استانداران کرمان
از سال 1300 تا 1394 شمسی
برگرفته از کتاب رهگذار عمر/خاطرات و فعالیت های محمد صنعتی

معاضدالسلطنه پیرنیا
1314 شمسی
(مرتبه دوم)
در قسمت‌های قبل در مورد زندگی‌نامه و فعالیت‌های ایشان صحبت شد و گفته شد وی در سال 1303 ش. برای اولین بار به عنوان استاندار به کرمان آمد. اما وی در سال 1314 ش. بار دیگر به استانداری کرمان انتخاب گردید و در مورد استانداری وی در مرتبه دوم آمده است:
«در اوایل آذر ماه 2494 [1314 ش.] معاضدالسلطنه پیرنیا که از رجال معروف ایران بود، به حکومتی کرمان تعیین [و] قبل از حرکت به کرمان حضور اعلی‌حضرت رضاشاه بار یافت. شاه به او دستوراتی داد و فرمود کرمان شهری عقب‌افتاده و بیشتر مردم آن بی‌کاره و فقیرند و عده‌ای ثروتمند و مالک بزرگ دارد، که بایستی آن‌ها را وادار سازی تا کارخانجاتی وارد و مردم را به کار وا دارند و دولت هم بایستی مساعدت نماید … پیرنیا چون به کرمان وارد گشت … دعوتی از تجار مهم و ثروتمندان و مالکین بزرگ نمود و چون در عمارت بزرگ ایالتی جمع شدند [گفت] بایستی دست به دست هم داده و کارخانجاتی از قبیل پارچه‌بافی، قندریزی، پتوبافی و غیره وارد و نصب کنید تا همشهریان شما بی‌کار نباشند … پس از شور و تبادل افکار، قرار شد کارخانه پارچه‌بافی وارد سازند و قیمت برآورد شده حدود صد هزار تومان بود و البته سال 2494 [1314 ش.] این مبلغ قابل ملاحظه بود و سهام را صد تومان تعیین نمودند. جمع حاضر آمادگی خود را برای خرید سهام به عرض ایالت رساندند، فقط مشکل محل نصب و زمین آن بود. حاج ابوالقاسم‌خان ابراهیمی که از طرف ابوی خود سرکار آقا حاج زین‌العابدین‌خان نمایندگی داشت، مشکل زمین را حل نمود و گفت من حاضرم از اراضی سلسبیل، زمین کارخانه را واگذار نمایم … یکی از بازرگانان بی عقل و بی سواد که زیاد دلبستگی به پول داشت، عریضه‌ای به اعلی‌حضرت رضاشاه می‌دهد و می‌نویسد ما مردم فقیر کرمان که توانایی پرداخت پنج هزار تومان را نداریم، ایالت کرمان پیرنیا به اجبار پول از ما می‌خواهد تا کارخانه صد هزار تومانی خریداری نمائیم … چون عریضه این تاجر بی مغز و پول‌دوست به رضاشاه می‌رسد به پیرنیا دستور می‌دهد کارخانه پارچه‌بافی برای کرمان صلاح نیست و بایستی کارخانه سبک‌تری که قیمتی ارزان داشته باشد، درنظر گرفت و ماشین‌آلات کارخانه پارچه‌بافی را دستور می‌دهد برای بهشهر خریداری نمایند.
خلاصه به جای کارخانه پارچه‌بافی، فابریک پشم‌زنی و چند دستگاه پارچه‌بافی یزد‌باف آوردند. فابریک پشم‌زنی در حال حاضر دایر است و از آن بهره‌برداری می‌نمایند و میدان فابریک (1) را به همین مناسبت به این اسم نامیده‌اند …
در زمان پیرنیا دستور رسید که سربازخانه‌ها را از محل خیابان ایالتی به خارج شهر انتقال دهند … و سرآسیاب یک فرسنگی که محل فعلی سربازخانه کرمان است، جهت ساختن عمارات و آسایشگاه سربازان انتخاب و شروع به ساختمان نمودند …» (2).
از مهم‌ترین وقایع دوران استانداری او در کرمان، دستور حکومت مرکزی مبنی بر برپایی اجباری جشن کشف حجاب رضاخانی بود که این مهم به رغم دستورالعمل‌های صریح و اقدامات خشن و سرکوبگرایانه‌ی حکومت هیچ گاه به صورت جدی و با رضایت مردم در ایران و به ویژه در کرمان اجرا نشد (3).
پی نوشت‌ها:
(1) ـ میدان علی ابن ابی طالب فعلی.
(2) ـ همت، محمود: کرمان؛ شهر شش دروازه، ص 131 و 132.
