خاطرات و فعالیت های محمد صنعتی با نظری به تحولات و رخدادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ورزشی کرمان در هفت دهه اخیر/ طرح تاسیس شرکت اتوبوسرانی کرمان

بخش سی و چهار
در شماره قبل در خصوص تشکیل هیئت مشورتی روزنامه اطلاعات در کرمان صحبت شد. یکی از طرح‌هایی که توسط هیئت مشورتی روزنامه در کرمان به ویژه توسط آقای محمد صنعتی پیگیری و به اجرا درآمد، تأسیس شرکت اتوبوس‌رانی کرمان است.

تأسیس شرکت اتوبوس‌رانی کرمان
یکی از طرح‌هایی که برای اولین بار توسط هیئت مشورتی روزنامه اطلاعات در کرمان ارایه گردید و سرانجام با پافشاری و اصرار آن هیئت مشورتی پس از چندین سال فعالیت بی‌وقفه و پیگیری‌های مستمر اعضا، به ویژه نماینده‌ی هیئت مشورتی روزنامه، محمد صنعتی به سرانجام رسید، تأسیس شرکت واحد اتوبوس‌رانی شهر کرمان بود.
این طرح برای اولین بار در سال 1344 ش. توسط محمد صنعتی در پنجمین جلسه هیئت مشورتی طرح و پس از تأیید دیگر اعضا، نظر به تجارب و تعلق خاص وی به عمران و آبادی شهر کرمان و کم شدن مشکلات عدیده آن، پیگیری و فعالیت‌های مرتبط به آن، به عهده او واگذار گردید.
«[در پنجمین جلسه هیئت مشورتی] سخنران بعدی آقای صنعتی بود که اظهار داشت: وضع اتوبوس‌رانی در شهر کرمان رضایت‌بخش نیست. اتوبوس‌های فعلی تنها در 3 خیابان رقت و آمد می‌کنند و ساکنین سایر خیابان‌ها بدان دسترسی ندارند. خوبست اکنون که رییس شهربانی‌های استان در اینجا حضور دارند با این موضوع رسیدگی گردد و ترتیبی اتخاذ شود که هم اتوبوس‌ها از وضع فعلی خارج شوند و هم در سایر خیابان‌ها خط اتوبوس‌رانی دایر گردد» (1).
محمد صنعتی در این خصوص می‌گوید: «شهر کرمان در آن سال‌ها به رغم تمامی مشکلات و محدودیت‌هایی که با آن دست به گریبان گیر بود، در حال پیشرفت بود؛ از طرفی جمعیت شهری و احداث خیابان‌ها و میادین در کرمان رو به افزایش بود و از طرفی متأسفانه سیستم حمل و نقل شهری هیچ گونه پیشرفت و تسهیلاتی برای سهولت تردد اهالی با خود نداشت.
مردم در خصوص ایاب و ذهاب در سطح شهر و عزیمت به مناطق مجاور شهری دچار مشکل بودند و از آنجایی که هنوز در آن دوران هر خانواده دارای خودروی شخصی نبود و تعداد ماشین‌های مسافربری هم جوابگوی جمعیت شهر را نمی‌داد، در سفرهایی که به دیگر استان‌ها و تهران داشتم، دیدم اتوبوس‌های شهری بهترین و مناسب‌ترین راه حل این معضل شهر کرمان است.

