زمستان گذشته، روزهای پر التهابی بر مردم و متولیان حوزه انرژی گذشت. کمبود گاز، نبود سوخت نیروگاهی و خالی بودن سدها و نبود توان تولید برق در نیروگاه‌های برق‌آبی دست به دست هم دادند تا مردم هم در شهرهای بزرگ با هوای بسیار آلوده که ناشی از مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها بود، زمستان را سپری کنند و هم با خاموشی‌های مکرر و اغلب بدون برنامه خسارات بسیاری را متحمل شوند. حالا با اظهاراتی که از سوی مسئولان می‌شنویم، به نظر می‌رسد شرایطی مشابه در زمستان امسال خواهیم داشت. چند روز پیش معاون هماهنگی توزیع توانیر از احتمال وقوع خاموشی‌ها در زمستان خبر داد و جواد اوجی وزیر نفت در نخستین اظهارات خود در کسوت وزارت، نسبت به تامین سوخت نیروگاه‌ها در زمستان پیش رو ابراز نگرانی و تامین سوخت زمستانی را به‌عنوان نخستین دستور کار وزارت نفت مطرح کرد.

در آخرین روزهای تابستان، اظهارات مسئولان وزارت نیرو و نفت گویی بنا دارند مردم را برای فرارسیدن زمستانی سخت آماده کنند. قرار است امسال هم زمستان همراه با خاموشی از راه برسد. سال گذشته کمبود برق کشور پشت خاموشی معابر به بهانه کرونا پنهان شد و زمستان به هر طریق بود گذشت به این امید که در 6 ماه نخست امسال تدبیری اندیشیده شود تا زمستان به سیاق سال پیش نباشد. اما شواهد خبر از این می‌دهد که باز هم نبود فرهنگ مصرف انرژی مردم قرار است متهم اصلی چالش کمبود سوخت در کشور باشد. سال گذشته بخشی از تقصیر متوجه ماینرها و استخراج رمز ارزها شد، امسال اما دولت هرگونه فعالیت ماینرها را تا پاییز ممنوع اعلام کرد. اما خاموشی‌ها همچنان ادامه داشت و گویی ادامه خواهد داشت. وزارت نیرو همچنان در حال تدوین و انتشار جداول خاموشی برای شهرهای بزرگ است. صنایع به شدت از خاموشی‌های مستمر آسیب دیده‌اند. مزارع مجاز استخراج رمز ارز تعطیل هستند اما همچنان چرخ ماینرها برای عده‌ای می‌چرخد، همان عده مجهولی که گویی کسی یاری مواجهه و برخورد با آنها را ندارد. وزیر جدید نیرو می‌گوید بهتر است برق تولیدی نیروگاه‌های برق‌آبی را صادر کنیم و برق کشور را از طریق نیروگاه‌های حرارتی تامین کنیم. سخنگوی صنعت برق هم از آمادگی صادرات برق به افغانستان و پاکستان خبر می‌دهد. در همین شرایط گزینه خاموشی‌های زمستانه هم در کشور روی میز است.
زمستان خاموش در راه است
دوشنبه چهارم مرداد ماه غلامعلی رخشانی‌مهر معاون هماهنگی توزیع توانیر از احتمال وقوع خاموشی‌ها در زمستان خبر داد و به ایسنا گفت: «برنامه‌ریزی برای تامین برقی یک مساله پیوسته است. از هم اکنون بحث تامین برق سال آینده و پیش‌بینی مصرف برای سال آینده و سال‌های آتی در حال انجام است. همینطور برای زمستان امسال برنامه‌ریزی تامین برق را از هم اکنون آغاز کردیم چرا که ممکن است مصرف گاز در بخش خانگی منجر به محدودیت‌های سال گذشته در صنعت برق شود» عباس علی‌آبادی مدیرعامل گروه مپنا هم می‌گوید: «به دلیل کمبود سوخت، احتمال بروز مشکل در فصل زمستان وجود دارد. با وجود اینکه در کشور سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام شده است، اما همچنان کمبود وجود دارد بنابراین ما نگران تامین برق در زمستان و البته تابستان سال آینده نیز هستیم»
برای حل مشکلات ریشه‌دار حوزه انرژی در کشور، راهکارهای متعددی مطرح می‌شود. برخی نیروگاه‌سازی را تنها راه برون رفت از این شرایط می‌دانند و به زعم برخی تغییر سوخت نیروگاهی می‌تواند از بروز بحران پیشگیری یا آن را مرتفع کند. بسیاری هم معتقدند اصلاح الگوی مصرف می‌تواند عقلانی‌ترین راه برای حل این مشکلات باشد. البته بعضی هم بی‌توجهی به ظرفیت بالای کشور در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر را دلیل بروز بحران انرژی در کشور می‌دانند و عده‌ای نبود مدیریت متمرکز در این بخش را. شاید بتوان برای هر کدام از این عوامل سهمی در نظر گرفت و همگی آنها را پذیرفت، نتیجه این پذیرش اینکه برای بیرون رفتن از این وضعیت باید تمام موارد ذکر شده اصلاح و به شکلی اصولی و بر مبنای علمی مورد توجه قرار گیرند. اما توجه و تمرکز بر یکی از این عوامل و نادیده گرفتن باقی آنها همان نتیجه‌ای را حاصل می‌کند که سال‌هاست با آن روبه‌رو هستیم. شهرهای آلوده و خاموش، سدهای خالی و انرژی‌ها و ظرفیت هایی که تلف می‌شوند.
