سامانه بازار محصولات کشاورزی سازمان مدیریت میادین

دکتر آریا هوشمندان-مدیر سامانه بازار محصولات کشاورزی سازمان مدیریت میادین میوه و تره بار
یکی از مسایل مهم در بازار ایران وجود شبکه های توزیع ناکار آمد است. شبکه ای که همواره از وجود واسطه های زائد ، زیاد بودن فاصله میان تولید کننده و مصرف کننده و سنتی بودن و عدم بهره گیری از مبانی علمی و فنی در تولید و توزیع نتوانسته به کاهش هزینه مبادلات در درون بازارکمک نماید. سازمان میادین میوه و تره بارشهرداری تهران به عنوان یکی از شبکه های توزیع در کشور، نسبت به عرضه اقلام کشاورزی از جمله میوه و تره بار اقدام می کند و فلسفه وجودی سازمان مذکور، ساماندهی وضعیت میوه و تره بار و فرآورده های کشاورزی و تسهیل در تهیه و توزیع محصولات مورد مصرف با انگیزه حذف عوامل واسطه از طریق ایجاد ارتباط مستقیم بین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان می باشد. با توجه به ساختار موجود در بخش تولید، بازاررسانی میوه و و ورود واسطه ها و دلالان در این عرصه را می توان از مشکلات اساسی این بخش دانست که برای حل این موضوع باید بدنبال راهکاری مناسب بود. نمونه عینی این موضوع را در نوسان قیمت محصولاتی مانند پرتقال، سیب، گوجه فرنگی، پیاز و سیب زمینی در سال های گذشته می توان دید. این امر ضرورت استقرار یک زنجیره تامین وتوزیع را بیش از پیش ایجاب می کند. تجربه نشان داده است که استفاده از روش های سنتی نمی تواند ما را در رسیدن به افزایش بهره وری و کاهش هزینه مبادلات بازار کمک نموده و می بایست نسبت به هماهنگی عملیات درون بازار، اصلاح الگوی مبادلات داخل بازار درجهت رقابت پذیری، سازماندهی فرآیندها وقراردادهای متعاملین بازار اقدام نمود. همچنین با استفاده ی بهینه از زیر ساختارهای مدرن موجود در بحث زنجیره های تامین و توزیع، گام مؤثری در ارتقاء خدمات رسانی بردارد.
لذا اصلاح نظام تهیه وتوزیع میوه در کلان شهر تهران بعنوان الگویی که بتواند نظام توزیع را در کشور بهبود ببخشد از سوی شهردار محترم تهران در دستور کار قرار گرفت. در کشورهای پیشرفته و درحال توسعه ایجاد زنجیره تامین وتوزیع بعنوان مجموعه ای از رویکردها و تلاش هایی بشمار می رود که از تولید کنندگان و مصرف کنندگان حمایت نموده و این شبکه را بگونه ای هماهنگ می نمایند که محصولات در مقادیر مناسب، زمان مناسب، مکان مناسب و با کیفیت مناسب توزیع گردیده تا در نتیجه رضایت مشتری حاصل گردد. مدیریت زنجیره تامین عرضه کنندگان، تولید کنندگان، توزیع کنندگان و مشتریان را با استفاده از فن آوری اطلاعات جهت برآورده نمودن هر چه موثرتر و کاراتر انتظارات مشتریان با همدیگرادغام می نماید. باید توجه داشت که زنجیره تامین تنها انتقال فیزیکی محصولات نبوده و شامل انتقال داده و اطلاعات، سرمایه، طرح و اندیشه و … نیز می باشد. و نیاز به اصلاح نظام بازار بیش از پیش احساس می شود. تجربه نشانداده است که اصلاح نظام توزیع و به تبع آن نظام موجب کاهش رانت و ارتقاء در پویا یی بازار می گردد.
