به بهانه کودتای نافرجام بامداد شنبه ترکیه
کودتا در چهار گوشه دنیا

کودتا کلمه ای است فرانسوی که از اواخر قرن هفدهم وارد ادبیات سیاسی شده که برای ما ایرانیان یادآور «کودتای 28 مرداد» است. کودتا را از قرن بیستم به دو معنی به کار می بردند :
۱.شورش گروه هایی از هیات حاکمه علیه گروه دیگر که غالباً با تکیه بر ارتش و نیروی نظامی صورت می گیرد
۲.تغییر ناگهانی رویه ی دولت حاکم علیه جنبش های اعتراضی مردمی و استفاده شدید و سرکوب گرانه از ارتش علیه نیروهای مردمی و انقلابی
کودتا که معمولا انقلاب کاخ نشینان نیز می نامند، اصطلاحا «شگردی سیاسی است که ائتلاف سیاسی غیرقانونی برای براندازی رهبران حکومت موجود از طریق خشونت یا تهدید انجام می‌شود» و بر خلاف انقلاب به مردم و جنبش های مردمی تکیه ندارد بلکه حرکتی در میان حکومت گران توسط گروهی ازآن ها علیه گروه دیگری است کلمه کودتا بعد از کودتای لویی ناپلئون(معروف به ناپلئون سوم)در سال ۱۸۵۱ میلادی رواج پیدا کرد. مسلما اتفاق جمعه شب ترکیه اولین و آخرین کودتا در جهان نبوده و نخواهد بود. روزنامه پیام ما در ویژه نامه دیروز به طور مفصل به جریان ترکیه پرداخت اما در این گزارش برخی کودتاهای موثر در جهان را مرور می کنیم.
هجدهم برومر
این کودتا مربوط به زمانی است که ناپلئون بناپارت حکومت بورژوازی فرانسه را در تاریخ 18 برومر سرنگون کرد (9 نوامبر 1799). ناپلئون نه تنها ژاکوبن ها را با کنسولگری فرانسه جایگزین کرد، بلکه با دستگیری و اعدام به مقاومت آنها پایان داد. کودتای ناپلئون زمانی به انجام رسید که مجلس سنا به او اجازه داد که با فرمان (با حکم مجلس سنا) حکمرانی کند که سرانجام به امپراتوری فرانسه منجر شد.
عملیات پاکسازی خون
در سال ۱۹۳۴ آدولف هیتلر کودتای موفقیت آمیزی را علیه مردم خودش به راه انداخت که از آن به عنوان «عملیات پاکسازی خون» نام می‌برد. با این حال در تاریخ از آن با نام «شب چاقوهای بلند» یاد می‌کنند و آن را یکی از فریبنده‌ترین کودتاهای دنیا می‌دانند. ۶ صبح روز ۳۰ ژوئن ۱۹۳۴ هیتلر با چند مرد به هالی در مونیخ می‌رود و با دستگیری افسران رده بالای پلیس نازی این گروه را از بین می‌برد. تا ساعت ۱۰ همان روز بسیاری از افراد این سازمان جمع شده بودند و به زندان برده شدند. تا سه روز بعد بیشتر این افراد در سلول‌های خودشان با هفت‌تیر خود کشی کردند و تمامی شواهد نیز از بین برده شد. همچنین اعلام مرگ این افراد ممنوع اعلام گردید، اما برخی معتقدند تا ۱۰۰۰ نفر به قتل رسیدند.
کودتای برمه
با اینکه بسیاری از کودتاهای دنیا به افراد سیاسی برمی‌گردد و این کار را هم با استفاده از راه‌های نظامی انجام می‌دهند، اما در تاریخ کودتاهای نظامی را هم می‌توان یافت که بدون خون‌ریزی بوده‌اند. کودتای سال ۱۹۶۲ در برمه یکی از این کودتاهای بدون خون‌ریزی بوده که اجرای آن را تنها پسر ژنرال سائو عهده داشته است. صبح روز دوم مارس ۱۹۶۲ ژنرال نِویین توانست کودتایی را رهبری کند که طی آن دولت ضد فاشیستی برمه کنار گذاشته شود و البته این اتفاق با کمترین میزان خشونت رخ می‌دهد و در نهایت دولت نظامی برمه در مقابل چشمان مردم از ثبات سیاسی می‌افتد.
