پیام ما | دیروز نمایندگان مجلس به استناد گزارش کمیسیون عمران با تحقیق و تفحص از عملکرد شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور موافقت کردند. طرحی که خضریان یکی از نمایندگان مجلس درباره آن می‌گوید: «مسئولان آب و فاضلاب کشور به جای آنکه برای حل این مشکلات اقدام کنند، به تمام هم استانی‌های خود سپرده‌اند که با نمایندگان استان خود رایزنی کرده تا این طرح رای نیاورد. جای خجالت دارد که معاون پارلمانی آب و فاضلاب کشور به جای آنکه پاسخگوی ما باشد، در پشت صحنه در حال رایزنی برای عدم رای آوری این گزارش است» و همین نکته نشان از اهمیت موضوعی دارد که تمامی استان‌های کشور به نوعی با تبعات آن مواجه شده و شاید نمود آن بیش از همه در آلودگی محیط زیستی کارون و به خطر افتادن سلامت شهری در بسیاری از شهرهای کشور از جمله پایتخت نمایان شده باشد. معضلی که مسئولان سال‌هاست برای حل آن وعده سال بعد را می‌دهند.

«علت تکرار حوادث خسارت بار اخیر بخاطر آب گرفتگی وسیع و گسترده در برخی مناطق شهری کشور، دلایل مسئولیت‌گریزی و پاسخگو نبودن شرکت آب و فاضلاب کشور در قبال این گونه رخدادها که مشکلات و آسیب‌های فراوانی برای مردم به همراه داشته، چیست؟» این تنها سوال نمایندگان مجلس نیست که در نخستین بند محورهای مربوط به طرح تحقیق و تفحص از شرکت آبفا مطرح شده، بلکه سوال بسیاری از شهروندان به ویژه در شهرهای جنوبی کشور هم همین است. گوش مردم این مناطق سال‌هاست که پر شده از وعده تکمیل شدن شبکه فاضلاب شهری، اما حقیقتی که شهروندان هر سال با آن روبه‌رو هستند، چیز دیگری است. از سویی علی خضریان؛ نماینده مجلس دیروز در دفاع از این طرح گفت: «درگیر شدن گسترده چاه‌ها به نیترات حاصل عدم تصفیه فاضلاب شهری است و بسیاری از منابع آب‌های زیرزمینی را از حیز انتفاع خارج کرده و کلان‌شهری همچون تهران در نگاهی خوشبینانه بر مرز حفظ این کیفیت حرکت ‌می‌کند و دارای حاشیه اطمینان چندان بالایی در این ارتباط نیست» اما موضوعات و محورهای مطرح شده در طرح تحقیق و تفحص تا چه اندازه جزو وظایف شرکت آبفا است، تا چه حد به دغدغه‌ها و مسائل اصلی مربوط به ضعف‌های عملکرد این شرکت پرداخته و آیا صورت‌بندی این طرح می‌تواند موجب شفاف شدن عملکرد شرکت آبفا شود یا خیر. سید سید‌اویس‌ترابی، کارشناس عمران آب در و رییس اندیشکده زیست‌پذیری شهری گفت‌و‌گو با «پیام‌ما» در خصوص تصویب طرح تحقیق و تفحص مجلس از شرکت آبفا می‌گوید: «تصویب چنین طرحی اتفاق خوبی است. چرا که رویکردی که آبفا برای سامانه‌های تصفیه فاضلاب کشور در شهرهای مختلف کشور دارد، رویکرد نادرستی است و بهداشت عمومی شهرها را به خطر می‌اندازد» ترابی با تاکید بر اینکه انجام طرح تحقیق و تفحص اقدام خوبی است و مسائل مبتلا به شرکت آبفا این ضرورت را بیشتر می‌کند. اما در عین حال معتقد است: «در چنین طرح‌هایی لازم است حوزه وظایف سازمانی آبفا را باید بشناسیم تا این طرح به مسیر خطا نرود. اگر در مورد موضوع نادرستی قرار بر تحقیق از آبفا باشد، طرح به نتیجه نمی‌رسد. آبفا وظیفه توزیع آب بهداشتی و تصفیه فاضلاب در شهرها و روستاها را به عهده دارد. مسائلی مثل آبگرفتگی شهرها ربطی به آبفا ندارد.» ترابی با مرور وظایف شرکت آبفا در مورد توزیع آب با کیفیت مناسب در شهرها و روستاها به نکته‌ای اشاره می‌کند و امید دارد که این امر در طرح تحقیق و تفحص نیز مورد توجه قرار گیرد، اما در محورهای مطروحه در جلسه دیروز مجلس سخنی در این خصوص به میان نیامده است، ترابی