اولین جلسه قرارگاه اجتماعی شهرداری تهران، سرانجام دیروز 11 آبان ماه در استانداری تهران تشکیل شد و بخش‌های دیگری از رویکرد شهردار تهران در موضوعات اجتماعی آشکار شد. قرارگاهی که پیشتر امین توکلی‌زاده؛ معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار تهران همکاران آن را سپاه و قرارگاه خاتم‌الانبیا و گروه‌های جهادی معرفی کرده و رویکرد آن را بر مبنای «کفالت اجتماعی» دانسته بود.
علیرضا زاکانی، شهردار تهران که ایده قرارگاه را اول بار خود مطرح کرده بود، در همان اولین روزهای حضورش اعلام کرد که قرارگاه اجتماعی می‌خواهد در زمینه معتادان متجاهر، کودکان کار و تکدی‌گری فعالیت کند. او تاکید کرده بود که در قرارگاه استانداری، فرمانداری و بهزیستی و دستگاه‌های انتظامی دور هم جمع می‌شوند و «در خصوص ساخت اجتماعی و سالم‌سازی ساخت اجتماعی همکاری کنند.» همین اتفاق هم رخ داد و در جلسه دیروز نیروی انتظامی، وزارت کشور، فرمانداری و نمایندگان مجلس شرکت کردند. او پیشتر اعلام کرد که در موضوع جمع‌آوری معتادان متجاهر با دستگاه‌های دیگر همکاری می‌کند و می‌خواهد: «لکه ننگ را از چهره شهر پاک کند.»
شهردار تهران اما در جلسه دیروز ضرب‌الاجلی برای از بین بردن مسائل اجتماعی تعیین کرد و آن را از اهداف قرارگاه دانست: «برای حل موضوعات با آسیب‌های اجتماعی برنامه 4 ساله داریم و باید اعتقادی عمل کنیم تا گره باز شود. باید ظرف ۶ ماه شهر را منزه و پاک کنیم و ۴ تا ۶ سال بعد نیز پای آن بمانیم.» ضرب‌الاجلی که کارشناسان حوزه اجتماعی با آن موافق نیستند و یک جامعه‌شناس تبعات آن را زیرزمینی‌تر شدن مسائل اجتماعی می‌داند.

«معتادان متجاهر»، «کودکان کار»، «زباله‌گرد» و «تکدی‌گری»، از واژه‌های پرتکراری بودند که در مصاحبه‌ها و سخنرانی‌های زاکانی از همان اولین روزهای حضورش در خیابان بهشت به گوش می‌خوردند. او در همان اولین روز حضورش در جلسه شورای شهر تهران نیز تاکید کرد که حضور معتادان در محل زندگیش در جنوب شهر تهران محسوس است.
او یکبار هم در صحن شورا به حل موضوع آسیب‌های اجتماعی در بازه زمانی شش ماهه اشاره کرده بود. رویکردهای زاکانی برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی در صحبت‌های معاون اجتماعی او بیش از پیش نمایان شد، توکلی‌زاده در گفت‌وگو با روزنامه پیام‌ما، فرحزاد، خلازیر، اسلام‌آباد، خاک‌ سفید و شوش و هرندی را نقاط بحرانی شهر تهران خواند و گفته بود سعی شهرداری برای از بین بردن مسائل اجتماعی بر ساماندهی است که احتمالا جمع‌آوری مقدمه آن باشد.
شش‌ماهه شهر پاک می‌شود
زمان‌بندی شش ماهه برای برطرف کردن مسائل اجتماعی در پایتخت پیشتر هم از سوی دیگر متولیان امر شهری مطرح شده بود. آن‌ها وعده می‌دادند که مشکلات اجتماعی را در کوتاه‌ترین زمان ممکن رفع و رجوع می‌کنند. میثم امرودی معاون اجتماعی محمد باقر قالیباف، آبان 94 در نشستی خبری اعلام کرده بود، تا فروردین سال 95 محله هرندی را پاکسازی می‌کند. او در این نشست خبری کشیده‌ای به صورت خود زد و آن را نشانه‌ای برای تحقق وعده شش ماهه خود بیان کرد. محمد‌علی افشانی، شهردار اصلاح‌طلب پایتخت نیز در گفت‌وگویی در مهر سال 97 درباره متکدیان پایتخت اعلام کرد: «بی‌تردید باید این افراد جمع‌آوری شوند که من قول تحقق این کار را تا شهریور ماه سال آینده داده‌ام، اما ان‌شاء‌الله این کار زودتر عملیاتی می‌شود».