گازوئیل و نفت کوره جایگزینی بود که سال گذشته به یاری نیروگاه‌ها آمد تا زمستان به گونه‌ای از سر بگذرد. زمستان از سر گذشت اما با روزهایی که آلودگی شهرها مرز هشدار را رد کردند. شهروندان تهران و اصفهان وبسیاری شهرهای دیگر، هوایی برای تنفس نداشتند و باید انتخاب می‌کردند: «هوای آلوده یا خاموشی؟» بسیاری از کارشناسان می‌گویند استفاده از میعانات گازی می‌تواند جایگزین بهتری برای سوخت نیروگاهی باشد. البته مطالعات موجود نشان می‌دهد این جایگزین هم آسیب‌هایی به تجهیزات نیروگاهی وارد می‌کند و هزینه‌های در پی دارد. با این حال شاید تبعات استفاده از میعانات گازی در نیروگاه‌های حرارتی به مراتب کمتر از مازوت باشد. از طرفی گفته می‌شود جایگزینی این سوخت می‌تواند تا 50 درصد از ناترازی را پوشش داده و مانع از بروز خاموشی‌ها در زمستان شود و از منظر محیط زیست هم به اندازه مازوت بحران آفرین و مسئله‌ساز نخواهد بود. تابستان سال گذشته معاون امور برق وزیر نیرو درباره استفاده از میعانات گازی به عنوان سوخت نیروگاه‌ها، گفته بود: «یکی از شرکت‌های دانش بنیان و سازنده ایرانی در حال مطالعه و بررسی تغییر طراحی توربین‌های گازی نیروگاه‌ها است تا بتوانند از میعانات گازی به عنوان سوخت نیروگاه استفاده کنند. هزینه تولید برق از میعانات گازی به عنوان سوخت نیروگاهی تفاوت چندانی با هزینه تولید برق با گاز طبیعی ندارد» این امر اما مستلزم این است که زیرساخت‌های نیروگاهی کشور هم ظرفیت این تنوع سوخت را داشته باشند.
موضوع دیگر حمایت از نیروگاه‌سازی است. موضوعی که وزیر نیرو هم در برنامه خود به آن اشاره کرده و وعده افزایش ظرفیت نیروگاهی را داده است. اما مخالفان این روند معتقدند مشکل کار جای دیگری است. از جمله مدیرعامل مپنا که بر این اعتقاد است: «برای جلوگیری از بروز خاموشی باید صرفه‌جویی کرد. آب و برق در کشور ما ارزش ندارد و همین موضوع دلیل بی‌تفاوتی مشترکان در نوع مصرف آن‌ها شده است. باید به این کالا ارزش داد تا مصرفش کاهش پیدا کند. ۸۵ مگاوات نیروگاه برق در کشور نصب شده که اگر دولت از ما حمایت کند مپنا می‌تواند در دو سال آینده ۶ هزار مگاوات نیروگاه بسازد. اما این کار چاره‌ساز نیست. باید الگوی مصرف اصلاح شود»
برنامه‌های وزیر برای حل بحران
«اصلاح نظام تعرفه‌گذاری آب و برق، افزایش ۴۰ هزار مگاوات به ظرفیت برق کشور به تفکیک؛ الزام صنایع عمده و انرژی بر به سرمایه‌گذاری در احداث نیروگاه، تبدیل نیروگاه‌های گازی به سیکل ترکیبی، توسعه نیروگاه های تجدیدپذیر، مدیریت مصرف هر کدام به میزان ۱۰ هزار مگاوات، جبران حداقل نیمی از ۱۳ هزار مگاوات ناترازی برق کشور در سال اول و تعهد به عدم خاموشی در تابستان سال آینده» بخشی از برنامه‌هایی است که علی‌اکبر محرابیان برای تصدی وزارت نیرو به مجلس ارائه کرده است. باید دید در روزهای پیش رو تا چه میزان امکان تحقق این برنامه‌ها در وزارت نیرو فراهم می‌شود.
رمز ارزها متهم ردیف اول
در میان اظهارنظرهای مسئولان در خصوص دلایل بروز این بحران، استخراج رمز ارزها بیشترین سهم را دارد، هرچند مزارعی که با تمام اما و اگرها و باید و نبایدهای اعلام شده از سوی وزارت صمت و نیرو بالاخره مجوز فعالیت دریافت کردند، این روزها فعالیتشان متوقف شده است، اما مزارع غیرمجاز همچنان مشغول کارند. در این میان اما اشاره‌ای به افت تولید میادین گازی برای تولید سوخت نیروگاه‌ها نمی‌شود. تقصیری متوجه دلایل خارج شدن نیروگاه‌ها از مدار، رهاسازی آب برای تولید برق و بسیاری عوامل دیگر نمی‌شود. گویی علل اصلی بحران برق قرار است فعلا پشت استخراج رمز ارزها پنهان شود تا زمانی که مقصر جدید پیدا شود.