خاطرات و فعالیت های محمد صنعتی با نظری به تحولات و رخدادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ورزشی کرمان در هفت دهه اخیر/ تأسیس دانشگاه در کرمان؛ شوخی خطرناک

بخش سی و هشت
در شماره‌های قبل در خصوص تشکیل هیئت مشورتی روزنامه اطلاعات و تأسی شرکت اتوبوس‌رانی صحبت شد و در این شماره به طرح تأسیس دانشگاه در کرمان پرداخته خواهد شد.
تأسیس دانشگاه در کرمان
شوخی خطرناک
قابل توجه آن که در ابتدای این طرح، اجرای این کار حتی توسط مسئولین وقت نیز غیر ممکن و محال به نظر می‌رسید، تا جایی که وزیر علوم و آموزش عالی وقت (دکتر حسین کاظم‌زاده) از آن به عنوان «شوخی خطرناک» یاد کرده است.
فتح‌الله معتمدی آورده: «… نخست‌ وزیر در یکی از ناهارهای معروف خود مرا دعوت کرد و با زبانی آمیخته به محبت و پر نکته تلویحاً به من فهماند که در شرایط کنونی نباید انتظار ارجاع شغل مناسبی داشته باشم. از جمله گفت: برای کسب اجازه انتقال تو از پیشگاه شاهنشاه لازم نبود من عذری بتراشد زیرا قبلاً زمینه این کار آماده شده بود، چون فرمودند: «مأمور خدمت‌گزار، درست‌کار ولی ناسازگاری است. او اخیراً پیشنهاد ایجاد دانشگاهی به خرج یک نیکوکار در کرمان کرده است، بهتر است فعلاً به آن کار سرگرم باشد». پرسیدم و جناب ‌عالی لازم ندیدید لامحاله در تأیید تعریف و تمجیدهای خودتان از من دفاعی بفرمایید؟ گفت: اگر باور می‌کنی به عرض رساندم، معتمدی خدماتی در کرمان کرده است و ظاهراً مردم به او علاقه‌مند هستند. فرمودند: «این را می‌دانم و به همین دلیل سفارش کنید در اجرای برنامه تأسیس دانشگاه را که خدمت بزرگی به احیای منطقه جنوب شرقی کشور است، دنبال نماید و در این باره هم به او کمک نمایید». حالا موضوع دانشگاه کرمان چی است، چه طور است که من از این موضوع خبر ندارم؟ گفتم: مرد آزاده و وطن پرستی درصدد است، فعلاً تا 60 میلیون تومان صرف فراهم ساختن وسایل تحصیل فرزندان ساکن مناطق دورافتاده و عقب مانده کشورش نماید. چندی پیش او به من مراجعه کرد و منظور خود را اعلام نمود. من هم مراتب را گزارش دادم، ظاهراً موضوع به وزارت علوم مراجعه شده است چون دکتر کاظم‌زاده (1) دو روز پیش به من تلفن کرد و معتقد بود پیشنهاد دهنده «شوخی خطرناکی» را عنوان کرده است!!
هویدا گفت: امیدوارم واقعاً قصد شوخی و بازی کردن با حیثیت و اعتبار معتمدی عزیز در بین نباشد!! گفتم: به هر حال هر چه باشد از بازی مغرضانه‌ای که مقامات انتظامی و امنیتی جناب عالی ناجوانمردانه با سرنوشت من و امثال من می‌کنند، خطرناک‌تر نیست … گفت: تو را می‌فهمم ولی به تو حق نمی‌دهم چون درافتادن با زورمندان کار خردمندان نیست. به هر حال با پشت کار و ایمانی که در تو سراغ دارم به زودی تو را در رأس دانشگاه کرمان می‌بینم». (2)
[متن سند]:
[نشان]: شیر و خورشید ـ وزارت علوم و آموزش عالی ـ دفتر وزیر
تاریخ: 28/ 5/ 51[13] ـ شماره: 10237
جناب آقای فتح الله معتمدی ـ نماینده مؤسس دانشگاه کرمان
شورای گسترش آموزش عالی در جلسه هشتادم مورخ 20/ 4/ 1351 تأسیس دانشکده علوم در سال 54 ـ 53 و دانشکده فنی در سال تحصیلی 55 ـ 1354 را در دانشگاه کرمان تصویب نمود و توصیه کرد که پس از فراهم آمدن مقدمات امر حداقل یک سال قبل از تأسیس دانشکده پزشکی، تقاضای تأسیس آن مجدداً به شورای گسترش ارایه گردد. اجازه فوق به منظور فراهم آوردن تسهیل جهت سرمایه‌گذار در تهیه مقدمات امر و نقشه جامع دانشگاه کرمان صادر گردید و قبول اساس‌نامه نمونه و کلیه ضوابط آموزشی الزامی است.
