«بر اساس مبانی فقه تعاملات مالی جامعه مسلمانان از طریق رمزارز، محل اشکال است» این اظهارنظر اخیر یکی از اعضای مجلس خبرگان است. موضوع رمز‌ارزها پیش از این هم از سوی کارشناسان دینی مورد بررسی قرار گرفته و اظهار نظرهایی در مورد آن از منظر فقهی مطرح شده بود. چندی پیش حجت‌الاسلام غلامرضا مصباحی‌مقدم استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق، گفته بود: «در مورد رمز‌ارزها همچنان ابهامات جدی وجود دارد» و البته در اظهارات دیگری بر ابهام موجود در حوزه رمزارز تاکید کرده و گفته بود: «چون مالیت آنها احراز نشده است نمی‌توان حکم به استفاده و تولید آنها داشت. همچنین منشا پیدایش رمزپول‌ها مبهم است. موضوع مبادله باید از ابعاد مختلف شفاف باشد. چه کشوری آن را تولید کرده، سرنوشت آنها چیست؟» اما نشانه‌های موجود خبر از آینده‌ای می‌دهد که رمز‌ارزها در آن نقش مهمی در انجام معاملات خواهند داشت. هرچند مسئولان اقتصادی ایران هنوز تصمیم دقیق و شفافی در مورد این پدیده نوپای اقتصاد جهان نگرفته‎اند، اظهار نظرهای فقهی و طرح ابهامات در مورد شرعی بودن معامله از طریق رمز‌ارزها، سرنوشت کریپتوکارنسی را در کشور بیشتر در ابهام فرو می‌برد.

ورود و پذیرش هر پدیده جدید به جوامع انسانی در طول تاریخ بدون چالش نبوده است. حتی در دنیای پیشرفته امروز که صحبت از هوش مصنوعی و سفر به فضاست هم پدیده‌های نوظهور چالش برانگیز هستند. مصداق دقیق این امر در سال‌های اخیر ارز دیجیتال و تاثیر آن در اقتصاد دنیاست. بسیاری از کشورها از ورود این پدیده به اقتصاد استقبال کرده و آن را پذیرفته‌اند اما برخی هم ورود این پول‌های بدون مرز را به اقتصاد خود ممنوع کرده‌اند. برخی هم با قرار دادن شرط و شروطی محافظه‌کارانه با این پدیده روبه‌رو شده‌اند. اما آنچه برخی کارشناسان اقتصادی پیش‌بینی می‌کنند، استیلای این پدیده بر اقتصاد جهان در آینده‌ای نه چندان دور است.
در ایران که یکی از کشورهایی است که هم در حوزه استخراج رمزارز و هم در خرید و فروش و سرمایه‌گذاری آن چندان عقب‌تر از کشورهای دیگر نیست، این پدیده هنوز بلاتکلیف است.
هنوز هیچ اظهار نظر شفاف و دقیقی که مبنی بر قانونی بودن یا غیرقانونی بودن آن از سوی مقامات بیان نشده است. بررسی‌ها و اظهار نظرهایی از سوی کارشناسان اقتصادی، فناوری و حتی فقها در مورد این پدیده منتشر شده است، اما این پدیده هنوز جایی در قوانین و معاملات اقتصادی ندارد.
یکی از زوایای پرداختن به موضوع توکن و رمزارز در ایران، منظر فقهی و شرعی آن است. در این رابطه نشست‌ها و گفت و گوهایی برگزار شده و اظهارنظرهایی صورت گرفته است. در آخرین اظهارات آیت‌الله محسن اراکی، عضو مجلس خبرگان رهبری معامله از طریق رمزارز را در جامعه مسلمان دارای اشکال عنوان کرده و گفته است: «آن چیزی می‌تواند پول باشد که ارزش حقیقی داشته باشد یعنی منفعت استعمالی به‌اندازه کالایی باشد که می‌خواهیم در مقابل بستانیم یا نماینده پول حقیقی، مثل حواله پول حقیقی. مثلاً دولت اسکناس چاپ می‌کند و این اسکناس حواله بر کالا می‌شود. ارزش دو نوع است: ارزش مبادلاتی و ارزش مصرفی. ارزش مصرفی منفعتی است که از یک شیء می‌بریم.
