خاندان نفیسی
سلسله طبابت کرمان

دکتر حسین بهزادی اندوهجردی/تذکره شاعران کرمان- سعید نفیسی در هشتم جوزای 1274 شمسی در تهران متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدارس شرف و علمیه تهران تمام کردو در سال 1327 قمری به اروپا سفر کرد و به تکمیل تحصیلات دوره دوم متوسطه پرداخت. او همچنین تحصیلات عالی خود را در دانشگاه نوشاتل سوییس و دانشگاه پاریس ادامه داد.
در سال 1390 اولین اثر سعید نفیسی یعنی ترجمه کتاب«معالجه تازه برای حفظ دهان و دندان» با پشت جلد«ترجمه سعید ناظم الاطبا» منتشر گردید. در سال 1297 به ایران مراجعت کرد و در اداره فلاحت به خدمت پرداخت. در سال 1300 رییس اداره امتیازات و اداره راه دماوند گردید. در سال 1302 روزنامه امید عهد انقلاب را با همکاری میرزاآقاخان فریور تاسیس کرد و در سال 1303 مجله شرق را بنیان نهاد. در سال 1303 به ریاست اداره استخدام وزارت فلاحت و سپس به ریاست مدرسه عالی تجارت منصوب شد. در اسفندماه 1313 وارد دانشگاه تهران شد. در بهمن 1315 در بانک ملی نیز به خدمت مشغول شد. در شهریور ماه 1315 تصدیق استادی وی برای کرسی تاریخ ایران بعد از اسلام صادر شد. در شهریورماه 1315 سفری به مسکو کرد. در بهمن سال 1317 به دریافت نشان اول علمی مفتخر گردید. در آبان 1321 به پایه ده استادی نائل آمد. در سال 1324 مجله پیام نور را تاسیس کرد. در سال 1325 تدریس درس تمدن ساسانیان و مقایسه ادبیات ایران و خارجه را به عهده گرفت. در سال 1326 به عضویت انجمن تالیف و ترجمه دانشگاه منصوب شد. در سال 1327 برای شرکت در جشن پانصدمین سال ولادت علی شیر نوایی(*) به اتحاد جماهیر شوروی سفر کرد. در سال 1328 بنا به تقاضای خود از تدریس در دانشگاه بازنشسته شد. در اسفند1324 به دعوت آکادمی اقبال به پاکستان سفر کرد. در سال 1325 رییس دانشکده ادبیات به شرح زیر تقاضای تجدید تدریس استاد نفیسی را کرد:«ریاست محترم دانشگاه چند سال پیش استاد محترم آقای سعید نفیسی در اثر عارضه کسالت با این که به سن بازنشستگی نرسیده بودند تقاضای بازنشستگی کردند و مدتی در خارج از ایران به سر بردند. اینک نظر به این که وضع مزاج ایشان بهبود کامل یافته و دانشکده ادبیات هم در رشته زبان و ادبیات فارسی و هم در رشته تاریخ احتیاج به استفاده از وجود ایشان دارد. خواهشمند است مقرر فرمایید اقدام لازم به عمل آید. مگر ایشان مجدداً مقام سابق خود را در دانشکده ادبیات احراز کنند و به افادات خود ادامه دهند.»
در بهمن 1337 لایحه مخصوصی برای بازگشت استاد نفیسی به دانشگاه از مجلسین گذشت.
استاد نفیسی در اسفند 1338 مسافرت یک ماهه ای به مشهد کرد و کنفرانس جالبی به وسیله ایشان ایراد شد. در اسفند 1341 شروع به تدریس منابع تاریخ ایران در موسسه مطالعات و تحقیقات تاریخی نمود. در سال 1345 به اتحاد جماهیر شوروی سفر کرد.
استاد تصمیم داشت برای استراحت و اقامت به اروپا برود که متأسفانه در بیست و دوم آبان 1345 در تهران بدرود حیات گفت. او فرزند مرحوم دکتر میرزا علی اکبرخان نفیسی(ناظم الاطباء) کرمانی بود.
در خاندان نفیسی بیش از پانصد سال است که دانشمندان بسیاری در فنون مختلف پای می گیرند. جد هشتم وی میرزا شریف کرمانی از پزشکان نامی قرن یازدهم بود که مدتی نیز رییس پزشکان دربار شاه عباس بزرگ بوده است و نسب وی که به سه پشت به حکیم برهان الدین معروف ترین پزشک اواسط قرن نهم هجری می رسید و در کرمان می زیست و چون شهرت وی به الغ بیک بن شاهرخ بن تیمور گورکان پادشاه معروف و دانش پرور ایران(قرن نهم) رسید وی را از کرمان به دربار خود شهر سمرقند خواند و او تا پایان عمر الغ بیگ در دربار وی و در سلک دانشمندان دربار وی می زیست. پس از مرگ او در 853 به کرمان بازگشت.
