیاز به آگاهی و حمایت خانواده‌ها و نظام آموزشی کشور دارد.