مثلاً لباسی است، می‌پوشیم، اگر برای چیزی هیچ منفعت حلالی مترتب نشود، معامله‌اش جایز نیست. نمی‌شود عینی که هیچ منفعتی بر آن بار نمی‌شود را معامله کنیم» سخنرانی او در اختتامیه نشست‌های علمی پژوهشی دین و فضای مجازی که به مناسبت هفته پژوهش برگزار شد، بازتاب‌هایی داشت اما این نخستین بار نیست که چنین اظهاراتی در مورد ارز دیجیتال از سوی فقها و کارشناسان دینی مطرح می‌شود. چندی پیش حجت‌الاسلام غلامرضا مصباحی‌مقدم؛ استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق در پاسخ به این سوال که آیا رمز‌ارزها مال تلقی می‌شود یا خیر؟ گفته بود: «نگرانی که وجود دارد این است که صرافی‌های آنلاین یک مرتبه رمز‌ارزها را جمع نکنند و ثروت مردم را هدر ندهند و یا نابود نکنند. چون هیچگونه ضمانت حقوقی‌ در آن وجود ندارد یعنی هیچ دولتی، هیچ بانکی و یا بانک مرکزی‌، پشتوانه این رمز‌ارزها نیست و این ابهامات موجب شده که ما از نظر فقهی به مشروعیت آن نرسیم.
ممکن است خرید و فروش رمز‌ارزها فی الواقع نامشروع نباشد. عده زیادی از عقلای عالم به بیت کوین روی آوردند و ما هم منکرش نیستیم؛ اما هنوز برای ما ابعاد دیگری از مسئله روشن نیست از این جهت به نظر قطعی در مورد آن نرسیده‌ایم.» اما گویی آیت‌الله اراکی با استناد به موارد فقهی در مورد اشکال وارده به معامله با رمز‌ارزها با قاطعیت بیشتری اظهار نظر کرده‌اند: «قسط اقتصاد اسلامی می‌گوید در قبال پول اعتباری محض نمی‌توان کالایی را ستاند.
بلکه تنها در مقابل پولی که خودش نماینده کالا باشد می‌توان کالایی را ستاند، کالا در برابر کالا یا پولی که بتواند نماینده کالایی باشد، نماینده یک منفعت حقیقی باشد.» البته مصباحی‌‌مقدم در خصوص اینکه همین ارز دیجیتال در کشور تولید شود هم اظهار نظرهایی داشته و درباره تولید رمز پول قانونی توسط بانک مرکزی معتقد است: «اگر بانک مرکزی ایران یا مجموعه بانک‌های مرکزی کشورهای منطقه اقدام به تولید رمز پول مشترک کنند و همزمان مقررات‌گذاری مناسبی انجام شود و این رمزپول‌ها مورد قبول منطقه‌ای یا بین‌المللی قرار گیرد و به‌عنوان واسطه‌ مبادله، ما را از سوئیفت و سایر کانال‌های مبادله بی‌نیاز کند، بسیار مورد استقبال و تأیید قرار می‌گیرد زیرا، به این ترتیب منشاء معتبر قانونی برای این رمز پول ایجاد می‌شود، مالیت آن احراز شده و تمام منافعی که برای این رمزپول‌ها شمرده شده، غالب می‌شود و اغلب مشکلات مطرح شده از بین می‌رود»
تداوم رفتارهای سلبی
فارغ از ابعاد فقهی و شرعی، استخراج، خرید و فروش و معاملات بر پایه رمزارز در اقتصاد دنیا هر روز بیشتر از گذشته جایگاه خود را پیدا می‌کند. اما متولیان اقتصادی و سیاستگذاران بسیاری از کشورها از جمله ایران، روسیه و چین بدون موضع گیری شفاف در قبال این پدیده بیشتر تمایل به برخوردهای سلبی با آن دارند. روسیه و چین به طور رسمی استفاده از ارز دیجیتال را در معاملات اقتصادی ممنوع اعلام کرده‌اند. اما در ایران مسئولان بخش‌های مختلف نظرات گوناگونی در مورد این پدیده داشتند.
