دخیـل بر ضریـح آب‌هـا

نجمه سلیمانی دلفارد*
در طول تاریخ بشر، آب به عنوان یک عنصر مقدس همواره مورد احترام و ستایش قرار گرفته مردم با عزت و تکریم به چشمه ها و آبهای شفابخش نزدیک می شدند و در مراسم مذهبی اهمیتی خاص برای آنها قائل بودند. آب با خصوصیات حیات بخش و شفا دهنده اش، موضوع بسیاری از داستان ها، اسطوره ها و حکایات جالب گذشته و حال قرار گرفته است.
امروزه بسیاری از اعتقادات، باورها و فرهنگ های گوناگون مربوط به آب از نیاکان و گذشتگان به ما رسیده است.
در جنوب استان کرمان چشمه های آب گرم و آب سرد معدنی بسیاری وجود دارد که مردم به آنها «آب باد» می گویند و معتقدند که این آب بادها در درمان بیماریها و شفا یافتن امراض به آنها کمک می کنند.
چشمۀ حضرت سلیمان (ع) در روستای بندر دوساری در 15 کیلومتری شهرستان عنبرآباد در غاری در بدنۀ کوه واقع است یابد و به وسیلۀ لوله به پایین کوه هدایت می شود و پس از استفادۀ زائرین به باغات اطراف می رود ،اهالی این منطقه معتقد هستند که آب این چشمۀ متبرک باعث فراوانی و برکت محصولات باغهای اطراف می گردد. زائرین این غار را متبرک دانسته و بر این باورند که حضرت سلیمان در اینجا توقف کرده و نماز خوانده و اثر دست و زانوی او روی سنگ های آن بر جای مانده است.
برخی از زائرین برای سلامتی جرعه ای از آب چشمه حضرت سلیمان می نوشند و با آن وضو گرفته و ظرفی از آن آب پر می کنند و برای متبرک کردن روی ضریح قرار می دهند و با خود می برند و معتقدند که آب آن برای شفای بیمار بسیار اثربخش می باشد و آن را به نیت سلامتی به فرد بیمار می خورانند و جهت دفع آفات و برکت مزارع آن را روی مزارع و گوسفندانشان می پاشند.
ملا حرمت خالصی متولد 1300 می گوید: این جا قدمگاه 44 پیامبر است و این پیامبران دو حصار برای حفاظت از منطقه کشیده اند که به دوساری مشهور شده است. درصدر این پیامبران حضرت سلیمان (ع) قرار دارد که نگهبان بندردوساری است و زیارتگاه سلیمان هم در همین جا قرار دارد. حضرت داوود (ع) نیز در این آب غسل کرده و خیزران خود را در بالای کوه که سنگ فرهاد نام دارد جا گذاشته که درختی همیشه سبز است برخی دیگر اعتقاد دارند که منشاء پیدایش این درخت بدین گونه است که سلیمان نبی در این مکان بر عصای خود تکیه داده و این درخت در نتیجه افتادن عصای پیامبر سبز شده و هر فرد که به این درخت آسیبی برساند، دچار خشم و غضب الهی می شود و دیوان حضرت سلیمان از این منطقه همیشه محافظت می کنند به همین علت به ده دیوان مشهور است ولی وجه تسمیه ده دیوان به املاک خالصه دیوانی برمی گردد که زمین های حکومتی به نام دیوان بیشتر در این منطقه قرار داشته اند.
