مدیر اداره‌ نظارت بر داروی دانشگاه علوم پزشکی کرمان:
ماهیچه‌ای که با ورزش ایجاد شود، ارزش دارد و زیباست

ملوان زبل شخصیت محبوب بسیاری از کودکان قدیم است که امروز جوانان جامعه‌ی ما را تشکیل می‌دهند؛ شخصیتی که با خوردن یک قوطی اسفناج، ناگهان قدرتی جادویی پیدا می‌کرد و کارهای بزرگی انجام می‌داد. شاید خنده‌دار به نظر آید، اما بعضی از جوان‌ها و نوجوان‌های امروزی انگار به‌دنبال همان اسفناج جادویی ملوان زبل از این باشگاه به آن باشگاه می‌روند و انتظار معجزه‌ای در ساختار فیزیکی و شکل بدن‌شان در کوتاه‌ترین زمان ممکن را دارند و برای رسیدن به هدف‌شان که معمولا عضله‌سازی و حجم‌دهی به شکل عضلات است، انواع پودرها و مکمل‌های پروتئینی، هورمونی، کراتین و کورتون را امتحان می‌کنند و غافل از عوارض بسیار خطرناک آن‌ها هستند.
اما این مکمل‌ها اصولا برای چه افرادی و به چه منظوری ساخته می‌شوند؟ استفاده از آن‌ها تا چه حد مجاز و چه زمانی خطرساز می‌شود؟ مکمل‌های تقلبی و غیراستاندارد چه ضررها و عوارضی دارند و مکمل استاندارد را از کجا باید تهیه کرد؟
برای گرفتن پاسخ این سوالات، گفت‌وگوی ما با دکتر «محمد حسیبی» مدیر اداره‌ی نظارت بر داروی دانشگاه علوم پزشکی کرمان را بخوانید.
چه افرادی و در چه صورت نیاز به مصرف مکمل‌ها دارند؟ آیا کسانی که ورزش حرفه‌ای ندارند و صرفا برای سلامت و تناسب اندام ورزش می‌کنند، ممکن است نیازی به مصرف این مکمل‌ها پیدا کنند؟
مکمل همان‌طور که از نامش پیداست، تکمیل‌کننده‌ روند تغذیه‌ای انسان است و توسط برخی ورزش‌کاران و کسانی که به هر نوعی حتی برای انجام فعالیت‌های روزانه، نیاز به مکمل خاصی دارند، مصرف می‌شود؛ براساس نوع ورزش، مکمل‌های خاصی برای ورزش‌کاران تجویز می‌شود؛ برای مثال، برای انجام حرکت‌های انفجاری مثل بلند کردن وزنه‌های سنگین، مصرف کراتین و برای ساخت توده‌ی عضلانی مناسب برای بدن‌سازان، پودر ویتامین وی مناسب است؛ در ورزش‌های بی‌هوازی، نوعی از مکمل استفاده می‌شود که در ورزش‌های هوازی، تجویز نمی‌شود. مکمل‌ها برای نوزادان و شیرخشک هم براساس سن آن‌ها در شیرخشک‌ها به کار برده می‌شود؛ در یک سن، چربی بیش‌تر و در یک دوره، پروتئین بیش‌تر در شیرخشک استفاده می‌شود.
اما مکمل‌های ورزشی باید تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه مصرف شود. مساله‌ای که ما در جامعه داریم، استفاده‌ سرخود از مکمل‌ها، مصرف مکمل‌های غیرمجاز و مصرف مکمل‌هایی است که اصالت کالای‌شان مستند و تاییدشده نیست و به‌صورت قاچاق وارد شده و ما از منبع تولیدشان هیچ اطلاعی نداریم؛ آن‌چه جامعه‌ ما را به‌نوعی دچار خطر کرده، مصرف این نوع مکمل‌هاست.
مصرف این مکمل‌ها به‌خصوص توسط نوجوانان، آسیب‌های جدی به روند رشد به‌ویژه در زمینه‌ رشد قد وارد خواهد کرد؛ زیرا این مکمل‌ها صفحات رشد را در فرد می‌بندند. بزرگ‌ترین مشکل ما در زمینه‌ استفاده از این مواد برای زیبایی اندام است که عوارض حادی دارد و بهتر است با نظر مشاور و متخصص تغذیه، مواد سالم و تازه‌ی خوراکی که بدن به آن‌ها نیاز دارد، جایگزین این مکمل‌ها شود.
مصرف هر یک از مکمل‌های ورزشی ازجمله مکمل‌های هورمونی، پروتئینی، گلوتامین و کراتین چه عوارضی ممکن است داشته باشد و مصرف آن‌ها در چه شرایطی سلامت فرد را تهدید می‌کند؟
عوارض مصرف استروئیدهای آنابولیکی که متاسفانه این روزها شایع هم شده، شامل عوارض قلبی و عروقی، عوارض حاد کبدی، غدد درون‌ریز، عوارض پوستی، آکنه و جوش، عوارض خونی، کاهش میل جنسی و کاهش تولید سلول‌های جنسی است و در کل، سیستم بدن را به هم می‌ریزد. استفاده از کورتون هم که عوارض خاص خود را دارد که متاسفانه مصرف آن برای حجم‌آوری و رسیدن سریع به حجم دلخواه و زیبایی بدن در باشگاه‌ها توصیه می‌شود. ابتلا به گوژپشتی و حتی عوارض کبدی کُشنده از عوارض مصرف کورتون‌هاست.