(3) ـجهت اطلاع بیشتر از اقدامات دولت و مخالفت‌های مردم کرمان با کشف حجاب به نک: نیک‌پور، مجید: کرمان در آیینه اسناد (اسناد کشف حجاب کرمان)، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
(4) ـ این عکس به مناسبت جشن کشف حجاب در کرمان (1314 ش.) در دبیرستان دخترانه کیخسرو شاهرخ گرفته شده است و در آن تعدادی از بانوان کرمانی که مجبور به برداشتن چادر بودند، به همراه پیرنیا (استاندار) و تعدادی از مسئولین و روسای ادارت دولتی کرمان حضور دارند.

حاج عزالممالک اردلان
1315 شمسی
«امان الله اردلان، ملقب به حاج عزالممالک اردلان فرزند فخرالملک اردلان، متولد 1260، تحصیلات معمول زمان و زبان فرانسه را فرا گرفت. در وقایع مشروطیت ایران از خود فعالیت و جنبشی بروز داد. سرانجام به عضویت حزب دموکرات درآمد که از احزاب تندرو و انقلابی بعد از مشروطه بود. در دوره دوم مجلس، از دزفول و دوره سوم از کرمانشاه وکیل شد. با جنگ جهانی اول و مهاجرت عده‌ای به کرمانشاه و سپس استانبول، اردلان نیز همراه این گروه شد و عضو حکومت و موقت بود. پس از بازگشت، به خدمت وزارت مالیه درآمد و چندی به عنوان ریاست مالیه کرمان خدمت نمود. در سال 1302 به عنوان بازرس مالیه به گرگان رفت و به هنگام تشکیل کابینه سردار سپه به وزارت فوائد عامه و تجارت منصوب گردید. در انتخابات دوره پنجم بار دیگر به مجلس راه یافت. پس از پایان عمر مجلس پنجم، به وزارت مالیه بازگشت و در سال 1308 با حمایت تیمورتاش، حاکم استرآباد گردید. در سال 1311 حکمران لرستان و خرم‌آباد شد و سه سال بعد حاکم بنادر جنوب گردید و در سال 1315 ش. استاندار کرمان شد و بالاخره در 1319 به استانداری آذربایجان شرقی انتخاب شد و به تبریز رفت.
بعد از شهریور 1320 مجدداً در مشاغلی از قبیل ریاست اداره کل شهرداری‌ها، ریاست اداره خواروبار و مدیرکل وزارت دارایی خدمت نمود، تا سرانجام به معاونت دارایی رسید و سپس رئیس بانک رهنی ایران شد. در کابینه دوم سهیلی (1321) به وزارت بهداری، در کابینه ساعد، وزیر بازرگانی و پیشه و هنر، در کابینه بیات، وزیر دارایی، در کابینه حکیمی، وزارت دادگستری، در نخست‌وزیری سوم حکیم‌الملک، وزارت راه، در کابینه هژیر، متصدی وزارت دارایی و سپس به استانداری فارس تعیین شد.
وی در کابینه منصور و رزم‌آرا، وزیر کشور بود و در انتخابات دوره هیجدهم و نوزدهم از کردستان به مجلس راه یافت. یک نوبت هم سناتور و نایب رئیس سنا بود. در 1338 به سفارت کبرای ایران در عراق رفت. روی هم رفته، سه مرتبه وزیر بازرگانی و پیشه و هنر، دو بار وزیر کشور، دو نوبت وزیر دارایی، یک بار وزیر راه و دادگستری و بهداری، پنج دوره نماینده مجلس، دو بار سناتور، سه مرتبه استاندار، یک بار سفیر و چندین دفعه حاکم بوده است. در سال 1366 در سن 106 سالگی در تهران درگذشت.
وی مردی متدین، خوش محضر، با سواد، شوخ طبع و شکارچی ماهر بود. چهار بار هم امیرالحاج شد» (1).
در مورد استانداری حاج عزالممالک اردلان در کرمان آمده است:
«در مهر ماه 2495 [1315 ش.] حاج آقا اردلان به حکومتی کرمان تعیین و در همین تاریخ به کرمان وارد [و] مورد استقبال رئیس بلدیه و سایر روسای کشوری و قشونی قرار گرفت. در دی ماه همین سال از تهران دستور رسید زنان بایستی چاقچور را کنار گذارده و بدون چادر ایاب و ذهاب و از خانه بیرون آیند … (2).
پی نوشت‌ها:
(1) ـ عاقلی، باقر: شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج 1، ص 72 تا 74.
(2) ـ همت، محمود: کرمان؛ شهر شش دروازه، ص 133.
همان گونه که در معرفی استانداری دوم پیرنیا در کرمان گفته شد، به رغم دستور اصرار حکومت مرکزی و شخص رضا شاه و دستورالعمل‌های صریح و اقدامات خشن و سرکوبگرایانه‌ی حکومت، این کار هیچ گاه به صورت جدی و با رضایت مردم در کرمان اجرا نشد. جهت اطلاع بیشتر از اقدامات دولت و مخالفت‌های مردم کرمان با طرح کشف حجاب،نک: نیک‌پور، مجید: کرمان در آیینه اسناد (اسناد کشف حجاب کرمان)، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.