می‌گوید: «شرکت آب و فاضلاب در وظیفه اول خود که توزیع آب در مناطق مسکونی است، موفق عمل کرده است. هر چند در خصوص کیفیت آب شرب مناطق مسکونی هم سعی کرده با راهکارهایی -که جای بحث دارد- این کیفیت را در حد استاندارد نگه دارد که آب آشامیدنی از نظر آلاینده‌های میکروبی مسئله‌ای نداشته باشند. اما با این حال در برخی مناطق درباره وجود نیترات در آب شهرها، شبهاتی وجود دارد. در زمینه کیفیت آب آشامیدنی در شهرها و روستاها موضوعی که وجود دارد این است که آبفا نزدیک به یک دهه است که اجازه دسترسی به اطلاعات مربوط به کیفیت منابع آب را از پژوهشگران گرفته است. هیچ نهاد تحقیقی تا به حال نتوانسته است اطلاعات کیفیت آب را دریافت کند. البته این اطلاعات توسط آبفا جمع‌آوری می‌شود اما در دسترس محققان قرار ندارد. ما در جریان یک پژوهش حتی با نامه شورای امنیت ملی کشور هم موفق نشدیم اطلاعات کیفی سدهای 5 گانه تهران را دریافت کنیم تا میزان نیترات موجود در آب را بررسی کنیم. اینکه آبفا اطلاعات کیفی را محرمانه اعلام کرده یکی از موضوعاتی است که در تحقیق و تفحص از این شرکت می‌تواند مورد تاکید قرار گیرد. این موضوعات نباید محرمانه باشد بلکه باید هم در دسترس قرار گیرد. همانطور که اطلاعات کمی مربوط به منابع آب در اختیار شهروندان است، لازم است اطلاعات کیفی نیز در اختیارشان قرار گیرد»
ترابی در خصوص وظیفه دیگر شرکت آبفا که جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب شهری است، می‌گوید: «آبفا در این وظیفه شکست خورده و عملکرد خوبی نداشته است. در کشور شهری را سراغ نداریم که آبفا در این زمینه در آن موفق عمل کرده باشد. در پایتخت 40 سال است که هزینه می‌شود و برای طرح‌های فاضلاب بودجه تعلق می‌گیرد و این شرکت از منابع مختلف اعتبار دریافت می‌کند و از شهروندان حق انشعاب می‌گیرد، اما هنوز از 12 تصفیه‌خانه تنها 2 تصفیه‌خانه -البته با مشکلات فراوان- راه‌اندازی شده است. به همین دلیل شاهدیم که فاضلاب تهرانی‌ها حتی در مناطق برخوردار پایتخت در جوی‌ها و مجاری جمع‌آوری آب باران و رودخانه‌ها تخلیه می‌شود و برای آبیاری دشت‌های جنوب تهران مورد استفاده قرار می‌گیرد. این اتفاق در شهرهای بزرگ و کوچک ایران هم تکرار شده است. تقریبا هیچ شهری سیستم مناسبی برای جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب ندارند. بهداشت عمومی با این وضعیت تهدید می‌شود» ترابی در خصوص تاکید کمیسیون عمران به موضوع آب گرفتگی شهرها در طرح تحقیق و تفحص از آبفا نیز می‌گوید: «این موضوع وظیفه شهرداری‌هاست. ضمن اینکه در موضوع روان‌آبهای شهری معاونت شهرسازی در وزارت راه و شهرسازی هم مسئولیت دارد. اما در خصوص این موضوع باید گفت یکی از نواقص موجود در طراحی‌های شهری ایران این است که طرح‌های تفصیلی به موضوع مدیریت روان‌آب ورود نمی‌کنند» یکی از مصادیق بروز این مشکلات شهر اهواز و محلات اطراف آن و همچنین شهرهای حاشیه سواحل جنوبی کشور است که نبود مدیریت درست و جمع‌آوری فاضلاب شهری و یا رها کردن آن در رودخانه‌ها منجر به بروز مشکلات عدیده در سلامت عمومی مردم شده است. دیروز خضریان در سخنان خود در مجلس با اشاره به این موضوع گفت: «بحران فاضلاب اهواز به رغم سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی، تبدیل به کلافی سردرگم شده و مردم این استان درگیر تشنگی در فصل گرما و آبگرفتگی‌های وسیع از نوع مخرب و نیز پس‌زدگی‌های گسترده فاضلاب در زمان بارش‌ها هستند، محیط زیست کارون از بابت