خواهشمند است برای اطلاع از نظرات وزارت علوم و بحث در مورد ضرورت تنظیم برنامه تربیت دبیر در دانشکده علوم و همچنین اطلاع از نظرات و راهنمایی‌های دانشگاه صنعتی آریامهر (3) در مورد دانشکده فنی و تنظیم برنامه جلب و استخدام کادر آموزشی و پذیرش دانشجو با وزارت علوم و آموزش عالی تماس حاصل فرمایند.
[امضا]: فضل الله اکبری (4) ـ معاون آموزشی و پژوهش
روند تأسیس دانشگاه کرمان
به روایت مطبوعات
در این قسمت جهت آشنایی بیشتر با کم و کیف پیشینه طرح تأسیس دانشگاه کرمان، نگاهی خواهیم داشت به سیر روند این طرح در هیئت مشورتی.
چند ماه پس از تشکیل هیئت مشورتی روزنامه اطلاعات در کرمان، اولین بار تأسیس دانشکده کشاورزی در کرمان توسط هیئت مشورتی مطرح و در سفر دکتر هدایتی (وزیر آموزش و پرورش) به کرمان اعلام گردید. روزنامه اطلاعات در گزارشی از سفر وزیر آموزش و پرورش به کرمان، با عنوان «وزیر آموزش و پرورش در جلسه هیئت مشورتی روزنامه اطلاعات در کرمان خطاب به اعضاء هیئت گفت: احتیاجات فرهنگی کرمان را صحیح تشخیص داده‌اید» آورده: «… وزیر آموزش و پرورش سپس در جلسه اعضای هیئت مشورتی روزنامه اطلاعات در کرمان شرکت نمود و پس از آشنایی با اعضای هیئت، آقای ایران‌پور یکی از اعضای هیئت مشورتی احتیاجات فرهنگی کرمان از قبیل تأسیس دانشکده کشاورزی، ایجاد باشگاه فرهنگیان … را به اطلاع رسانید.
وزیر آموزش و پرورش در پاسخ آقای ایران‌پور اظهار داشت: روزنامه اطلاعات یکی از روزنامه‌های وزین و آموزنده کشور می‌باشد و من از اعضای هیئت مشورتی روزنامه اطلاعات در کرمان که احتیاجات فرهنگی شهر خود را کاملاً درک کرده و به ترتیب اهمیت احساس نموده‌اند، تشکر می‌کنم … سپس برای انجام پیشنهادهای هیئت مشورتی وعده مساعد داد …» (5).
اما این قول مساعد وزیر آموزش و پرورش عملی نگردید و اعضای هیئت مشورتی، با پیگیری آن، علاوه بر تأسیس دانشکده کشاورزی، اینک تأسیس دانشکده فنی را نیز ضروری دانسته و بر تأسیس آنان اصرار داشتند.
«… اگر در نظر گرفته شود که هفتاد درصد کارهای تهیه مواد اولیه صنایع ذوب‌آهن در کرمان انجام می‌شود، اهمیت تأسیس چنین دانشکده‌ای (فنی) در این شهر بیشتر احساس می‌گردد. در ضمن وعده ایجاد دانشکده کشاورزی در کرمان معلوم نیست به کجا کشیده و اهالی منتظرند که مقامات مسئول از چگونگی امر آنان را آگاه سازند». (6).
چند ماه بعد در سی و نهمین جلسه هیئت مشورتی روزنامه اطلاعات، باز مسئله تأسیس دانشکده‌ در کرمان با تیتر «کرمان به چند موسسه عالی آموزشی احتیاج مبرم دارد» مطرح گردید: «… [ابوالفتح ژند] مطابق آمار اداره آموزش و پرورش، تعداد محصلین این استان به نسبت جمعیت بیشتر از سایر نقاط کشور است و به همان نسبت تعداد فارغ‌التحصیلان آن زیادتر است و هر ساله تعداد زیادی از جوانان فارغ‌التحصیل روانه تهران می‌شوند تا در آنجا با هزینه‌های گزاف به تحصیلات خود ادامه دهند و متأسفانه این جوانان پس از اتمام تحصیل دیگر به کرمان باز نمی‌گردند. بدین ترتیب کرمان هر ساله علاوه بر صرف مبالغ گزاف، مقدار معتنابهی مغز و فکر جوان و فعال خود را از دست می‌دهد؛ در حالی که احتیاج مبرمی به آن‌ها دارد. بایستی برای جلوگیری از این کار، یک یا دو موسسه عالی آموزشی در کرمان تأسیس شود که فارغ‌التحصیلان در آن‌ها به تحصیل مشغول شوند. ما در دو رشته احتیاج به مدارس عالی داریم که با استفاده از آن‌ها بتوانیم متخصص تربیت کنیم؛ یک رشته مربوط به اکتشافات زغال‌سنگ و امور مربوط به ذوب‌آهن [است] که احتیاج به کارمند فنی زیاد دارد و بایستی انسیتو تکنولژی تأسیس شود. رشته دیگر مربوط به کشاورزی است چون چند محصول منحصراً در این استان به عمل می‌آید؛ بایستی برای تربیت متخصصین کشاورزی، موسسه عالی کشاورزی ایجاد گردد». (7).
