دکتر خالقی نیا در گفت و گو با «پیام ما»: هپاتیت B و C تنها از طریق آزمایش تخصصی قابل تشخیص است

هپاتیت نوعی بیماری ویروسی است که منجر به سرطان کبد می گردد و باید با افزایش آگاهی درصد ابتلا و راههای انتقال از این بیماری را بررسی کنیم. سال گذشته خبری مبنی افزایش چهار درصدی ابتلا به هپاتیت در ایران منتشر شد. بیماری که برخی آگاهی زیادی از آن ندارند. برای اشنایی بیشتر با این بیماری و راه های جلوگیری و درمان هپاتیت با دکتر مهدی خالقی نیا، متخصص بیماری های عفونی صحبت کرده ایم که از نظرتان می گذرد.
هپاتیت چیست؟ و علل آن کدام است؟
هپاتیت به معنی التهاب نسج کبد است و دلایل متعددی مثل سموم، داروها، مواد ارگانیک و غیر ارگانیک، ویروس ها و سایرعوامل عفونی می توانند التهاب نسج کبد را بوجود دارد. از میان تمام عوامل ایجاد کننده هپاتیت فقط عوامل عفونی (هپاتیت های ویروسی) قابل انتقال اند. بنابراین هپاتیت اتوایمیون (خودایمنی) و هپاتیت های دارویی غیر قابل انتقال هستند.
هپاتیت های ویروسی تمایل دارند به سرعت درنسج کبد نشر یا تکثیر شوند. هپاتیت های ویروسی بر حسب مدت زمان ماندگاری در بدن هر شخص به دو گروه حاد و مزمن تقسیم بندی می شوند. هپاتیت های ویروسی حاد، هپاتیت هایی مثل هپاتیت A و E هستند که کمتر از 6 ماه در بدن باقی می ماند وناشی ازمصرف آب و غذای آلوده می باشد. در حالی که هپاتیت های ویروسی مزمن بیشتر از 6 ماه و حتی تا پایان عمر در نسج کبد باقی می مانند ، مثل ویروس های هپاتیت B و C .
چند نوع هپاتیت ویروسی وجود دارد؟
دانشمندان هفت نوع هپاتیت ویروسی را کشف کرده‌اند که می‌توانند باعث ایجاد مشکلات کبدی شوند ولی هپاتیت ویروسی B و C جزو معضلات اکثر جوامع می باشند.
هر فرد از چه طریقی می تواند ویروس هپاتیت را در بدن خود شناسایی کند؟
شناسایی هپاتیت های ویروسی مزمن B و C در بدن هر فرد معمولا از طریق آزمایش خون است. به دلیل اینکه فرد مبتلا به این ویروس می تواند در خیلی از مواقع از بدو تولد تا 10 یا 20 سال هیچ علامتی نداشته باشد و بیمار ممکن است، فقط از خستگی و ضعف شاکی باشد لذا از طریق بالینی تشخیص قابل انجام نیست. مگر اینکه تخریب کامل بافت کبد اتفاق افتاده باشد البته در این مورد هم نمیتوان هپاتیت های ویروسی را از یکدیگر افتراق داد و تنها از طریق انجام آزمایشات تخصصی خون میتوان نوع ویروس B یا C را تشخیص داد. البته به طور معمول توصیه به انجام آزمایش خون برای شناسایی هپاتیت های ویروسی در همه افراد نمی شود و تنها در افراد پر خطر انجام آزمایش خون جهت شناسایی هپاتیت های ویروسی توصیه می شود. افراد پر خطر شامل معتادان تزریقی، کسانی که فرد مبتلا به هپاتیت B در خانواده دارند و افرادی که از مادران مبتلا به هپاتیت B بدنیا آمده اند، افرادی که افزایش غیر قابل توجیه آنزیم های کبدی دارند و افرادی که دریافت خون یا فرآورده های خونی را قبل از سال 1370 داشته اند.
چندین آزمایش برای تشخیص و بررسی هپاتیتهای مزمن ویروسی وجود دارد :
1) سنجش میزان انزیم های کبدی از طریق انجام آزمایش خون .
2) مقدار ویروس (PCR) از طریق انجام آزمایش خون که بر این اساس میتوان تصمیم گیری کرد که ویروس فعال است یا غیر فعال .
3)فیبرو اسکن
اگر التهابی در نسج کبد ایجاد شده باشد یا اینکه تخریب بافت کبد حاصل شده باشد نیاز به نمونه برداری از نسج کبد داریم. روش معمول برای تشخیص التهاب و شدت تخریب کبد (فیبروز کبدی) نمونه برداری از بافت کبد با سوزنهای مخصوص تحت بی حسی موضعی می باشد.این روش در کنار مزایای خود ، معایبی نیز دارد که محققان را برآن داشته است که روش های نوینی برای تشخیص دقیق تر بیماری های کبدی ابداع کنند.یکی از جدیدترین و پیشرفته ترین تکنولوژی های ارائه شده جهت تشخیص و اندازه گیری دقیق شدت فیبروز و سیروز کبدی و همچنین استئاتوز کبد، انجام تست فیبرواسکن است. فیبرواسکن در بررسی ضایعات ناشی از ابتلا به کبد چرب،هپاتیت B، C و … بسیار موثر است. دستگاه فیبرواسکن با استفاده از امواج اولتراسوند میزان سختی کبد را اندازه گیری کرده و شدت فیبروز و سیروز کبدی را تشخیص می دهد. انجام تست فیبرواسکن با نظر و صلاحدید پزشک معالج در موارد بسیاری می تواند جایگزین نمونه برداری از کبد (بیوپسی) باشد. روش فوق بدون هیچ گونه عارضه جانبی و بدون درد و خونریزی است در عرض کمتر از 5 دقیقه میزان تخریب کبد را با دقت بسیار بالا ( حدود 95 تا 100 درصد ) می سنجد. خوشبختانه در حال حاضر این دستگاه در شهر کرمان وجود دارد و برای بیماران با صلاحدید پزشک معالج به راحتی قابل انجام است.یکی از فواید دیگر این روش این است که می توان هر 6 ماه تا یکسال یکبار این تست را تکرار کرد و میزان تخریب را بررسی کرد.