تخلیه فاضلاب به مرز نابودی رسیده است و در کردستان طعم و بوی آب شرب، طعم آرامش و آسایش را از مردمان این شهر ربوده است» ترابی در خصوص چالش‌های موجود در این مناطق در حوزه جمع‌آوری فاضلاب به ویژه در اهواز می‌گوید: «بزرگترین رودخانه ایران از شهر اهواز عبور می‌کند. اما حال کارون خیلی بد است. به چند علت، یکی اینکه حقابه محیط زیستی کارون که باید 250 متر مکعب در ثانیه باشد، سالهاست تخصیص داده نمی‌شود. این امر باعث شده جزیره‌زایی در کارون که شیب کمی دارد و رسوبات زیادی از بالادست وارد آن می‌شود، افزایش پیدا کرده و در نتیجه گذردهی رودخانه کاهش پیدا کند. در چنین شرایطی ورود فاضلاب از همه شهرهای بالادست و خود شهر اهواز مسائل مربوط به کاهش دبی آب را تشدید کرده و از طرفی فاضلاب صنایعی که در این مسیر قرار دارند مزید بر علت شده است. در چنین شرایطی حتی اگر حقابه محیط زیستی هم تخصیص داده شود، رودخانه با این حجم از فاضلاب توان خودپالایی ندارد در نتیجه در عمل شاهد هستیم که فاضلاب در کارون جریان دارد.» سید‌اویس‌ترابی در خصوص مدیریت مناسب در حوزه جمع‌آوری فاضلاب با مقایسه اهواز و تهران می‌گوید: «در شهرهای کوهپایه‌ای مثل تهران در نتیجه وجود شیب در شهر، مدیریت روان‌آب کار ساده‌تری است و می‌توان با کانال‌کشی، روان‌آب را به خارج از شهر هدایت کرد. اما در شهرهایی مثل اهواز که در مناطق مسطح قرار دارند، در مدیریت روان‌آب دچار مشکل می‌شوند و نمی‌توان مثل تهران یا شهرهای کوهپایه‌ای روان‌آب را به سادگی در آنها مدیریت کرد. هنگام بارندگی چون شیب در سطح شهر وجود ندارد، روان‌آب‌ها در معابر باقی می‌مانند. برای مدیریت این شرایط باید به سمت رویکردهای مدیریت غیرمتمرکز روان‌آب رفت و از روش‌های خلاقانه کمک گرفت. در عین حال اهواز در کنار این مشکل، مسئله جمع‌آوری فاضلاب را هم دارد. باید گفت آبفا سال‌هاست که از ماموریت خود در این زمینه عقب افتاده است و به رغم اینکه اعتبارات قابل توجهی در اختیار دارد، طرح‌هایی نظیر طرح فاضلاب شهری اهواز به نتیجه نرسیده است. امیدوارم این موضوع و چرایی به نتیجه نرسیدن آن در طرح تحقیق و تفحص مورد بررسی قرار گیرد» دیروز در جلسه مربوط به بررسی طرح ارائه شده از سوی کمیسیون عمران مجلس در خصوص تحقیق و تفحص از شرکت آبفا، محمدباقر قالیباف؛ رئیس مجلس در پاسخ به نقدهای مطرح شده از سوی نمایندگان درباره اثربخشی چنین طرح‌هایی گفت: «اینکه تفحص‌ها در چه زمان و در چه مجموعه و با چه نیتی انجام شود، بسیار مهم است. با بررسی اقداماتی که در دوره‌های گذشته صورت گرفته و تقاضاهایی که در شرایط فعلی مطرح شده است شاهدیم که متاسفانه نتیجه نهایی تفحص‌ها در اصلاح امور تاثیری بسیار ضعیف دارد. در صورتی که تحقیق و تفحص از مهم‌ترین ابزار نظارتی مجلس است» سید‌اویس‌ترابی در همین زمینه معتقد است: «وقتی طرح‌های تحقیق و تفحص مطرح می‌شود باید صورت مسئله شفاف باشد. یکی از مواردی که باعث شده این طرح‌ها به نتیجه مطلوب نرسد این است که صورت مسئله به درستی مطرح نمی‌شود در نتیجه پاسخ هم نمی‌تواند اثربخشی کافی را داشته باشد. در مورد این طرح هیئت تحقیقی که قرار است عملکرد آبفا را بررسی کنند باید به خوبی بدانند که صورت مسئله چیست. تهیه صورت مسئله درست یک روند تخصصی است. در چنین طرح‌هایی گاهی علامت و نشانه درد را با صورت مسئله اشتباه می‌گیریم. اما تنها در صورتی که به صورت مسئله صحیح واقف باشیم می‌توانیم امیدوار باشیم که طرح‌های تحقیق و تفحص نتیجه بخش باشد»