مروری بر زندگی شهریار عدل، ایرانشناس و باستانشناسی که اگر امروز زنده بود، 79 ساله میشد
مردی در تلاش برای جهانی کردن میراث ایران
تهیه نقشههای باستانشناسی از ارزندهترین تلاشهای صورت گرفته در این حوزه است که راه را برای پژوهشگران بعدی به درستی هموار کرد
۱۶ بهمن ۱۴۰۱، ۰:۰۰
|پیام ما| سال 1358، سال سخت بعد از تحولات گسترده سیاسی هم «شهریار عدل» را از هدفش دور نکرد. ایرانشناسِ شهیر و دانشمند متخصصِ تاریخ، باستانشناسی و تاریخ هنر دوران اسلامیِ ایران، در این سال، یکه و تنها و با هزینه شخصی تلاش کرد تا سه اثر ایران که نامزد ثبت جهانی شدهاند، در فهرست یونسکو به ثبت برسند؛ چغازنبیل، تخت جمشید و میدان نقش جهان. او که چندین سال برای تهیه پرونده کارشناسی این آثار تلاش کرده بود، با هیئتی به مصر میرود و کار سخت و ناممکن، ممکن میشود. عدل، متولد 14 بهمن 1322 بود و اگر امروز در میان ما بود، میشد جشن هفتاد و نهمین سال تولدش را پاس داشت؛ مردی که بیش از هر چیز، ثبت جهانی آثار ایران اولویتش بود در سال 1394 و در فرانسه چشم از جهان فرو بست اما میراث ماندگارش همچنان میدرخشد.
ثبت جهانی، اولویت کاری شهریار عدل بود. تلاشهایش برای آنکه آثار باستانی ایران را به همگان بشناساند و برای حفاظت از آنها راه ثبت را پیش بگیرد آنقدر گسترده بود که هزینه شخصی برای آنها میکرد. او از سال 1350 که کنوانسیون میراث جهانی در یونسکو به تصویب رسید، پیگیریهایش را برای حضور ایران در آن آغاز کرد. سال 1353 بر اثر تلاشهای او، ایران به عضویت این کنوانسیون درآمد و از همان زمان هم او به فکر ثبت سه اثر شاخص کشور و نوشتن پرونده آنها برای معرفی به کنوانسیون افتاد. سال 1356 پرونده ثبت «تخت جمشید»، «چغازنبیل» و «نقش جهان» آماده میشود اما اوضاع سیاسی کار را سخت میکند. در وضعیت انقلابی، رسیدگی به آثار باستانی اولویت چندانی نداشتند و همین هم دلیلی میشود تا عدل به تنهایی و با هزینه شخصی قدم در راه ثبت جهانی این سه اثر بگذارد.
عدل در تلاش بود تا خلیج فارس به ثبت جهانی برسد و در پروژه بررسی که روی بحث خلیج فارس و معماری حاشیه خلیج فارس داشت در تلاش بود تا به جای ثبت جهانی چند نقطه از خلیج فارس، یک محوطه از این منطقه تاریخی را در فهرست میراث جهانی به ثبت برساند
در نهایت بر اثر تلاشهای او در سال 1358، چغازنبیل نیایشگاهی باستانی که در زمان عیلامیها و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده و گفته میشود، بخش بهجامانده از شهر «دوراونتاش» است که با شماره 113 به ثبت جهانی میرسد. تخت جمشید یا پارسه که در شهرستان مرودشت در شمال استان فارس قرار گرفته و یکی از شهرهای باستانی مشهور ایران به شمار میرود با مجموعه کاخهایش با شماره 114 در زمره فهرست آثار جهانی جای گرفته و همچنین میدان نقش جهان، میدان بزرگ مستطیل شکلی در شهر اصفهان ایران با بناهای شاخصش یعنی عالیقاپو، مسجد امام، مسجد شیخ لطفالله و سردر قیصریه با شماره 115 برای همیشه در حافظه جهانیان ماندگار میشود.
او در سالهای گذشته هم بارها برای ثبت جهانی آثار مختلف کمک و تلاش میکند و آنطور که محمد حسن طالبیان، معاون وقت میراث فرهنگی در سال 94 و پس از فوت او گفته بود، عدل در تلاش بود تا خلیج فارس به ثبت جهانی برسد: «شهریار عدل در پروژه بررسی که روی بحث خلیج فارس و معماری حاشیه خلیج فارس داشت در تلاش بود تا به جای ثبت جهانی چند نقطه از خلیج فارس، یک محوطه از این منطقه تاریخی را در فهرست میراث جهانی به ثبت برساند و ما تماسهای زیادی از همکاران مرحوم عدل داشتیم که موافقت خود را برای ادامه همکاری تا به پایان رساندن پروژههای شهریار عدل به ما اعلام کردند.»