علاوه بر عرضه‌ی غیرمجاز مکمل‌ها که متاسفانه بخش عمده‌ی مکمل‌ها در کشور به‌صورت غیرمجاز خریداری می‌شود، شاهد استفاده از کورتون‌ها، استروئیدها و به‌کاربردن بیش از حد مجاز برخی مواد معدنی و آلی در مکمل‌های غیرمجاز هستیم که عوارض جدی ازجمله پوکی استخوان، سندروم کوشینگ(گوژپشتی)، مشکلات کبدی و پوستی، غدد جنسی آقایان را در پی دارد؛ ضمن این‌که مشکلاتی که در دفع این مواد از کلیه پیش می‌آید، موجب آسیب به کلیه هم می‌شود. متاسفانه استفاده‌ی نابه‌جا و غیرمجاز از مکمل‌ها منجر به مرگ هم شده و می‌شود. اما اگر مکمل‌ها به میزان اندک، بنا به شرایط و نیاز بدن و تحت نظر مشاور تغذیه و پزشک متخصص مصرف شود، مشکلی ایجاد نمی‌کند.
تشخیص این‌که چه فردی نیاز به مصرف هر یک از این مکمل‌ها دارد و مقدار مورد نیاز او، به عهده‌ی چه کسی است؟ این‌که مربیان در باشگاه‌ها مصرف این مکمل‌ها را توصیه می‌کنند، صحیح است؟
مربیان باشگاه در صورتی می‌توانند چنین تجویزی داشته باشند که با نظر و تایید متخصص و مشاور تغذیه باشد. ورزش‌کاران باید مراقب افراد سودجو در باشگاه‌ها یا مراکز عرضه در سطح شهر باشند و تحت تاثیر صحبت‌های عوام‌فرییانه‌ی آن‌ها قرار نگیرند…
مکمل‌های استاندارد و مجاز را از چه جاهایی می‌توان تهیه کرد؟ فروش در باشگاه‌ها و توسط مربیان، قانونی است؟
مکمل‌هایی که دارای مجوز وزارت بهداشت و برچسب اصالت کالا هستند، استاندارد هستند. مکمل‌هایی که به‌صورت زیرزمینی، در مراکز عرضه و باشگاه‌ها فروخته می‌شود اصلا مجاز نیست. عرضه‌ی مجاز مکمل‌ها در ایران فقط توسط داروخانه‌ها انجام می‌شود. داروخانه‌ها تحت کنترل هستند و از آن‌ها بازدید می‌شود؛ هر چیزی اجازه‌ی فروش در داروخانه را ندارد و توصیه‌ ما این است که مکمل‌ها را فقط از داروخانه تهیه کنند.
آیا مصرف مکمل‌ها توسط خانم‌ها عوارض متفاوتی از مردان دارد؟ نظر شما در مورد مصرف این مکمل‌ها توسط خانم‌ها چیست؟
مکمل‌ها به هر منظوری ازقبیل پرورش اندام و دوپینگ که مصرف شود، در آن‌ها از آنابولیک‌های مردانه استفاده شده و خانم‌هایی که این مواد را مصرف کنند، دچار عوارض مردانه می‌شوند و به‌هم‌ریختگی هورمونی پیدا می‌کنند. رویش موی نابه‌جا، تغییر تارهای صوتی حنجره، تغییر شکل آناتومی بدن به فرم‌های مردانه و کاسته شدن از فرم‌های زنانه در بدن این افراد مشاهده می‌شود. خانم‌ها هم فقط در شرایط خاص از مکمل‌های مجاز، آن هم تحت نظر پزشک استفاده کنند.
توصیه‌ی شما به جوانان و کسانی که مصرف‌کننده‌ی این مکمل‌ها هستند یا تصمیم به مصرف دارند، چیست؟
متاسفانه آمار مرگ و میر بر اثر مصرف این مواد زیاد است؛ سالانه بیش از شش نفر در استان بر اثر مصرف این مکمل‌ها جان خود را از دست می‌دهند. به‌خصوص به جوان‌ها توصیه می‌کنم که تا حد امکان از مصرف غیرضروری این مکمل‌ها پرهیز کنند. با یک جوانی که مکمل مصرف می‌کرد، حرف می‌زدم، می‌گفت من که رفتم پی این کار، دیگر فاتحه‌ی کبدم را خوانده‌ام. این افراد با خود فکر کنند که چرا می‌خواهند به‌خاطر خوش‌هیکلی و پرورش اندام آن هم برای یک مدت کوتاه، هزینه‌های سنگین مالی و جسمی پرداخت کنند و سلامت خود را برای همیشه از دست بدهند؟ گاهی از روی ناآگاهی است اما برخی افراد هم با آگاهی از بیماری‌ها و عوارض خطرناک ناشی از مصرف این مکمل‌ها، فقط به‌خاطر این‌که شش ماه بازوی‌شان کمی پهن‌تر بشود، این خطرات را به جان می‌خرند، بعد هم دچار افتادگی پوست و آسیب‌های جدی به اندام داخلی می‌شوند که جبران‌پذیر نیست.
بهتر است ورزش را به‌صورت اصولی و فقط برای سلامت انجام دهیم. ماهیچه‌ای که با ورزش ایجاد شود، ارزش دارد و زیباست. زیبایی‌ای که با استفاده از دارو و پف‌آلود کردن بدن به دست آید، نه‌تنها زیبا نیست، بلکه بسیار زودگذر است و زیبایی و سلامتی فرد را هم از او می‌گیرد و عوارض ماندگاری دارد؛ به‌خصوص برای نوجوانان که در سن رشد و دوره‌ی بلوغ هستند، مصرف مکمل‌ها زندگی آینده‌ی آن‌ها را دچار مشکلات جدی می‌کند.
کرمان آنلاین