لذا پیشنهاد اجرای این طرح در ابتدا در هیئت مشورتی روزنامه اطلاعات در کرمان مطرح گردید و پس از قانع شدن اعضا و توافق جمعی در ارایه این طرح، مسئله تأسیس شرکت واحد اتوبوس‌رانی شهر کرمان به صورت جدی مطرح و نظر به سوابق کاری و انگیزه‌ی بالای بنده در انجام این امر، امور مربوط به پیگیری و برگزاری جلسات، هماهنگی و … تا حصول به تأسیس شرکت به عهده بنده واگذار گردید.
باید اذعان کنم از زمان پیشنهاد تا تأسیس این شرکت، که حدود چهار سال طول کشید، بارها این طرح به دلیل نبود بودجه کافی، تغییر استانداران و شهرداران و … تا مرحله‌ی شکست یا فراموشی پیش رفت. اما هر بار با پیگیری‌های مستمر، تلاش‌های بی‌وقفه و رایزنی‌ با مسئولین و اهالی شهر از متوقف شدن طرح جلوگیری نمودم» (2).
جهت اطلاع بیشتر خوانندگان محترم از نحوه‌ی اجرای این طرح، می‌توان با تورقی در روزنامه‌های آن دوره، مسیر پر نشیب و فراز تأسیس شرکت مزبور را بهتر شناخت
همان گونه که ذکر شد، بحث تأسیس و راه‌اندازی این شرکت برای اولین بار در سال 1344 ش. مطرح گردید و با توجه به تجارب و تعلق شدید محمد صنعتی در راستای توسعه‌ی امور شهری کرمان، وی مأمور پیگیری و به سرانجام رساندن آن گردید.
وی که در یکی از جلسات اولیه هیئت، ضرورت و چگونگی تأسیس شرکت اتوبوس‌رانی را مطرح نموده بود، پس از موافقت اعضای هیئت، به عنوان نماینده‌ی هیئت جهت پیگیری طرح انتخاب گردید. در همین زمینه برای اولین بار خبر تأسیس این شرکت در روزنامه‌ها با تیتر «به دنبال مذاکرات هیئت مشورتی روزنامه اطلاعات، در کرمان شرکت واحد اتوبوس‌رانی دایر می‌شود» منعکس گردید. در گزارش مزبور آمده: با سرمایه‌ای به مبلغ شانزده میلیون ریال که نیمی از طرف مردم و نیمی از طرف شهرداری کرمان تأمین می‌‎گردد، در این شهرستان شرکت واحد اتوبوس‌رانی دایر می‌شود …

