کوچ مجازی ایرانیان / فیسبوک در کما

پیام ما- فیسبوک خلوت شده است. نه اینکه کاربرانش کم شده باشد نه ، بلکه حضور کاربران در این شبکه اجتماعی تاثیرگذار کمتر از قبل شده است و می توان گفت دیگر شبکه اجتماعی اول نیست. البته این موارد در ایران صادق است وگرنه در دنیا فیسبوک همچنان بالاتر از سایر رقبا ایستاده است آن هم با یک میلیارد و 100 میلیون کاربر که در بدبینانه ترین حالت فقط 8 درصدشان واقعی نیستند.
حالا اما فیسبوک در ایران آن شلوغی اولیه را ندارد و نشانش تعداد لایک و کامنت هایی ست که زیر پست های افراد معروف می خورد. به عنوان مثال رضا یزدانی در فیسبوک 390 هزار و 547 نفر طرفدار دارد و پیج او در اینستاگرام 140 هزار دنبال کننده. یکی از پست های او که در یک زمان هم در فیسبوک و هم در اینستاگرام قرار داده شده است گویای تفاوت فاحش این دو شبکه اجتماعی ست. پست او در فیسبوک تا لحظه نگارش این مطلب توسط 2 هزار و 690 نفر لایک شده و همین پست او در اینستاگرام 7 هزار و 58 لایک دارد. در تعداد کامنت ها هم اوضاع فرقی ندارد و اینستاگرام 136 به 21 پیش است.
در پیج فیسبوک و اینستاگرام مازیار فلاحی هم اوضاع مشابه است. فلاحی در فیسبوک 336 و در اینستاگرام 260 هزار طرفدار دارد. اما آخرین پست او در فیسبوک که نزدیک به 13 ماه پیش نشر شده است 1642 لایک دارد اما آخرین پست او در اینستاگرام که یک هفته ای از نشر آن گذشته، 16 هزار و 339 لایک دارد. امید حاجیلی هم اوضاع مشابهی را تجربه می کند. پست مشترک صفحه فیسبوک و اینستاگرامش به ترتیب 157 و 4 هزار 756 لایک دارد. تنها برتری فیسبوک به اینستاگرام در تعداد دنبال کنندگان است که قدیمی تر بودن فیسبوک نسبت به اینستا دلیل قانع کننده ای برای این امر به نظر می رسد. این ها نمونه بارز خالی شدن فیسبوک است.
اواخر دولت محمود احمدی نژاد بود که کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه نرم افزار موبایلی وی چت را فیلتر کرد و بعد از فیلتر شدن این نرم افزار، کاربران این شبکه که اتفاقا در ایران هم کم نبودند به سمت برنامه های دیگری مثل وایبر، لاین و واتساپ رفتند که کاملا با فیسبوک متفاوت بودند. همزمان با افزایش کاربران این نرم افزارهای پیام رسان، شبکه اجتماعی که کارکردش نزدیک به فیسبوک بود، در موبایل ها فراگیر شد. اینستاگرام که از سال 2010 راه اندازی شد تفاوت های زیادی با فیسبوک داشت اما در ایران توانست به خوبی جای خود را باز کند.
اما تفاوت های اینستا و فیسبوک آنقدر زیاد است که کارکردهای این دو شبکه کاملا مغایر یکدیگر باشد. یکی از مهمترین مشخصه های فیسبوک قابلیت شیر کردن و یا همان به اشتراک گذاشتن مطالب است.
هر کاربر می توانست مطالب مدنظرش را تنها با کلیک کردن بر روی یک گزینه به اشتراک بگذارد و دوستانش در این شبکه از این مطالب آگاه شوند. در حالی که در اینستاگرام امکان به اشتراک گذاشتن وجود ندارد.
علاوه بر این در فیسبوک محدودیتی برای نشر مطالب وجود ندارد و کاربر می تواند لینک مطلب موردنظر را منتشر کند و کاربران دیگر با یک کلیک به صفحه اصلی هدایت شوند و یا ویدئو و فایل صوتی را با هر مدت زمانی به اشتراک بگذارد اما اینستاگرام به کاربر اجازه می دهد تنها 15 ثانیه از یک ویدئو را آپ کند و امکان نشر لینک به آسانی فیسبوک وجود ندارد. شبکه های پیام رسان موبایلی هم بیشتر به فضاهایی برای شادی و سرگرمی بدل شدند و بیشتر اخباری که توسط کاربران دست بدست می شوند آنچنان قابل اعتماد نیستند چرا که نمی توان به راحتی منبع خبر را چک کرد. نمونه این قضیه هم خبر دروغ دعوت دکتر ظریف از مردم برای حضور در جشن تفاهم لوزان بود که منبع موثقی نداشت. دلیل رواج اینگونه شایعات این است که با اینترنت کم سرعت هم می توان از این شبکه ها استفاده کرد و نمی توان با سرعت کم اینترنت به کاوش درباره اخبار منتشره پرداخت.
دولت روحانی که بر سرکار آمد وعده باز شدن فضا را داده بود و یکی از این فضاها همان فضای مجازی بود. دولت تدبیر و امید بارها و بارها در مقابل فشار دیگر سازمان ها ایستاد و از فیلتر شدن اینستاگرام، وایبر، واتساپ و لاین جلوگیری کرد. اقدامی که هم در راستای تحقق وعده ها بود و هم به نفع حاکمیت. با فیلتر نشدن این شبکه ها، به تدریج اقبال عمومی به فیسبوکی که فیلتر بود و برای استفاده از آن نیاز به فیلتر شکن بود، کم شد و تعداد زیادی از کاربران این شبکه ترجیح دادند خود را با وایبر و لاین و اینستاگرام سرگرم کنند و برای استفاده از فیسبوک زحمتی به خود ندهند.
این کار دولت تدبیر و امید در جلوگیری از فیلتر شدن شبکه های اجتماعی موبایلی منجر به کم شدن نفوذ فیسبوک در بین ایرانیان شد. نتیجه ای که سال ها دیگر نهادها به دنبالش بودند و با خرج های آنچنانی می خواستند از اقبال عمومی به فیسبوک جلوگیری کنند حالا بدون هزینه و بدون مقاومت کاربران فیسبوک، بدست آمده و دیگر خبری از درخواست برای رفع فیلتر فیسبوک به گوش نمی رسد. شبکه ای که دو سال پیش اینگونه مورد تحسین آیت الله هاشمی قرار گرفته بود: حالا شاهدیم که یک صفحه فیس‌بوک که برای مردم هزینه ندارد، تبدیل به چندین دستگاه رادیو و تلویزیون می‌شود که میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد و یک ویدیو تصویر که با موبایل‌ها گرفته شده به دنیا منتقل می‌شود که به نظر من، این امری مبارک برای دنیاست.