ویروس هپاتیت از چه راه هایی انتقال می یابد؟
بر اساس نوع ویروس راه های انتقال کاملا متفاوت هستند. هپاتیت های ویروسی مزمن B وC تقریبا راه انتقال مشترک دارند. راه های انتقال این دسته از هپاتیت های ویروسی از طریق خون و فراورده های خونی آلوده و تماس جنسی پر خطر می باشد. البته ویروس هپاتیت B نسبت به ویروس هپاتیت C شانس انتقال بیشتری از طریق تماس جنسی دارد. یکی دیگراز راه های انتقال هپاتیت B انتقال از مادر به نوزاد به خصوص در بدو تولد است، راه دیگر انتقال از طریق خون و فرآورده های خونی آلوده و تماس با سوزن آلوده است. ویروسهای هپاتیت حاد AوE تنهااز طریق مصرف آب وغذای آلوده منتقل میشوند.
نکته قابل توجه این است که هپاتیت های ویروسی مزمن بر خلاف نوع حاد از طریق آب وغذا منتقل نمی شوند.
ناقل بیماری هپاتیتB به چه کسانی گفته می شود؟
افراد مبتلا به هپاتیت مزمن B که تخریب بافت کبدی ندارند ویا ناچیز است و مقدار ویروس پایین، آنزیم های کبد نرمال دارند را حامل یا ناقل سالم می نامیم. این افراد کسانی هستند که نیاز به درمان ندارند و فقط باید پیگیری شوند و در صورتی که مقدار ویروس و یا آنزیم های کبدی افزایش یافته مورد بررسی قرار گیرد.این گونه افراد ممکن است تا پایان عمر هیچ گونه درمانی نیاز نداشته باشند تقریبا 50 تا 60 درصد بیمارانی که هپاتیت B دارند جز این دسته قرار می گیرند.
راه های پیشگیری هپاتیت کدام اند؟
مهمترین راه پیشگیری واکسیناسیون است.واکسیناسیون در مورد هپاتیت B به صورت برنامه معمول کشوری انجام می شود.تمام کودکان در بدو تولد‚ یک ماه بعد از تولد و 6 ماه بعد علیه هپاتیت B واکسینه می شوند. اگر فرد دوره واکسیناسیونش کامل شد و ایمنی برای بدن ایجاد شده باشد دیگر تا پایان عمر نیاز به واکسیناسیون مجدد ندارد، مگر افراد خاص مثل بیماران همودیالیزی یا بیماران پیوند اعضا که ممکن است نیاز به واکسیناسیون مجدد داشته باشند. افراد خانواده ای که یک فرد مبتلا به هپاتیت B در خانواده دارند، اگر مبتلا نشده اند باید حتما سطح ایمنی بدن آنها کنترل شود، اگر میزان ایمنی بدن پایین باشد باید واکسیناسون مجدد انجام شود.با انجام واکسیناسیون در صورتی که پاسخ ایمنی مناسب در بدن ایجاد شده باشد احتمال مبتلا شدن نزدیک به صفر است.در مورد ویروس هپاتیت C هنوز واکسن در دسترس وجود ندارد.
روش های درمان هپاتیت را توضیح دهید؟
در مورد هپاتیتB در حال حاضر درمان قطعی برای از بین بردن ویروس وجود ندارد.اما هدف از درمان در مورد هپاتیت B در حال حاضر غیرفعال کردن ویروس است که در صورت غیرفعال بودن احتمال آسیب به بافت کبد بسیار کم می شود. در صورت فعال بودن ویروس و نیاز به درمان با نظر پزشک معالج می توان از قرص و یا تزریق هفتگی استفاده کرد.
در افراد مبتلا به ویروس هپاتیت C درمان قطعی با درصد موفقیت بسیار بالا وجود دارد و می توان ویروس را از بدن پاک کرد.
عوارض فعال بودن ویروس و درمان نشدن چیست؟
در صورت عدم درمان و تخریب کامل بافت کبدی، سیروز ایجاد می شود.سیروز یعنی تخریب نهایی بافت کبد، و عوارض آن شامل آسیت (تجمع مایع در داخل شکم)، خونریزی از دستگاه گوارش فوقانی و تحتانی افت سطح هوشیاری و در نهایت افزایش خطر ابتلا به سرطان کبد می باشد.