خانواده نفیسی تا آغاز قرن چهاردهم در کرمان می زیسته اند و مشاهیری چند از آن برخاسته اند که معروف ترین آن ها محمدتقی بن محمدکاظم جد چهارم سعید نفیسی است. وی مرید خاص و جانشین مشتاقعلی شاه بود که در 1215 او را زهر دادند. وی را تالیفات فراوان به نظم و نثر در عرفان است که معروف ترین آن ها دیوان غزلیات اوست و به سبک مولانا و به نام مرشد خود مشتاقعلی شاه سروده است و در همه آن ها به نام او تخلص کرده و به اسم دیوان مشتاقیه معروف است. یکی دیگر از معاریف این خاندان، میرزاآقاخان کرمانی است که مادرش دختر میرزا کاظم بن میرزا مظفرعلی شاه بود و در کرمان در سال 1270 متولد شد و در تبریز در سال 1314 کشته شد.
جد مرحوم سعید نفیسی، حاج میرزا حسن طبیب کرمانی است که مانند پدران و نیاکان خود در کرمان به طبابت مشغول بود و در سال 1300 قمری درگذشت. او نیز در زمینه پزشکی تالیفاتی دارد. پدر سعید نفیسی،مرحوم ناظم الاطبا، می باشد. وی در کرمان به دنیا آمد و به دستور وکیل الملک از کرمان برای ادامه تحصیل در دارالفنون روانه تهران شد و به خواندن طب پرداخت و از آن به بعد در تهران ساکن شد و در زمان ناصرالدین شاه به ریاست بیمارستان تهران نائل آمد.
استاد سعید نفیسی از چهره های استثنایی و کم نظیر روزگار ما بود. همچون چراغی به فرهنگ و ادب فارسی نور می پاشید. به گفته استاد همایی حدود پنجاه سال متوالی عمر خود را در خدمت ادب و فرهنگ این کشور گذاشت. علاقه و پشتکار عجیب او را کسی نداشت. به گفته دکتر رضا زاده شفق«روزی نصرالله فلسفی که در آن ایام از معاشران او بود حکایتی کرد که شبی نفیسی و عده ای دوستان در باغی بودند و در آن جا یک نسخه خطی به دست او افتاد. فوراً به گوشه ای کشید و گرم رونویسی آن شد. پاسی از شب گذشت و یاران همه در پی راحت رفتند. ولی نفیسی در کار استنتاخ همی بود. بامدادان معلوم شد تا سپیده دم کار کرده و نسخه را به پایان رسانیده است. استاد مردی بود با سعه صدر و علو همت. به طوری که در امانت دادن کتاب به اشخاص اعم از کتب نفیس خطی یا چاپی حتی نوادر کتب خود غفلت به خود راه نمی داد. در کتاب سریع القلم بود. در انشا قلمی قادر و دستی توانا داشت. در نویسندگی مابین سبک قدیم و جدید و اسلوبی مخصوص مبتنی بر تغلب عنصر فارسی بر عربی اختیار کرده بود که در میان شیوه های معمول کاملاً مشخص و ممتاز است. او را از جهت کثرت و تنوع تالیفات در میان مولفان عرب باید در نحله ادبی به جلال الدین سیوطی تشبیه کرد. زیرا شماره مؤلفات نفیسی از سیوطی کمتر نیست. مرحوم استاد نفیسی چهار فرزند دارد.دو دختر و دو پسر که همه برآمده اند و در خور خود مقامی ارجمند دارند. همسر وی هم از زنان فاضله و تربیت شده است.
نفیسی هنگام مرگ 74 سال داشت. او از سال 1318 همکاری خود را با رادیو ایران آغاز کرد. از سال 1340 برنامه یادداشت های یک استاد را پایه گذاری کرد. از سال 1341 نیز برنامه در مکتب استاد با ارشاد و شرکت وی آغاز شد و بعد با شرکت آقای دکتر ضیاءالدین سجادی ادامه یافت.
سعید نفیسی بیش از صد تألیف، ترجمه، تحشیه و تصحیح را در کارنامه خود ثبت کرده است.

(*)علی‌شیر نوایی (زاده ۸۴۴ هـ. ق در هرات – درگذشته ۹۰۶ هـ. ق) شاعر، دانشمند و سیاستمدار برجسته روزگار فرمانروایی تیموریان و معاصر سلطان حسین بایقرا (۸۷۵-۹۱۱ هـ. ق) بوده‌است.