پوکی استخوان به زبان ساده

استئوپروز یا پوکی استخوان به معنی کاهش مقدار بافت تشکیل دهنده استخوان بدون تغییر در ترکیب آن است، درست مانند یک ساختمان با اسکلت فلزی که بدون تغییر دادن در جنس اسکلت آن تعدادی از تیرهای آهن را از بدنه آن خارج کنیم. نتیجه این کاهش، ضعیف شدن استخوان و بالا رفتن احتمالی شکستگی بدنبال آسیب های جزئی است.
پوکی-استخوان
معمولاً حجم توده استخوانی در حدود 35 سالگی به بالاترین حد خود رسیده و بعد از آن شروع به کاهش می کند لذا هر چه در سنین پایین تر تراکم استخوانی بیشتر باشد در آینده استخوان ها سالم تر و نیرومند تر خواهند بود. پوکی استخوان یک بیماری خاموش است بدین معنی که تا این بیماری موجب تظاهرات جدی مانند شکستگی، کمر درد یا قوز پشتی نشود فرد اطلاعی از بیماری خود ندارد. در کشور ما از هر 5 نفر که به سن 70سالگی می رسد یکنفر دچار شکستگی می شود.
چهار عامل در افزایش تراکم استخوان دخیل هستند که عبارتند از:
1- فعالیت بدنی
2- هورمون جنسی
3- کلسیم
4- ویتامین D
این چهار عامل با تعاملاتی که با یکدیگر دارند موجب رشد و پایداری استخوان ها می شوند.
فعالیت بدنی:
فشار فیزیکی مداوم بر روی استخوان باعث تحریک استخوان سازی می شود و استخوان ها به تناسب باری که باید حمل کنند تشکیل شده و تغییر شکل می دهند، بعنوان مثال استخوان های ورزشکاران بطور قابل ملاحظه ای سنگین تر از استخوانه های افراد غیر ورزشکار می باشند و یا هر گاه یک پای شخصی در گچ باشد اما با پای دیگر به راه رفتن ادامه دهد، استخوان پایی که در گچ قرار دارد نازک شده و تا 30 درصد کلسیم خود را از دست می دهد در حالیکه استخوان پای مقابل ضخیم با میزان کلسیم طبیعی می باشد.
ورزش در کودکان و نوجوانان امری ضروری بوده و حتی تا سن 40 سالگی می تواند با افزایش تراکم استخوان نقش پیشگیری کننده از پوکی استخوان داشته باشد. پیاده روی روزانه و مرتب، دویدن، ورزش های جهشی و استفاده از دوچرخه در این بین نقش ویژه ای دارند. معمولاً 40-30 دقیقه ورزش در بیشتر روزهای هفته فواید مناسبی به منظور پیشگیری و حتی درمان برخی بیماری ها از جمله پوکی استخوان دارد.
هورمون جنسی:
در مردان تستسترون و در زنان استروژن نقش کلیدی در تشکیل بافت استخوان و افزایش تراکم آن دارد. هر چند در مردان اثر هورمون تستسترون در سنین پیری کاهش می یابد اما ترشح آن کماکان ادامه داشته و کمبود آن کمتر احساس می شود اما در زنان که در سنین باروری (49-15 سال) این هورمون از تخمدان ها ترشح می شود به یکباره هنگام یائسه شدن ترشح آن کاهش چشمگیری یافته و موجب تشدید روند پوکی استخوان می شود لذا یکی از علل شیوع بیشتر پوکی استخوان در زنان همین مطلب است.
کلسیم:
گفته شد که اسکلت بندی استخوان بوسیله کلسیم صورت می گیرد لذا رسیدن میزان کافی کلسیم به استخوان ها در تشکیل استحکام آن نقش مهمی دارد. کلسیم مورد نیاز بدن از طریق رژیم غذائی تأمین می گردد. خشکبار، حبوبات، سویا، ماهی های نرم استخوان مثل ساردین و کیلکا از منابع غنی کلسیم می باشند اما در رژیم غذائی مردم کشور ما عمده کلسیم مصرفی از لبنیات شامل: شیر، ماست و پنیر تأمین می گردد که 99 درصد از کلسیم مصرفی در استخوان ها مورد استفاده قرار می گیرد. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که 1درصد باقی مانده برای انتقال پیام در سیستم عصبی، انقباض عضلات، انعقاد خون به هنگام خونریزی و چسبندگی و اتصال سلول های بدن بکار گرفته می شود و لذا بعلت اهمیت حیاتی موارد مذکور در صورت کمبود کلسیم در رژیم غذائی ،بدن برای جبران این کمبود بلافاصله از استخوان ها برداشت می کند که این امر روند پوکی استخوان را بهنگام کاهش مصرف کلسیم تشدید می کند. اگر یک لیوان شیر یا یک کاسه ماست یک نفره یا یک تکه پنیر به اندازه یک قوطی کبریت را یک واحد لبنیات در نظر بگیریم، در زنان حامله مصرف روزانه 4 واحد، نوجوانان تا سن 25 سالگی و زنان یائسه روزانه 3 واحد و سایر افراد روزانه 2 واحد از لبنیات جهت تأمین کلسیم مورد نیاز روزانه بدن کافی می باشد.
ویتامین D:
حضور ویتامین D برای جذب مناسب کلسیم ضروری است. در واقع ویتامین D مانند کلیدی عمل می کند که با باز کردن درها بر روی کلسیم به آن اجازه ورود می دهد به عبارت بهتر جهت جذب کلسیم مصرفی از روده ها، جلوگیری از دفع بی رویه کلسیم از ادرار و ورود کلسیم به ساختمان استخوان حضور این ویتامین الزامی است.
زرده تخم مرغ، ماهی های آب شور، خرما و کره از منابع طبیعی و سرشار ویتامین D می باشند اما با توجه به اینکه این ویتامین و سایر ویتامین ها به شرایط محیطی بسیار حساس بوده و طرز تهیه و پخت غذاها و نیز مصرف توام مواد غذائی با یکدیگر میزان جذب آنها را پایین می آورد بهترین منبع تأمین ویتامین D نور خورشید می باشد.
معمولاً تابش روزانه 20-15 دقیقه نور مستقیم آفتاب به پوست دست و صورت برای تولید مقدار مورد نیاز ویتامین D در بدن کفایت می کند. البته تابش نور خورشید از پشت شیشه و نیز استفاده کرم های ضد آفتاب این اثر را خنثی می کند، با افزایش سن نیز توانائی پوست برای تولید ویتامین D کاهش می یابد.
باعنایت به آنچه تا کنون گفته شد می توان اظهار نمود که در کشور ما بیشترین علت بالا بودن شیوع پوکی استخوان در میانسالی و پیری عدم تشکیل تراکم کافی استخوان در نوجوانی و جوانی می باشد که علت عمده آن نیز تحرک ناکافی و تولید ناکافی ویتامین Dبویژه در خانم ها می باشد. بعلت کاهش اثر و تولید هورمون جنسی در مردان و زنان در این سنین روند پوکی استخوان شدید تر و احتمال شکستگی های استخوانی بیشتر می شود لذا حداقل کاری که برای سالمندان می توان انجام داد ایجاد شرایط خاص در محیط زندگی است به گونه ای که ریسک افتادن و زمین خوردن آنها کمتر گردد.