طرح سازماندهی و بهبود نظام بازار:
بمنظور کاهش فاصله تولید تا مصرف، سیستم زنجیره تامین وتوزیع در قالب طرح سامانه بازار محصولات مدلسازی گردیده است. سامانه بعنوان فضای مجازی طرح کلی زنجیره های تامین وتوزیع(شامل بخش تجارت الکترونیک و بخش لجستیک) است که خریداران و فروشندگان عمده (B2B) به جای صور فیزیکی معاملات، اطلاعات و وجوه مربوط به معاملات را از طریق شبکه اینترنتی مبادله می کنند این سامانه در بخش تجارت الکترونیک شامل سه زیر بخش عملیاتی (بانکداری الکترونیک، اطلاع رسانی و اعتبار بخشی) است. درتجارت B2B عوامل بازار شامل همه شرکاء وخدمات مرتبط با تجارت ازقبیل تأمین کنندگان، خریداران، فرستندگان کالا، لجستیک(پشتیبانی)، خدمات (سرویس های بازرسی، اخبار بازاریابی وکاربریهای نرم افزار که موجب سهولت در امور تولید، خرید وفروش می گردند ) هماهنگ می شود. B2B درجایی استفاده می گردد که بخواهیم خرید وفروش عمده را به کمک تجارت الکترونیک انجام وخارج از حیطه خرده فروشان عمل نماییم.
دریک تحلیل سیستمی حداقل سه زیر سیستم جریان اطلاعات و وجوه(بانکداری الکترونیک) ، اعتباربخشی (هویت دارنمودن معامله گران) و اطلاع رسانی را در نظام بازار می توان احساس نمود که ارتقاء آنها باعث ارتقاء نظام بازار می گردد.
سیستم جریان اطلاعات و مدیریت وجوه (بانکداری الکترونیک)
تولیدکننده درتمام طول فرآیند های قبل از تولید ودرزمان تولید وحتی بعد ازآن متحمل هزینه هایی می گردد.زمانیکه محصول به بازار می رسد وبه فروش می رسد انتظار است تمام هزینه ها تبدیل به ارزش شده و به بخش تولید برگردد تا جریان وچرخه تولید تداوم داشته باشد. پس بازار جایی است که ارزش مبادله می شود و پول، وسیله این تبادل ارزش است.
مهمترین سیستم نظام بازار درجایی است که میزان امنیت ،سرعت وصحت این انتقال کیفیت واندازه بازار را تعیین می کند.سیستمی که همه عناصر بازاررا از طریق جریان نقدینگی به یکدیگر مرتبط می کند سیستم مالی است وپویایی بازار بستگی بسیار معنی دار ومهمی با پویایی این سیستم داردبطوریکه بکارگیری تکنولوژی های جدید بانکداری وحسابداری درهر بازار- که درسیستم مالی ظاهر می شود – باعث تاثیر سریع دراقتصاد وتولید جامعه خواهد شد. دربازار سنتی ایران یکی از مشکلات عمده گردش وجریان نقدینگی و زمان تبدیل و برگشت ارزش محصولات از بازار است . این در حالیست که بخش تولید برای تامین نهاده های تولید مجبور به تحمل هزینه های مالی می شود.
واسطه های بازار با مدیریت مانده های پول درجریان مبادله ، حاشیه بازار یابی زیادی ایجاد می نمایند. پدیده هایی مانند سلف خری، فروش اعتباری وغیره ازهمین منابع به زیان مصرف کننده وتولیدکننده بوجود می آیند.
هویت و اعتبار بخشی به متعاملین در سامانه
بازار را مجموعه خریداران وفروشندگان بالقوه ودارای تمایل به معامله می توان تعریف کرد. برای انجام یک معامله شرایطی لازم است که یکی ازآنها مکان یا فرصت تماس این دو گروه است که دربازارسنتی الزاماً یک مکان فیزیکی بوده اما با تحولات تکنولوژیکی امروز این الزام کمرنگ شده و از آن به یک فرصت مذاکره یا ارتباط یاد می شود.