با اینهمه و با وجود مشکلاتی که برای صرافی‌های پرمخاطب آنلاین -از جمله کریپتو‌لند- در حوزه خرید و فروش ارز دیجیتال، به وجود آمد، هنوز اقبال مردم برای سرمایه‌گذاری در این حوزه ادامه دارد. چرا که بسیاری معتقدند ارز دیجیتال پول آینده است. افشین کلاهی، عضو کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران با تاکید بر ضرورت ارائه آموزش و آگاهی‌بخشی به سرمایه‌گذاران این بخش، در مورد برخورد تصمیم‌گیران با این پدیده معتقد است موضوع رمز‌ارزها برای بخش بزرگی از حاکمیت مصداق اتاق تاریک است. او می‌گوید: «موضوع ارزهای دیجیتال در حوزه فناوری جا افتاده است و لازم است که این گفتمان در سایر حوزه‌ها هم شکل بگیرد. مشکل بزرگی که وجود دارد، این است که معمولا در ایران تصمیم‌گیری‌ها براساس تخلفات و استثنائات صورت می‌گیرد و شایسته نیست که کلاهبرداری‌ها به موضوع رمزارز پیوند بخورد.
انتظار این است که دست کم در مورد ارزهای دیجیتال سیاست‌گذاری‌ها بر مبنای روش‌های سلبی انجام نگیرد» به رغم تمام اتفاقات در حوزه ارز دیجیتال، هنوز برخی ترجیح می‌دهند دارایی خود را در این بخش سرمایه‌گذاری کنند، امری که برخی مسئولان را در مورد خروج سرمایه از کشور نگران کرده است، اما باید پذیرفت ارز دیجیتال، پول آینده است. فریال مستوفی، رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران اردیبهشت ماه امسال آماری را منتشر کرده که بر اساس پژوهشی تهیه شده بود که شرکت مشاوره مدیریت ایلیا روی 5600 نفر از جمعیت 18 تا 65 ساله کشور انجام داده بود. در این آمارها آمده بود 31 درصد از پرسش شوندگان ادعا کرده‌اند که در حال حاضر صاحب رمز ارز هستند.
6 درصد پیش از این از چنین دارایی برخوردار بوده‌اند. 63 درصد هم گفته‌اند که هیچ‌گاه رمز ارز نداشته‌اند. این پژوهش نشان داده است 62 درصد مردمی که در حوزه رمزارز سرمایه‌گذاری کرده‌اند، در ماه‌های آخر سال 99 و ابتدای 1400 وارد این بازار شده‌اند» روزهایی که به گفته پژوهش صورت گرفته، 62 درصد جامعه آماری این پژوهش وارد بازار کریپتوکارنسی شده‌اند، تقریبا همزمان با روزهایی بود که سرمایه‌گذاری در بورس مساوی با ضرر و زیان‌های قابل توجه برای مردم شد.
یک دو قطبی پررنگ در حوزه ارز دیجیتال در کشور شکل گرفته، برخی کاملا موافق و برخی کاملا مخالف با این پدیده هستند، اما با این همه هنوز سرنوشت ارزهای دیجیتال در اقتصاد ایران مشخص نیست. مبادلات صورت می‌گیرد اما معاملات در هاله ابهام است. ارز دیجیتال اشکالات فقهی دارد اما پول دیجیتال ملی مورد تایید است. گویا تنها بازار آشفته سرمایه و بازار آشفته‌تر انرژی است که به شکلی ملموس در حوزه سرمایه‌گذاری و استخراج تحت تاثیر این پدیده قرار دارد و کسی آن را کتمان نمی‌کند.