پروفسور ناطقی الهی؛ عضو کمیته تدوین آیین نامه زلزله ایران:
بی خیالی در برابر زلزله
میراث فرهنگی را با خاک یکسان می‌کند

مهدیه عبدالله دخت

پروفسور فریبرز ناطقی الهی، بنیانگذار مقاوم سازی و مدیریت بحران زلزله واز اعضای کمیته تدوین آیین نامه زلزله در ایران در همایش«معماری و عمران و شهرسازی با رویکرد سازه ای و پایدار» گفت:« بحران ها با عدم آگاهی نسبت به مسائل پیرامون ایجاد می شود و به همین دلیل در قدم اول باید خطر، آسیب پذیری و مدیریت بحران را تعریف کرد و بعد آن را بشناسیم چرا که دقت در شناخت و شناسایی، خطر آسیب پذیری را کم می کند.»
دکترای سازه از دانشگاه کلمبیای آمریکا افزود:«باید بدانیم بیش از ۹5 درصد شهرها و روستاهای کشورمان از قبل ساخته شده است و اولویت اصلی ما در مقاوم سازی، طراحی در ساخت سازه های مقاوم، ارائه آموزش های مستمر به مدیران و مردم است.»
فوق تخصص مدیریت سوانح از دانشگاه کمران فیلید انگلستان ادامه داد: «خوشبختانه دولت بعد از تجربه زلزله بم در حال تدوین قانون مدیریت بحران است البته در قانون، ستاد حوادث غیر مترقبه در هر استان تعریف شده که در هنگام حوادثی نظیر زلزله با توجه به اختیاراتی که دارند، فعال شوند.»
بنیانگذار مقاوم سازی و مدیریت بحران زلزله، بناهای تاریخی را اصلی‌ترین قربانی زلزله دانست و معتقد است:«برای جلوگیری از تخریب آثار تاریخی باید از متخصصان مقاوم سازی ابنیه تاریخی در برابر زلزله استفاده شود تا در هنگام زلزله این آثار تاریخی با خاک یکسان نشوند.»
پروفسور ناطقی الهی، بنیانگذار مقاوم سازی و مدیریت بحران زلزله درباره علت وقوع زلزله‌های پی در پی گفت:«ایران در محل تلاقی گسل ها قرار دارد. شواهد تاریخی هم چنین نشان می‌دهد که احتمال زلزله در کشور بسیار زیاد است. اما بعضی وقت‌ها فاصله زمانی بین زلزله‌ها زیاد می‌شود و به این دلیل مردم فراموش می‌کنند که کشورشان زلزله خیز است و وقوع چنین زلزله‌هایی در کشور عادی است.»
او در ادامه با تاکید بر این موضوع که تقریبا 92 درصد از ایران روی خط زلزله است، افزود:«خطر زلزله همیشه در ایران وجود دارد. هم در زاگرس و هم در منطقه البرز. زلزله‌ها در قسمت زاگرس بیشتر هستند؛ اما قدرت آن‌ها 4 ریشتر یا کمتر است. اما قسمت البرز نسبت به زاگرس آرام‌تر است. اما وقتی زلزله بیاید قدرت آن حدود 6 ریشتر یا بیشتر خواهد بود.»
عضو کمیته تدوین آیین نامه زلزله در ایران در ادامه به زلزله‌هایی که در ژاپن و چین روی داده است اشاره کرد و گفت:«در کشورهای زلزله خیز مثل ایران، زمین لرزه‌هایی این چنینی عادی است. اگرچه با بررسی محل زلزله‌های اخیر می‌توان فهمید که کدام یک از گسل‌ها فعال شده اند؛ اما بدون شک نمی‌توان زمان و محل زلزله بعدی را فهمید.»
‌ناطقی الهی کارهایی که در 20 سال برای مقابله با بحران زلزله انجام شده را خوب ارزیابی کرد و تاکید کرد:«با توجه به احتمال وقوع زلزله در ایران، این تمهیدات بسیار ناچیز هستند و هنوز ضعف‌های بسیاری در این زمینه وجود دارد.»