البته این یکی ازشرایط لازم است وشرایط کافی دیگری باید بوجود آید تا مبادله انجام پذیرد. شرایطی که امنیت خاطر و اطمینان از دریافت ارزش مورد مبادله از طریق هریک از طرفین را ایجاد کند درگذشته به خاطر وجود تعاملات اجتماعی پایدار به تناسب فرهنگ جامعه بازارهایی شکل می گرفت که بستر اصلی آن اعتماد واطمینان تبادل را ایجاد می کرد. وهرحکومتی که می توانست بازار مطمئنی را ایجاد کندتجارت درآن منطقه شکل گرفته وباعث رونق اقتصادی می شد. مردم نیز به حفظ قواعدحاکم بر بازار توجه داشته ومعتمد بازار جایگاه اجتماعی محکمی را می یافت ودراکثر مواقع حمایت ایدئولوژیک ومذهبی نیز براین قواعد مترتب می گردید. دربازارسنتی ایران نیز هنوز بسترتجارت امروزی ریشه دراین همین فرهنگ دارد وانجام یک یک معاملات براساس شناخت واعتماد شخصی شکل می گیرد وآنچه که تداوم بقای کسب وکار دراین بازار را تحکیم می بخشد اعتماد شخصی است وابزار قدرتمند تجار همان اعتباری است که دربازار دارند. فعالین بازار دراین کانال تمایل به مبادله پیدا می کنند وهیچ یک از طرفین معامله در بازار بی اعتبار علاقه ای به تعامل از خود نشان نمی دهند.این مفهوم که بخشی از ثروت اجتماعی هر جامعه ای نیز محسوب می شود سرعت لازم رادرحجم گسترده مبادلات تجاری ندارد وشاید یکی از موانع ورودآزاد به بازار برای فعالین جدید نیز همین موضوع باشد بطوریکه اگر تولیدکننده و یا یک خریدار عمده محصول کشاورزی بخواهد وارد بازارگردد و بخواهد محصول خود را بفروشد یا خریداری نماید چون اعتبار لازم را ندارد با مانعی مواجه می گردد (به عبارتی دیگر دربازار کسانی می توانند بمانند که بوده اند) واین همان مشکل عمده توسعه بازاراست ویکی از اصولی که باعث می شود یک بازار انحصاری باشد همین مانع ورود به بازار است .درمشخصه بازارهای رقابتی بیان می شود که ورود وخروج از بازار آزاد است اما ایجاد این شرایط مستلزم تعریف جایگزین ومطمئن برای مفهوم اعتبار سنتی است چون کارکرد مثبت ومهم اعتبار رانمی توان از بازارحذف نمود که درآن صورت مبادله ای بی اعتبار ونامطمئن را پیشنهاد کرده ایم که اصطلاحاً بازارسیاه نامیده می شود.این بازار ریسک بسیار زیاد داشته واز سلامت برخوردارنمی باشد وتنها انگیزه مبادله دراین بازارها سود فراوان خارج از حیطه قوانین جاری است.
تبدیل تعاملات سنتی به تعاملات نظامند ،حضور قوی بانک ها وصندوق ها جهت تامین نقدینگی خریداران ازضروریات ایجاد یک بازار رقابتی است .طرح سامانه بازار محصولات وفرآورده های کشاورزی سازمان نظام های کارآمد متناسب با شرایط فعلی را جایگزین اعتبار بخشی سنتی می نماید. توسعه زیر سیستم اعتبار بخشی درکنارتوسعه زیر سیستم های اطلاع رسانی ومالی باعث توسعه سیستم بازار خواهد شد.
در سامانه بازار محصولات کشاورزی هر تامین کننده، کالای قابل ارائه خود را (پس ازارائه اعتبارمالی لازم و اخذ تاییدیه هیئت پذیرش) از طریق نمایندگی تجاری دارای مجوز از هیئت پذیرش که در سامانه مستقراست به روی تابلوی فروش می برد ومشخصات این کالا از طریق تابلوهای اطلاع رسانی علاوه بر مراکز عرضه تحت نظارت سازمان مدیریت میادین درسایر مراکزسطح شهر وسازمان های میادین استان های دیگر درمعرض دید قرارمی گیرد..
خریداران ( پس از اخذ اعتبارلازم و تاییدیه هیئت پذیرش) با آگاهی از مشخصات کالا و بررسی کافی و درصورت تمایل به مبادله با مراجعه به واحدهای ثبت سفارش (که قبلاًتوسط هیئت پذیرش صلاحیت آنها احراز گردیده است) نسبت به ثبت درخواست سفارش خرید اقدام می نماید. پس ازثبت فرم سفارش الکترونیکی خرید وواریز شدن وجه خرید به صندوق سازمان میادین میوه وتره بار ،اطلاعات سفارش خرید از طریق نرم افزار سامانه به نمایندگی تجاری ارسال تا آهنگ حمل محموله سفارش داده شده به محل خریدار صورت پذیرد.