مرحوم عدل مدیر برنامه ایران-فرانسه برای نقشهبرداری باستانشناسی بم بود. تهیه نقشههای باستانشناسی از ارزندهترین تلاشهای صورت گرفته در این حوزه است که راه را برای پژوهشگران بعدی به درستی هموار کرد. مطالعات سنسنجی نمونههای برداشت شده از مواد آلی خشتهای حاکمنشین ارگ بم و محوطه گسل، از آخرین فعالیتهای شهریار عدل است
از کاخ گلستان، به سینماتوگراف
اجداد پدری شهریار اهل تبریز بودند و او سالهای دبستان و دبیرستان را در تهران گذراند. پاییز 1338 (1959 میلادى) به فرانسه رفت و در مدرسه عالى علوم تاریخى در سوربن تحصیل کرد و همزمان در مدرسه موزه لوور، تاریخ عمومى هنر، باستانشناسى مشرق زمین و تاریخ هنرهای دوره اسلامى خواند و به مدرسه معمارى پاریس -بوزار- رفت و تا مقطع دکتری ادامه داد. برای رساله دکتری موضوع «فتوحات همایون» را برگزید که به تاریخ جنگهاى شاه عباس در سال 1007. ق در خراسان و فتح هرات مربوط است.
تحقیقات عدل با ورود و عضویت او در «مرکز ملى تحقیقات علمی فرانسه» (CNRS) شکل حرفهایتری به خود گرفت. او در این مرکز پژوهشهای خود را به ایران، افغانستان و آسیای میانه معطوف کرد و از عضو، به مدیر ممتاز تحقیقات ارتقا یافت. طی سالها، به رغم اینکه بسیاری از خارجیهای عضو «مرکز ملى تحقیقات علمی فرانسه» ملیت فرانسوی اختیار میکردند، او ملیتش را تغییر نداد و تابعیت دوگانه نگرفت.
عدل همچنین عضو هیأت تحریریه مجله استودیو ایرانیکا هم بود که از آغاز دهه 70 میلادی در فرانسه منتشر میشود و دیگر اعضای تحریریه آن دانشمندانی چون ژیلبرت لازار، پل برنار، ژان کالمار، یان ریشار و فیلیپ ژینیو هستند.
از جمله دیگر سمتهای او، ریاست «کمیته بینالمللی تدوین تاریخ تمدنهاى آسیای میانه» از اواخر دهه 70 میلادی و در یونسکو است. او در این کمیته همراه با دانشمندانی از نقاط مختلف جهان، مجموعهای پرمایه و مفصل درباره تاریخ تمدنهای آسیای میانه به زبان انگلیسی منتشر کرد که در سالهای گذشته از سوی وزارت امور خارجه ایران دو جلد از این مجموعه به فارسی ترجمه و منتشر شده است.
تحقیقات تاریخی و تاریخ هنری شهریار عدل بیشتر در زمینه قرون میانه اسلامی و بهویژه دورههای صفوی و قاجار متمرکز بود. او سلسله مقالههای مهمی درباره آغاز نقاشى مکتب مغول در هندوستان و همچنین نقاشى و صورتگران دوره صفوی نگاشت و همچنین جنبههای تاریخی، هنری و فنی مواد فرهنگی این دوره مورد علاقه او بود. کتاب «هنر و جامعه در جهان ایرانی» که به فارسی نیز ترجمه شده از جمله کوششهای او در تدوین مقالاتی دراینباره است.
در این میان کار دیگری که نام شهریار عدل را یکبار دیگر به عنوان باستانشناسی ماندگار در تاریخ ایران به ثبت رسانیده، یافتن فیلمهای زمان مظفرالدین شاه قاجار در فیلمخانه کاخ گلستان و تلاشهایش برای ترمیم و معرفی آنها در مرکز ملی سینماتوگرافی فرانسه بود. پیدا کردن سه قطعه فیلم کوتاه از مظفرالدینشاه در سال 1361 توسط او پرتویی نو بر آغاز تاریخ سینمای ایران بود. عدل به این کار بسنده نکرد و مقالات مهم و راهگشایی نیز درباره «آشنایی با سینما و نخستین گامها در فیلمبرداری و فیلمسازی در ایران» نگاشت. او با اشرافی که به تاریخ و هنر دوره قاجار داشت مقالاتی کلیدی نیز درباره تاریخ عکاسی نوشت و در کنار یحیی ذکاء و ایرج افشار از معدود صاحبنظران در این زمینه قرار گرفت.
مطالعه در بم، شهری تاریخی که ویران شد
تحقیقات میدانی باستانشناسی عدل نیز بیشتر بر دوران اسلامی متمرکز بود. او پژوهشها و کاوشهای باستانشناسی گسترده و دامنهداری در زوزن خراسان، بسطام سمنان، ری، مسجد نُهگنبد بلخ و بم به انجام رسانیده یا در دست انجام داشت. نتایج این تحقیقات نیز بهطور پیوسته در نشریات اروپا یا ایران منتشر شده است. کتاب «تهران، پایتخت دویست ساله» از دیگر تلاشهای او و همکار فرانسویاش برنار اورکاد است که به مناسبت دویستمین سالگرد پایتخت شدن تهران در سال 1992 از سوی انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران منتشر شد.