وی در ادامه اظهاراتش به ابنیه تاریخی و باستانی در کشور اشاره کرد و گفت:«اماکن تاریخی بسیاری در شهرهای ایران وجود دارد؛ اما هیچ یک از این اماکن در مقابل زلزله مقاوم سازی نشده اند و بدون شک با زلزله های نسبتا شدید یا حتی متوسط به‌طور کامل از بین خواهند رفت. وضعیتی که چند سال پیش در ارگ تاریخی بم کرمان رخ داد نمونه ای از تاثیرات مخرب زلزله بر اماکن تاریخی بود.»
ناطقی الهی خاطرنشان کرد:«در زمان ساخت اماکن تاریخی به این موضوع که ایران روی خط زلزله قرار گرفته توجه نشده، پس لازم است سازمان میراث فرهنگی اماکن تاریخی را در مقابل زلزله مقاوم کند. هم اکنون در دیگر کشورهای زلزله خیز دنیا اماکن تاریخی در مقابل زلزله مقاوم سازی شده اند.»
وی مقاوم سازی اماکن تاریخی کشور در برابر زلزله را ضروری دانست و افزود:«با این که ایران یکی از زلزله خیز‌ترین کشورهای دنیا است، مسوولان به این موضوع بی توجه هستند و این بی‌خیالی برای میراث تاریخی ما مشکل آفرین خواهد بود و وقوع زلزله‌های احتمالی آن‌ها را با خاک یکسان می‌کند.»
ناطقی الهی با اشاره به شناختش درباره کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، گفت:«هیچ یک از این کارشناسان سازمان میراث فرهنگی متخصص در امور مقاوم سازی در برابر زلزله نیستند. اگرچه در سال‌های گذشته به برخی بناهای تاریخی رسیدگی شده است؛ اما این رسیدگی‌ها در حد مرمت بوده و نه مقاوم سازی در برابر زلزله. برای مقاوم سازی بناهای تاریخی باید افراد متخصص در میراث فرهنگی به کار گرفته شوند، در غیر این صورت ابنیه تاریخی در زلزله‌ها پودر می‌شوند.»
این متخصص عمران و شهرسازی آگاهی معماران با پدیده زلزله را مهم ارزیابی تاکید کرد:«با آنکه ایران از زلزله خیزترین مناطق دنیا محسوب می‌گردد، یکی از مهمترین و بزرگترین مشکلات در طراحی و ساخت مقاوم در برابر زلزله عدم آشنایی معماران با مساله زلزله و طراحی بر اساس آن می‌باشد. عدم فعالیت در کارهای گروهی و هماهنگی با مهندسین سازه و در رأس همه کارفرمایان، از دیگر معضلات موجود در ایران است. در بخش طراحی می‌توان گفت که ایده اولیه سازه یک پروژه، نقش بسیار اساسی در مقاومت آینده سازه در برابر زلزله دارد. ایده طراحی اولیه ممکن است سیستم ساختمانی‌ را دیکته نماید که دستیابی به مقاومت در برابر نیروهای جانبی به سختی حاصل گردد. در فرآیند طراحی، از ایده اولیه تا طراحی جزئیات اجرایی حضور ملاحظات سازه‌ای جهت طراحی و ساخت مقاوم در برابر زلزله ضروری می‌باشد و نمی‌توان ادعا نمود که در یک طرح مقاوم در برابر زلزله فرآیند طراحی معماری جدای از فرآیند طراحی سازه‌ صورت گرفته و انتخاب سیستم سازه پس از اتمام طراحی معماری انجام گرفته است. فرآیند طراحی معماری و طراحی سازه به موازات هم بوده و هیچ یک بدون دیگری به هدف نهایی خود دست نمی‌یابند.» وی استفاده از الگوهای مناسب برای هر چه کمتر کردن خسارت های زلزله را ضروری عنوان کرد و گفت:«از آنجا که ایالت کالیفرنیا یکی از بزرگترین مناطق زلزله‌خیز دنیا بوده و مهمتر از آن کانون توجهات و مطالعاتی است که در زمینه زلزله در ایالات متحده آمریکا صورت پذیرفته با اشاره به نقش معماران در طراحی و ساخت بنای مقاوم در برابر زلزله در کالیفرنیا و الگوهای مطرح شده در آن ایالت شاید بتوان گامی در جهت رفع نقصان های موجود در ایران برداشت.»