کودتای عراق
۲۹ اکتبر ۱۹۳۶علاوه بر اینکه نخستین کودتای عراق شکل گرفت، بلکه در میان کشورهای عربی نیز اولین بود. این کودتا به رهبری ژنرال بکر صدقی بود که باعث سرنگونی نخست وزیر وقت-یاسین ال‌هاشمی شد و حکومت حکمت سلیمان جای آن را گرفت. مهم‌ترین نکته در این کودتا این بود که صدقی خودش قدرت را در دست گرفت و به عنوان فرمانده نیروهای مسلح مشغول به فعالیت شد. در زمان کودتا یاسین ال‌هاشمی خارج از شهر بود و بکر صدقی با در دست گرفتن کنترل ارتش توانست به راحتی و با مقاومت کم کودتا را پیش ببرد. داستان از جایی شروع شد که ۱۱ هواپیماهی نظامی کاغذهای سیاسی کشوری را در بغداد روی سر مردم ریختند. کاغذهایی که اطلاعاتی درباره نخست وزیر و نامه استعفای او را که خود صدقی آن‌‌ها را امضا کرده بود، داشتند. وزیر دفاع برای مقابله با این موضوع به بغداد برمی‌گشت که صدقی دو مرد را برای ترور او و هاشمی فرستاد. صدقی در بغداد و همراهی ارتش توانست زمام امور را در دست بگیرد. با این حال این کودتای موفق تنها یک سال دوام داشت و سال ۱۹۳۷ صدقی ترور شد.
کودتای چکسلواکی
حزب کمونیست چکسلواکی، به دلیل از دست دادن قدرت، برای انتخابات ماه مه منتظر نماند و در فوریه 1948 کودتایی تشکیل داد. این تلاش به منظور مقابله با ضد کمونیست در نظام و اجرای حکم کمونیستی تا زمان برقراری اعتبار حکومت بود. به همین دلیل چکسلواکی تا انقلاب مخملی سال 1989 تحت دیکتاتوری کمونیست باقی ماند. این کودتا، به دلیل از دست رفتن آثار دموکراسی در شرق اروپا، با جنگ سرد مقارن شد.
جنبش افسران آزاد
در اواخر سال ۱۹۵۱ گروه مقاومت مصر برنامه‌هایی مبنی بر حمله به مراکز حمل و نقل و ادارات انگلیسی ریخت. پلیس مصر به جای دستگیری این شورشیان از آن‌ها حمایت می‌کند و در جواب هم این بریتانیایی‌ها بودند که به ایستگاه‌های پلیس حمله مصر حمله کردند، این اتفاق‌ها سرآغاز شورشی عظیم بود که نشان می‌داد مصر برای تغییر آماده شده است. گروهی که نام خودشان را افسران آزاد گذاشته بودند و رهبری‌شان بر عهده محمد نجیب و هابیل ناصر بود، با حمایت اخوان المسلمین و جنبش دموکراتیک کمونیستی برای کودتا طرح‌ریزی کردند و برنامه از جایی آغاز می‌شود که افسران آزاد کودتا را با دستگیری مردانی از ملک فاروق شروع و بعد به سمت پایتخت پرواز می‌کنند. صبح روز بعد در رادیو اعلام می‌کنند که انقلاب شده و این موضوع باعث کناره گیری ملک فاروق می‌شود و پس از این اتفاق محمد نجیب به عنوان اولین رئیس جمهور مصر رسما برگزیده می‌شود.