در یکی از جلسات هیئت مشورتی روزنامه اطلاعات در کرمان که با حضور «سعیدی فیروزآبادی» استاندار و «سرهنگ سفید‌پور» سرپرست شهربانی‌های استان تشکیل یافته بود، از وضع اتوبوس‌رانی انتقاد شده بود؛ آقای سرهنگ سفید‌پور گفته بود که طبق بخش‌نامه اخیر وزارت کشور شرکت واحد اتوبوس‌رانی باید با سرمایه مشترک مردم و شهرداری تأسیس گردد. به دنبال این جریان چند روز پیش انجمن محلی حافظ کرمان با حضور آقایان اسفندیاری (3) نماینده کرمان در مجلس شورای ملی و محمد صنعتی عضو هیئت مشورتی روزنامه اطلاعات تشکیل جلسه داد. در این جلسه پس از سه ساعت مذاکره قرار شد به دنبال مذاکرات هیئت مشورتی، شرکت اتوبوس‌رانی تشکیل گردد.
سرمایه این شرکت که شانزده میلیون ریال خواهد بود به وسیله مردم و شهرداری به طور پنجاه ـ پنجاه تأمین خواهد شد. از طرف شرکت‌کنندگان در جلسه آقایان محمد صنعتی، محزونی، حکاک، مقیمی و یزدانی انتخاب شدند که مقدمات تشکیل شرکت واحد اتوبوس‌رانی را فراهم سازند و اساس‌نامه شرکت را تهیه نمایند». (4).
یک سال پس از پیشنهاد، پس از رایزنی و صحبت‌های متعدد با استاندار، شهردار و رییس شهربانی، چون اعلام گردید که شهرداری تنها قادر به خریداری 51 درصد از سهام این شرکت می‌باشد و بایستی 49 درصد سهام باقی‌مانده توسط اهالی خریداری گردد؛ بحث خرید سهام مردمی در دستور کار قرار گرفت.
در این مورد می‌توان به قسمت‌هایی از گزارش روزنامه کیهان در سال 1345 ش. با عنوان «موجودیت شرکت اتوبوس‌رانی کرمان اعلام شد» اشاره نمود:
«به دعوت هیئت مؤسس شرکت اتوبوس‌رانی کرمان، نمایندگان طبقات مختلف مردم در جلسه‌ای که با حضور آقای سعیدی فیروزآبادی استاندار کرمان در سالن اجتماعات دبیرستان پهلوی تشکیل گردید، حضور یافتند. ابتدا آقای محمد صنعتی از طرف هیئت مؤسس شرکت خوش‌آمد گفت و اظهار داشت: مدت‌ها بود که احساس می‌شد کرمان به شرکت اتوبوس‌رانی نیاز دارد تا این که 9 ماه پیش در جلسه‌ای که با حضور نمایندگان انجمن‌ها و طبقات مختلف تشکیل شده بود، هیئت 5 نفری جهت مطالعه در باره تأسیس شرکت اتوبوس‌رانی انتخاب و با مقامات مختلف مملکتی تماس حاصل کرده و با کمپانی‌های وارد کننده اتوبوس وارد مذاکره شد و به این نتیجه رسید که باید در کرمان شرکتی با سرمایه 15 میلیون ریال و با سهام ده هزار ریال تشکیل گردد. 51 درصد از سهام این شرکت که هفت میلیون و 650 هزار ریال است باید به وسیله شهرداری تعهد پرداخت گردد و بقیه سهام که 7 میلیون و 350 هزار ریال است به وسیله مردم پرداخت شود. به شهرداری مراجعه و درخواست خرید سهام مطرح گردید ولی شهرداری به عذر نداشتن بودجه از خرید سهام خودداری کرد.
کسانی که در اولین جلسه مجمع شرکت حضور داشتند تعهد کردند که دویست سهم
(2 میلیون ریال) را خریداری کنند و اگر شهرداری دو میلیون ریال از سهام خود را پرداخت کند، با چهار میلیون ریال موجودی می‌توان سر قسط اتوبوس‌های شرکت را پرداخت کرد. با مطالعاتی که صورت گرفته، شهر کرمان در حال حاضر احتیاج به 6 خط اتوبوس‌رانی دارد که در هر خط 2 دستگاه اتوبوس باید کار کند و با این 12 اتوبوس در تمام خیابان‌های شهر اتوبوس خواهیم داشت و از امروز موجودیت شرکت اتوبوس‌رانی کرمان اعلام می‌شود». (6).
اما این قول و قرارها و تعهدات به دلیل عدم توان شهرداری در خصوص خرید سهام 51 درصدی خود به جایی نرسید و شش ماه بعد محمد صنعتی نماینده‌ی هیئت مؤسس شرکت اتوبوس‌رانی با گلایه از شهرداری در مطلبی با عنوان «مشکل اتوبوس‌رانی را در شهر کرمان با جمعیتی بالغ بر 118 هزار نفر، که باید حل کند؛ شهرداری یا مردم؟ و یا هر دو با هم؟» می‌گوید: «اگر شهرداری همکاری کرده بود هم اکنون شهر ما صاحب شرکت اتوبوس‌رانی بود. روزی که ما شروع به جمع‌آوری سهام شرکت کردیم، شهرهای تبریز، اصفهان، آبادان، شیراز و مشهد فاقد شرکت اتوبوس‌رانی بودند، لیکن هم اکنون در خیابان‌های آن شهرها اتوبوس در حال حرکت است و ما هنوز در آغاز کاریم. شهرداری می‌تواند با حداقل مبلغ 500 هزار ریال قرارداد خرید اتوبوس را با کمپانی‌های وارد کننده اتوبوس امضا نماید و حتی اتوبوس‌ها را خریداری کند و به کار مشغول دارد، آن گاه از مردم کرمان درخواست خرید سهام کند، و چون آقای حائری‌زاده (7) شهردار جدید، تأسیس شرکت را جزو برنامه کار خود قرار داده، جای امیدواری باقی است». (8).

پی نوشت:
(1) ـ روزنامه اطلاعات، چهارشنبه 28 مهر 1344، شماره 11812.
(2) ـ برگرفته از متن مصاحبه با محمد صنعتی، آذر 1392.
(3) ـ منظور ملک منصور اسفندیاری، نماینده کرمان در دوره 21 و 22 مجلس شورای ملی.
(4) ـ روزنامه اطلاعات، یکشنبه 26 دی 1344، شماره 11883.
(5) ـ روزنامه اطلاعات، سه‌شنبه 23 فروردین 1345، صفحه محلی شماره 457.
(6) ـ روزنامه کیهان، پنجشنبه 21 مهر 1345.
(7) ـ «دهقان حائریزاده، که مدیر کل اداره کار و امور اجتماعی کرمان بود، از دی 1345 تا آبان 1346 به سمت شهرداری کرمان انتخاب شد». دانشور، محمد: از قلعه دختر تا دقیانوس، ص 143.
(8) ـ روزنامه کیهان ، 3 اسفند 1345.