چرا کتابهای درسی هنوز مهم هستند؟

بیتا عظیمی نژاد
افت رده آموزشی انگلستان در سال های اخیر مایه نگرانی مسئولان آموزشی شده است، با توجه به این که به شکل سنتی انگلستان جایگاه بالایی در این رده بندی داشته است، آنچه که تعجب مسئولان را بیشتر برانگیخته، آگاهی به این امر بود که کشورهایی مانند فنلاند، سنگاپور، هنگ کنگ و … که در رده های برتر این رده بندی قرار گرفته اند، تیم مشاوران آموزشی و متخصصان آنها از فارغ التحصیلان دانشگاه کمبریج در دهه های 80-1970 بوده اند و با توجه به کسب مدارج بالایی در حوزه تخصصی آموزش در کشورهای خود مسئولیت های مهم اجرایی، سیاست گذاری و تصمیم گیری در این زمینه را به عهده گرفته اند. در این تحقیق، دویست کتاب درسی از کشورهای مختلف مانند سنگاپور، فنلاند، انگلستان، ماساچوست و آلبرتو بررسی شده اند.
«اوتس» مقدمه خود را به این عبارت آغاز می کند:«…زمین شناسان عبارت جالبی دارند و می گویند زمان زمین شناختی یعنی زمان حال… به معنای دیگر ما ممکن است حرکت کوه های همیالیا را متوجه نشویم ولی حقیقت این است که کوه های هیمالیا حرکت می کنند و نیروهای عمیق درون زمینی هر سال یک سانتی متر آنها را جابجا می کند… این دقیقا همان اتفاقی است که در انگلستان می افتد. بدون بهره مندی از کتابهای درسی با کیفیت بالا ما حرکت کشورمان از زیربنا را متوجه نخواهیم بود ولی این در حال اتفاق افتادن است. احتمالاً با در نظر گرفتن نظریه های مدرن آموزشی اکنون بتوانیم از وضع موجود دفاع کنیم ولی به عیچ عنوان نمی توانیم مسیری که این وضع ما را به آن سوق می دهد نادیده بگیریم. ما عادتی را که می توانیم از نظام های درست و برتر آموزشی کشورهای دیگر الگوبرداری کنیم از دست داده ایم و به طور کامل ضرورت روش هایی را که درآن کشورها کتاب های درسی را با نهایت دقت و وسواس نظریه پردازی، طراحی و متون درسی به درستی جاگذاری کرده اند را نادیده می گیریم.»
علت اینکه موضوع کتاب های درسی توجه اتس را به خود جلب کرد نتیجه این بررسی بود که در کشورهای فنلاند و سنگاپور که رده های پنجم و سوم را در رده بندی بین الملل به خود اختصاص داده اند، معلمان مدارس به ترتیب 95 و70 درصد و در انگلستان معلمان فقط 10 درصد از کتابهای درسی را در کلاسهای خود استفاده می کنند. دلایل بهره مندی معلمان از کتابهای درسی در انگلستان و در عوض استفاده بیش از معمول آنها از جزوه هایی که خود برای دانش آموزان تهیه کرده اند، ورقه های تمرین که در کلاسهای توزیع می شود، استفاده بی رویه از کتابهای متعدد کمک آموزشی را بررسی کرده اند. او به صراحت بیان می کند که با ذکر عوامل بررسی به حاشیه رانده شدن کتابهای درسی به هیچ عنوان قصد زیرسوال بردن معلمان را ندارد و هدف این تحقیق حمایت همه جانبه از معلمان و دانش آموزان در ارتقای استانداردهای آموزشی کشور است. او در حالی که در تمام مراحل سعی در حمایت همه جانبه از معلمان را دارد ولی بخش عمده از کنار گذاشته شدن روش سنتی استفاده از کتاب های درسی با کیفیت بالا را به عهده مراکز و موسسه های آموزشی تربیت معلم و پژوهشگران و متخصصان آموزشی می داند که در تمام مراحل تربیت معلم روی ناکارآمد بودن کتاب های درسی تاکید می کنند و او عنوان می کند که «متاسفانه روند آموزشی کنونی انگلستان تحت تاثیر فراوان دکترین پسامدرن توسعه روشهای ضدکتاب درسی است» و درست با همین رویکرد سالهای نظام آموزشی کشورهایی مانند فنلاند و سنگاپور به غلط ارزیابی شده اند. همچنین در این بررسی به نقش مخرب و پررنگ نشرهایی که کتابهای کمک آموزشی امتحان محور را به شکل انبوه تولید می کنند تاکید شده است و نسبت به این «تولیدات انبوه» که فقط برای گذراندن امتحانات طراحی شده و در نهایت هدفی جز سودطلبی مادی برای انتشارات ندارند، انتقاد می کند.