بعداز تحویل محموله به خریدار و اخذ رسید تحویل کالا وارائه به مدیریت سامانه صحت انجام معامله به بانک اطلاع داده شده تاسیستم بصورت خودکار نسبت به واریز وجوه مربوطه (سهم سازمان، سهم نمایندگی تجاری، آزاد نمودن اعتبار نمایندگی تجاری، سهم واحد سفارش پذیر وسهم تامین کننده) اقدام نماید ودرصورت عدم ارائه اخذ رسید تحویل به مدیریت سامانه درزمان تعیین شده(طبق آیین نامه) ابطال معامله اتفاق می افتد.
– قوانین معاملات دراین سامانه براساس دستورالعمل های تدوین شده (میزان سهم سازمان، سهم نمایندگی تجاری، سهم واحد سفارش پذیر، سهم توسعه بازار، میزان کسورات، نحوه ابطال معامله، نحوه اخذ سفارش فروش وخرید، ترکیب هیئت پذیرش وسایر مشخصات حقوقی مترتب به سامانه) پیاده سازی می گردد.
-سامانه بعنوان یک کانال بازاررسانی درکنار کانالهای بازار رسانی سنتی محصولات وفرآورده های کشاورزی خواهد بود ونه تنها کانال بازار رسانی آن.
-دراین سامانه نمایندگی های تجاری حق تملک محصول وواحد های سفارش پذیر حق فروش- یعنی فقط اطلاعات مربوط به قیمت و حجم کالا توسط نماینده تجاری (کارگزار فروش) برروی سامانه ثبت و همان قیمت بدون افزایش و حجم کالای درخواستی خریدار عمده از طریق سفارش پذیر( کارگزار خرید) برای خریداران ثبت می شود آن را ندارند.
-امکان استفاده وارتباط کلیه تامین کنندگان وخریداران پس از تایید هیئت پذیرش و ثبت سفارش از طریق نمایندگان تجاری وواحدهای سفارش پذیر خواهدبود.
-پس از دادن کد به تامین کننده ، ثبت سفارش عرضه محصولات تامین کننده از طریق نماینده تجاری خواهدبود وکیفیت محصولات نیازی به تایید کیفیت واحد دیگری ندارد.
اما برای اجرای کامل سامانه بازار محصولات نیاز است تا علاوه بر بخش مجازی، بخش فیزیکی نیز راه اندازی شود و با سازماندهی مناسب بتوان مبدا تولید را به بخش مصرف متصل نماید و اطلاعات بازار را بتوان به بخش تولید انتقال داد. در سامانه بازار زنجیره تامین و توزیع از دوبخش تشکیل خواهد شد
1- بخش تامین و توزیع
2- بخش بازار
هر یک از بخش های فوق مکمل بخش دیگر خواهند بود. سازمان مدیرت میادین با داشتن بخش بازار نمی تواند به تنهایی نسبت به سازماندهی شبکه تامین وتوزیع اقدام نماید و سازمان های حاکمیتی دیگر مانند جهاد کشاورزی و صنعت معدن و تجارت بعنوان متولیان بخش اول می بایست در یک سازماندهی مجدد نسبت به سیاست گذاری جهت عرضه محصولات تولید کنندگان دست اول در زنجیره اقدام نمایند.
ایجاد سامانه بازار محصولات وفرآورده های کشاورزی یعنی ایجاد بستر مناسب بمنظور امکان تبادل محصولات وفرآورده های کشاورزی ،شفافیت دراستفاده از اطلاعات بازارو شفاف سازی اقتصاد و سالم سازی آن ، تضمین درانجام معاملات بین تامین کنندگان وخریداران وهمچنین امکان کنترل ونظارت براساس گزارشات مدیریتی، افزایش پوشش استاندارد ، سهم بری عادلانه عوامل در زنجیره تولید تا مصرف متناسب با نقش آنها در ایجاد ارزش، محور قراردادن رشد بهره وری در اقتصاد با تقویت عوامل تولید، توانمندسازی نیروی کار، تقویت رقابت پذیری اقتصاد، ایجاد بستر رقابت، تأمین امنیت غذا با تأکید بر افزایش کمی و کیفی تولید، اصلاح نظام درآمدی دولت با افزایش سهم درآمدهای مالیاتی می باشد.