انقلاب آزادی‌خواهی
بر خلاف بسیاری از کودتاهای نظامی که در مدت چند روز به نتیجه می‌رسیدند، این کودتا در آرژانتین یک ماهی طول می‌کشد. اگر خوان پرون در سال ۱۹۵۲ به عنوان رئیس جمهور برگزیده شد، به دلیل این بود که حمایت‌های زیادی را در سراسر کشور و زمان مشکلات اقتصادی به دست آورده بود. انقلابیون در ۱۶ ژوئن ۱۹۵۵ سی هواپیما از ارتش و نیروی دریایی را بمباران کردند، در آن شب حامیان پرون چندین کلیسا را به آتش کشیدند و حکومت در همان شب و میان آشوب بسیار سقوط کرد.
در ۱۹ سپتامبر شهرستان مادرل پلاتا نیز بمباران شد و رئیس جمهور پرون از ترس جنگ همه جانبه داخلی از کشور فرار می‌کند و لوناردو که رهبری کودتا را بر عهده دارد خودش را به عنوان رئیس دولت معرفی می‌کند، اما این موضوع خیلی طول نمی‌کشد و پدرو آرامبورا به شکل رسمی رئیس جمهور آرژانتین می‌شود.
کودتای 28 مرداد
کودتای 28 مرداد 1332 علیه دولت مصدق، نخستین کودتا پس از جنگ جهانی دوم و آغازگر زنجیره ی کودتاهای موسوم به جنگ سرد است. این کودتا که نحت عنوان «عملیات آزاکس» از آن یاد می شود، نخستین اقدام مشترک سازمان های جاسوسی آمریکا و بریتانیا برای سرنگونی دولت دکتر مصدق و تثبیت موقعیت محمدرضا پهلوی محسوب می شود. سرانجام این کودتا در 28 مرداد به رهبری ژنرال فضل الله زاهدی و هجوم عوامل بیگانه و داخلی به خانه ی مصدق و وزارت امورخارجه و شهربانی تهران، پیروز و زمینه بازگشت محمدرضاشاه به ایران را فراهم و مصدق نیز در یک دادگاه به تبعید محکوم گردید.
انقلاب کوبا
انقلاب کوبا به رهبری فیدل کاسترو، به انگیزه اجرای سیاست مارکسیستی، و با سقوط حاکمیت پروکسی ژنرال فولگنسیو باتیستا، در تاریخ 1 جولای 1959 اتفاق افتاد. اما این انقلاب، در اصل، 26 جولای 1953 شکل گرفت که کاسترو، گروهی 160 نفره از شورشیان (با سلاح کم) و به رهبری «چه» گووارا ترتیب داد تا به سربازخانه، و مونکادو باراکس در سانتیه گو حمله کنند.
کودتای پاکستان
کودتای پاکستان به رویدادهایی مربوط می شود که از 7 اکتبر1958 (لغو قانون اساسی توسط اسکندر میرزا رئیس جمهور و اعلام حکومت نظامی) تا 27 اکتبر (عزل رئیس جمهور توسط ژنرال ایوب خان) ادامه پیدا کرد. میرزا، در این کودتا (که اولین کودتای موفق پاکستان بود)، علاوه بر اینکه قانون اساسی را لغو کرد و مجلس ملی پاکستان را منحل نمود، احزاب سیاسی را غیر قانونی اعلام کرد و ژنرال ایوب خان را فرمانده ارتش، و نامزد نخست وزیری معرفی کرد. اما میرزا در 27 اکتبر مجبور به استعفا از ریاست جمهوری شد و سرانجام به انگلستان تبعید شد.
قیام چین
به دام انداختن دشمن در زمین خودشان بهترین کلید هر کودتای موفقی است، اما چه اتفاقی می‌افتد که حتی خود انقلابیون نیز غافلگیر شوند؟ در ۱۰ اکتبر ۱۹۱۱ دقیقا چنین اتفاقی برای گروهی از انقلابیون در چین افتاد، منفجر شدن بمبی به شکل تصادفی باعث شد آن‌ها کودتا را در همان روز آغاز کنند.