از جمله دیگر کارهای مهم عدل، رفتن به بم پس از زلزله ویرانگری بود که در سال 1382 در این شهر آمد. سید محمد بهشتی که اواخر دهه هفتاد رئیس سازمان میراث فرهنگی (وزارتخانه میراث فرهنگی کنونی) بود، در سال 94 و بعد از درگذشت عدل درباره فعالیت او در بم گفت: «پس از وقوع زلزله بم ایشان بر روی بم متمرکز شده و فعالیتهای گستردهای را همچون بررسی باستانشناسی و تلاش برای ثبت جهانی منظر فرهنگی بم انجام دادند و حتی در روزهای آخر فعالیتش نیز تلاشهای خود را برای بم متوقف نکرد، به گونهای که هر زمان که ایران میآمد، حتما باید به بم سفر و مطالعاتش را تکمیل میکرد.»
لیلا فاضل، باستانشناس هم درباره تلاشهای عدل برای بم به صدای میراث میگوید: «مرحوم عدل مدیر برنامه ایران-فرانسه برای نقشهبرداری باستانشناسی بم بود. تهیه نقشههای باستانشناسی از ارزندهترین تلاشهای صورت گرفته در این حوزه است که راه را برای پژوهشگران بعدی بهدرستی هموار کرد. مطالعات سنسنجی نمونههای برداشت شده از مواد آلی خشتهای حاکمنشین ارگ بم و محوطه گسل، از آخرین فعالیتهای شهریار عدل است. نتایج این تحقیقات در مقالهای با عنوان «پایهگذاری روش علمی برای تاریخگذاری مطلق خشت و چینه» در دوازدهمین گردهمایی سالانه باستانشناسی ارائه شد.»
فعالیتهای گسترده شهریار عدل و کارهایی که او برای هر کدامشان لقب «نخستین» را از آنِ خود کرد؛ از او چنان چهره معتبری ساخت که جهانی باشد و همین هم دلیلی بود تا در سال 1388 (2009. م) مدال فرهنگ جهانی یونسکو را دریافت کند. در آن زمان کویچیرو ماتسورا، دبیر کل وقت یونسکو، طی مراسمی مدال فرهنگ جهانی یونسکو موسوم به «پنج قاره» را در مقر یونسکو در پاریس به شهریار عدل اعطا کرد و او ایرانیای شد که مدالی معتبر بر سینهاش میدرخشد.
برچسب ها:
پیشنهاد سردبیر
مسافران قطار مرگ
مطالب مرتبط
«شهناز نوحی» روانشناس، در گفتوگو با «پیام ما»:
ارزیابی روانی کادر درمان ضمانت اجرا ندارد
تنورسازی شاخهای هنر سفالگری است که با ورود صنعت نان ماشینی از تب و تاب افتاد
تنور خاموش تنورسازان
آموزش هنر اکولوژیک میتواند به ایجاد فرهنگ محیطزیستی در مدارس و جوامع کمک کند
«اکوآرت»، جنبشی هنری برای نجات زمین
گفتوگوی «پیام ما» با دو فعال صنعت گردشگری دربارهٔ ویژگیهای وزیر آیندۀ میراث فرهنگی
وزیر باید الفبای گردشگری را بداند
بهزیستیِ کودکان کجاست؟
«برای اینکه فراموش نشوم»؛ آلبومی قدیمی در مرکز شهر
«با انرژی» از مهندسان نیروگاه رامین اهواز قدردانی میکند
فرهاد مشیری، نقاش ایرانی، درگذشت
دبیر کمیتۀ ملی طبیعتگردی و گردشگری سبز به «پیام ما» خبر داد:
ارتقاء فعالیت هتلها در مسیر گردشگری سبز
وزیر ارشاد:
هیچ انتصاب جدیدی در وزارت ارشاد نداشتهایم
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- بیماری هاشیموتو چیست؟ علائم و راهکارهای درمان
- نورپردازی کابینت آشپزخانه چه تاثیری بر روحیه افراد دارد؟
- سفر به پوکت بهترین مقصد گرمسیری آسیا با تور تایلند آرزوی سفر
- بورس شمش گلدن ارت ( خانی )
- مقایسه گچبری پیش ساخته پلی یورتان و گچبری پیش ساخته پلی استایرن
- عطر بدون سردرد – 11 عطر مخصوص افراد میگرنی
- گیلکی کناری، پژوهشگر برتر متافیزیک ایرانی بر سکوهای بینالمللی
- چرا رزرو هتلهای 4 ستاره استانبول ارزشمند است؟
- کدام شاخص اقتصادی بیشترین تاثیر را روی پیشبینی قیمت انس طلا دارد؟
- محبوبترین تورهای ترکیه کدامند؟ بیشتر
بیشترین نظر کاربران
«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
آشکارشدن گورهای ماقبلتاریخ هنگام ساخت بزرگراه
3
«بمو» را تکهتکه کردند
4
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
5
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
دیدگاهتان را بنویسید