افزایش 11 هزار نفری معتادان
اینکه ضرب‌الاجل‌های مسئولان برای رفع مسائل اجتماعی در شهر تهران تا چه میزان موثر بوده را شاید آمار بتواند قضاوت کند. آنطور که توکلی‌زاده در جلسه دیروز قرارگاه اجتماعی اعلام کرده است، 11 هزار نفر به شمار معتادان متجاهر در سال‌های اخیر افزوده شده است: « تعداد معتادان متجاهر از سال 97 تاکنون از 10 هزار نفر به 21 هزار نفر رسیده است.» این درحالی‌ست که از پایان سال 96 تاکنون بیش از 100 هزار معتاد از سطح خیابان جمع‌آوری شدند و به اردوگاه‌های درمان اجباری نیز منتقل شدند. در سال‌های گذشته بارها کارشناسان بر بی‌نتیجه بودند درمان اجباری اعتیاد تاکید کرده‌اند. اخیرا «روزنامه اعتماد» با استناد به پژوهش سال 95 بهزیستی هم بی‌نتیجه بود این روش را نشان داده بود: «ماندگاری پاکی از اعتیاد در جمعیتی که به اجبار و در اردوگاه‌های درمان اجباری با تابلوی «مراکز موضوع ماده 16 اصلاحیه قانون مبارزه با مواد مخدر» تحت درمان قرار گرفته‌اند، حداکثر 2.5درصد است.» موضوعی که شاید بتواند ادعای افزایش آمار معتادان در سال‌های اخیر را نیز توجیه کند.
همکاران قرارگاه اجتماعی اما دیروز علاوه بر تعیین ضرب‌الاجل مراحل بعد از از جمع‌آوری را نیز شرح دادند. منصوری استاندار تهران گفت: این کار درباره برنامه ۶ تا یک ساله در رابطه با نگهداشت، باز اجتماعی کردن، بازتوانی و ایجاد اشتغال است تا مجدد این افراد به دامان آسیب اجتماعی برنگردند. توکلی‌زاده نیز که در گفت‌وگوهای قبلی بر موضوع حمایت اجتماعی از خانواده‌های معتادان نیز تاکید کرده بود، گفت: «در مواقعی که فقط به فرد آسیب دیده توجه می‌کنیم ممکن است ۹۶ درصد از معتادان یک سوله بازگشت به اعتیاد داشته‌ باشند؛ اما اگر این اصلاحات و اقدامات را در مورد خانواده آنها نیز انجام دهیم، شاهد کمترین بازگشت به اعتیاد خواهیم بود.»
مسائل اجتماعی زیرزمینی می‌شوند
کارشناسان اجتماعی اما با رویکرد شهردار تهران و مدت زمانی که برای از بین بردن آسیب‌های اجتماعی تعیین کرده‌است؛ موافق نیستند. سیامک زند رضوی، جامعه‌شناس در گفت‌وگو با روزنامه «پیام ما» با تاکید بر اینکه تعیین بازه زمانی شش ماهه برای حل مسائل اجتماعی موضوع جدیدی نیست، می‌گوید: «در دهه 60 آقای خلخالی اعلام کرد که در مدت زمانی کوتاه اعتیاد در کشور ریشه‌کن می‌شود و قدرت دستگاه نظامی در اختیار ایشان قرار گرفت و به سرعت جنگی خیابانی میان معتادان و مسئولان و کسانی که دیگران آن‌ها را معتاد قلمداد می‌کردند، شکل گرفت. جمع‌آوری و تشکیل اردوگاه مبارزه با مواد مخدر از همان سال‌ها آغاز شد اما نتیجه آن امروز مشخص شده است که نه تنها موضوع اعتیاد حل نشده است بلکه ابعاد فاجعه‌باری پیدا کرده است.» به گفته این جامعه‌شناس هدف از تکرار این سناریوی کهنه، نه حل مساله بلکه پاک‌کردن صورت مسئله است: «وقتی که شما قرارگاه تشکیل می‌دهید، آسایش روانی شهروندان را سلب می‌کنید.همچنین حل مسائل اجتماعی بدون حضور شهروندان و استفاده از دانش و همه ظرفیت‌های دانشگاه ممکن نیست. تصور کنید که قرار است رانندگی کنید، شما باید حداقل آموزش‌ها را دریافت کرده باشید، بخواهید جراح شوید سال‌ها بایستی آموزش دیده باشید، چطور است که قرارگاه‌ها بدون حداقل دانش می‌خواهند مساله اجتماعی را حل کنند، بهتر است بگوییم قرار است مساله اجتماعی را پاک کنند. این موضوع غیر از بار روانی اجتماعی رسما انکار دانش است.»
از نظر زند‌ رضوی پروژه‌ای که قرار است در شهرداری تهران اجرا شود منجر به زیرزمینی‌شدن مسائل اجتماعی می‌شود: «در کوتاه‌مدت ما بر اثر ایجاد ارعاب اکثریت معتادان و کودکان کار را نامرئی کرده و به زیرزمین می‌فرستیم. شرایط کار کودکان در زیرزمین و بازار سیاه بدتر و تلخ‌تر و شدیدتر است و دسترسی دیدبان‌های کودک هم به آن‌ها سخت‌تر است، معتادان هم به همین ترتیب. یعنی پدیده زیرزمینی می‌شود و وقتی که زیرزمینی می‌شود اتفاقا فشار بیشتری به خانواده تحمیل می‌کند. معتاد هزینه‌ای که باید برای اعتیاد جمع کند با چاقو از خانواده خودش دریافت می‌کند.»
او همچنین تاکید می‌کند: «به نظرم این کار ادامه خلق رانتی جدید است. نگاه قرارگاهی موجب شده، این رویه از رانت طرح‌های عمرانی شروع شود و به بودجه‌های نحیف حوزه اجتماعی برسد».