با کمک ارتش چین جدید، توانستند شهر ووچانگ را در کمتر از یک روز بگیرند. در کمال تعجب سلسله چینگ واکنش زیادی به این شورش نشان نداد و در نتیجه این انقلابیون بودند که توانستند همه چیز را در دست بگیرند. ۱۵ منطقه دیگر نیز به طور مستقل با انقلابیون دیدار کردند و پایه تازه‌ای از چین را بنا گذاشتند که در آن توانستند به دو هزار سال حکومت شاهنشاهی در سراسر کشور پایان دهند.
انقلاب داوود خان در افغانستان
در سال ۱۹۷۳ محمد داوود خان رهبری کودتای علیه شاه را بر عهده داشت و خودش اولین رئیس جمهور افغانستان شد. پس از سرنگونی سلطنت، با اینکه فعالیت‌های داود زیاد بود، اما حزب دموکراتیک خلق نیز ایده‌هایی را برای کشور داشت و در این میان داود به دلیل اینکه از جانب این حزب احساس خطر می‌کرد، برخی از رهبران آن‌ها را دستگیر کرد، اما انقلاب ثور از جایی به وجود آمد که حفیظ‌ الله امین، یکی از همین رهبران در بازداشت خانگی ماند و با برنامه‌ریزی‌ها و رساندن دستوراتی به مقامات نظامی از طریق خانواده‌اش توانست توجه ارتش و نیروی هوایی را جلب کند.
در ۲۷ آوریل ۱۹۷۸ اتحاد جماهیر شوروی با جنگنده‌های خود به کاخ ملی حمله کرد و این حملات را تا شب ادامه داد، صبح روز بعد سربازان کاخ را محاصره کردند و داود هم دستور تسلیم داد. با این حال داود را به ضرب گلوله از پای در آوردند و سال ۲۰۰۸ بود که جسد او ۲۷ نفر از اعضای خانواده‌اش که شامل همسر و فرزندانش می‌شد را در یک گور دسته جمعی پیدا کردند.
کودتای پینوشه
در ۱۱ سپتامبر ۱۹۷۳ فرمانده ارتش شیلی، ژنرال آگوستو پینوشه، کودتای خود علیه رئیس جمهور مارکسیسیتی سالوادور آلنده را آغاز کرد. همه چیز از صبحی شروع شد که پینوشه در رادیو اعلام کرد که آلنده باید تمامی اختیارات پلیس را به ارتش منتقل کند. آلنده به جای این کار سخنرانی درباره‌ آزادی شیلی سر داد و همراه با خانواده‌اش در کاخ ریاست جمهوری برای حملات احتمالی آماده شد. در کاخ، آلنده خود را با مسلسل‌هایی که از فیدل کاسترو هدیه گرفته بود، آماده کرد . رئیس جمهور به همراه جمعی از مردانی که هنوز به او وفادار بودند، به تانک‌ها شلیک می‌کردند و برای اینکه بتوانند تانک‌ها را سردرگم کنند، از پنجره‌ای به پنجره دیگر می‌رفتند. ژنرال پینوشه، آلنده را تهدید کرد که به کاخ حمله می‌کند، اما آلنده همچنان مقاومت می‌کرد و در عوض از زنان و کودکان خواست که کاخ را تا زمانی‌که او و مردان تا دم مرگ ایستادگی می‌کنند، ترک کنند. در همین شرایط ۱۸ راکت به سمت کاخ شلیک شد و آلنده مسلسل را به سمت خودش گرفت تا نتوانند او را دستگیر کنند. بعد از ظهر همان روز همه‌چیز در شیلی تحت سلطه ژنرال پینوشه بود.
کودتای نوژه
در آ‌ذر 1359، انجام کودتایی به دستور امریکا در برنامه شاهپور بختیار (از رهبران جبهه ملی و آخرین نخست‌وزیر رژیم شاهنشاهی) و عوامل داخلی و بیرونی‌اش قرار گرفت. آغاز کودتا از پایگاه هوایی شهید نوژه همدان برنامه‌ریزی شده بود و به همین دلیل پس از کشف و سرکوب به «کودتای نوژه» شهرت یافت.