پیران قدیم دوساری و زاخت و ملک آباد، چشمه های بندری و زاخت را جفت (نر و ماده) می دانند آنها معتقدند که این چشمه ها تقویت کننده یکدیگرند ولی چشمه مقدس همین چشمۀ حضرت سلیمان می باشد. براساس این باور در سال هایی که آب یکی از این چشمه ها کاهش پیدا می کند دو سه نفر از مردان زبده و چالاک مقداری از آب چشمه دیگر را پنهانی برمی دارند و داخل چشمه ای که آبش کم شده می ریختند و عقیده داشتند آب چشمه افزایش می یابد در بردن آب باید طوری عمل کنند که گیر نیفتند یعنی کسی آنها را مشاهده ننماید. گویا در ادوار خیلی قدیم پس از آنکه موفق به بردن آب می شدند با ساز و دهل آنرا به داخل چشمه می ریختند. اعتقاد برخی دیگر از اهالی بر این است که آب دوساری و روستای حَنا با هم ارتباط دارند. هر وقت آب یکی از این دو روستا کم می شود، جوانی از ده کَم آب خود را پنهانی به روستای دیگر رسانده و مقداری آب از مظهر چشمه برداشته و در مشکی می ریزد و موقع بازگشت با صدای بلند بردن آب را اعلام می کند و می گوید، عروس خودمان را بردیم. جوانان روستا به تعقیب او می پردازند، معتقدند اگر برنده آب به چنگ نیفتد، آب روستای کم آب بیشتر می شود. اعتماد السلطنه به نقل از مرآت البلدان می نویسد «در حوالی دوساری جیرفت چشمه آبی است در زیر سنگ سفید صلبی (محکمی) و تقریباً شش سنگ آب از آن چشمه جاری می شود. این چشمه را چشمه سلیمان نامند و گویند قدمگاه حضرت سلیمان (پیغمبر) است جریان آب چشمه از مشرق به مغرب است و به عقیده اهالی، چهل قدمگاه در آن هست و سکنه به زیارت آن محل می روند نذر و قربانی می کنند و خون قربانی را در آب می ریزند اگر مارها و ماهی های آب از آن خون خورند به زعم خودشان نذر و قربانی مقبول شده است و حاجت برآورده می شود والا فلا. »
مردم این منطقه باور دارند که آب این چشمه فقط در روزهای چهارشنبه و جمعه، خاصیت شفابخشی دارد و وقتی که از آب خارج می شوند باید حتماً خود را در پتو یا لحاف بپیچند و الا داخل آب رفتن اثر نمی کند و ممکن است مرض را بروز دهد و اثر سوء داشته باشد و هر وقت از چشمه بیرون می آیند یک حبه قند یا دانه ای خرما یا هر شیرینی دیگری می خورند. حداقل باید سه مرتبه داخل آب بروند و هر دفعه لااقل نیم ساعت در آب بمانند و هر دفعه خود را خشک کنند و گرم بگیرند. این آب ها و یا چشمه ها را نظر کرده (مقدس) می دانند و کسیکه داخل آب می رود به فراخور حال باید چیزی صدقه به متولی این مکان مقدس بدهد و عقیده دارند کسانی که داخل آب چشمه مقدس می شوند باید پاک و طاهر باشند والا آب مقدس قهر کرده ممکن است خشک شود یا جا عوض کند. قابل ذکر است که عدۀ زیادی از مردم برای بیماران خود که امکان آمدن به این مکان را ندارند در ظروف از آب این چشمه مقدس با خود می برند.
بنا به عقاید برخی دیگر از اهالی این منطقه حضرت سلیمان از این منطقه عبور کرده و از این چشمه آب نوشیده است و وضو گرفته است و در محل فعلی بنای این قدمگاه نماز خوانده و استراحت نموده است. اهالی دوساری معتقدند اگر فردی بر اثر سکته صورتش فلج شود، باید به این مکان آمده و در آب این چشمه وضو گیرد و مقداری هم از این آب بیاشامد و در زیارتگاه نماز بخواند و سپس پارچه ی قرمزی را روی خود بیاندازد و چند ساعتی در این مکان مقدس استراحت کند تا به خواب رود، شفا می یابد. تازه دامادها باید برای تبرک به این چشمه بیایند، آب تنی کنند و لباس های نو بپوشند و روز سوم به اتفاق عروس دوباره به این منطقه آمده و برای خوشبختی خود دعا کنند.

* دانشجوی دکتری رشته جامعه شناسی و پژوهشگر سازمان میراث فرهنگی استان کرمان.