این درخواست‌ به صورت مکرر و در هر جلسه توسط یکی از اعضا اعلام و در روزنامه اطلاعات منعکس می‌شد (8). تا در پی سفر هیئت بازرسان نخست‌وزیری به کرمان، این درخواست اعلام و از آنان خواسته شد تا با انعکاس درخواست مردم کرمان، زمینه‌های تأسیس دانشکده فنی و کشاورزی فراهم گردد.
«… محمد صنعتی افزود نکته دیگری که طرح آن در اینجا لازم به نظر می‌رسد، موضوع تأسیس دانشکده کشاورزی است که بارها از طرف مردم و اعضای هیئت مشورتی، به اولیای امور در این زمینه یادآوری گردیده است و حتی وزیر آموزش و پرورش در بازدید از کرمان، تأسیس دانشکده کشاورزی را در کرمان تأیید کرد و به اهالی این شهر وعده داد که به زودی مقدمات تأسیس آن را فراهم خواهد کرد ولی متأسفانه تا کنون خبری از تأسیس دانشکده کشاورزی نشده است». (9).
در پایان جلسه نیز یکی از افراد هیئت بازرسی (دکتر نیاکان) با قبول این خواسته‌ی اعضای هیئت مشورتی اعلام نمود: «… تأسیس دانشکده در کرمان حق مردم این شهرستان است، زیرا در غالب استان‌ها یک یا چند دانشکده ایجاد شده و در کرمان هم باید دانشکده‌ای احداث گردد» (10).

پی نوشت:
(1) ـ دکتر کاظم‌زاده؛ «متولد 1302 ش، شیراز. دارای مدرک دکترای حقوق از آمریکا، در 1333 پس از تأسیس مؤسسه علوم اداری در ایران، به عنوان مترجم در این مؤسسه مشغول گردید. در 1335 وارد سازمان برنامه شد و بعد به معاونت سازمان برنامه رسید. در دولت هویدا، معاون نخست‌وزیر، رییس سازمان بودجه، سپس وزارت مشاور و سرپرست سازمان امور اداری و استخدامی کشور شد. پس از آن به عنوان وزیر علوم و آموزش عالی منصوب و در آخر ریاست هیئت مدیره بانک ایران و عرب بود». عاقلی، باقر: شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج 3، ص 1280.
(2) ـ معتمدی، فتح‌الله: یادها و یادبودها، ص 453.
(3) ـ دانشگاه صنعتی شریف فعلی.
(4) ـ فضل الله اکبری «متولد 1304 ش. پس از طی تحصیلات ابتدایی و متوسطه در تهران، وارد دانشکده حقوق و علوم سیاسی شد و با اخذ لیسانس قضایی، به استخدام شرکت ملی نفت ایران درآمد. در 1333 ش. که مؤسسه‌ی علوم اداری در دانشگاه تهران توسط آمریکایی‌ها بنیان گرفت، وی مأمور خدمت در آن مؤسسه گردید و دوره فوق لیسانس علوم اداری را گذرانید و سپس برای ادامه تحصیل به آمریکا اعزام شد و در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی درجه دکترا در علوم اداری دریافت کرد. پس از بازگشت، در دانشگاه تهران به عنوان دانشیار استخدام شد و بعد درجه استادی گرفت و علاوه بر تدریس در دانشکده‌های حقوق و علوم اداری، سرپرست کل دانشجویان دانشگاه تهران شد. چندی هم معاونت دانشکده حقوق را عهده‌دار بود و بعد به ریاست دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی منصوب گردید. دکتر اکبری در سال 1350 ش. به عنوان معاون آموزشی و پژوهشی وزارت علوم و آموزش عالی برگزیده شد و چندی در آن سمت باقی ماند. مدتی هم معاونت دانشگاه تهران و بعد قائم‌مقامی آنجا را بر عهده گرفت». عاقلی، باقر: شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج 1، صص 172 و 173.
(5) ـ روزنامه اطلاعات، یکشنبه 17 بهمن 1344، شماره 11900.
(6) ـ همان، یکشنبه 11 تیر 1346، شماره 12319.
(7) ـ روزنامه اطلاعات، شنبه 22 مهر 1346، شماره 12409.
(8) ـ همان، 11 آبان 1346، شماره 12426؛ 13 آبان 1346، شماره 12427.
(9) ـ روزنامه اطلاعات، شنبه 26 اسفند 1346، شماره 12537.
(10) ـ همان، همان شماره.
(11) ـ همان، همان شماره.