|پیام ما| 14 مردادماه یک توله یوزپلنگ ماده در محور میامی-عباس‌آباد بر اثر تصادف تلف شد و آمار تلفات این گونه نادر بر اثر تصادف را به عدد هشت رساند. به همین جهت کارزاری با عنوان «درخواست ایمن‌سازی جاده عباس‌آباد توران برای حفاظت از یوزپلنگ» راه‌اندازی شده که تاکنون بیش از 51 هزار نفر از آن حمایت کرده‌اند. بر همین اساس اتاقی در کلاب هاوس با حضور تعدادی از کارشناسان و علاقه‌مندان به محیط زیست با عنوان «مرگ خاموش یوزپلنگ ایرانی» برگزار شد.

در متن کارزار ایمن‌سازی جاده که خطاب به رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی، کمال هادیانفر، فرمانده پلیس راهنمایی و رانندگی، علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور و محمدرضا هاشمی استاندار سمنان نوشته‌ شده آمده است: «به استحضار می‌رساند جاده میامی-عباس‌آباد در استان سمنان یکی از محورهای اصلی کشور و جاده ترانزیتی و مواصلاتی تهران- مشهد است که از حاشیه مرز شمالی منطقه حفاظت ‌شده توران عبور می‌کند. در این محدوده سی کیلومتری طی ده سال گذشته متأسفانه بیش از ۸ یوزپلنگ در اثر تصادف جاده‌ای تلف‌ شده‌اند و با مصوبه شورای راهبردی تصادفات جاده‌ای، حداکثر سرعت مجاز خودروها به ۸۰ کیلومتر بر ساعت کاهش یافت و ده‌ها تابلوی هشداردهنده توسط سازمان محیط‌زیست نصب گردیده است؛ اما متاسفانه این تابلوها آن‌گونه که پیش‌بینی می‌شد بازدارنده نبوده و باز هم شاهد تلفات جاده‌ای یوزپلنگ بوده‌ایم. در آخرین مورد روز جمعه چهاردهم مردادماه ۱۴۰۱ یک یوزپلنگ در همین محدوده جان خود را از دست داد. کارشناسان می‌گویند رانندگان بدون توجه به تابلوهای هشداردهنده سرعت خود را اصلاً کاهش نمی‌دهند و تنها راه باقیمانده نصب دوربین‌های ثبت سرعت است. با نصب این دوربین‌ها و ثبت جریمه و همچنین ایمن‌سازی این مسیر همچون نصب روشنایی، افزایش تعداد تابلوها، فنس‌کشی و ساخت زیرگذر و روگذر می‌توان احتمال وقوع این حوادث را کاهش داد. ما امضاکنندگان این کارزار از مسئولین می‌خواهیم با توجه به وضعیت بحرانی یوزپلنگ ایرانی هرچه سریع‌تر این محور را به دوربین‌های ثبت تخلف مجهز نمایند تا کمکی اساسی به حفظ و حفاظت از این‌ گونه باارزش و در خطر انقراض باشد.»

پورمیرزای: خودمان می‌دانیم که بیشتر در حال زمان خریدن هستیم چون بر اساس داده‌های علمی وقتی گونه‌ای به تعداد کمتر از یکصد عدد برسد دچار مشکلات ژنتیکی در بلندمدت خواهد شد و وقتی به زیر ۵۰ عدد برسد به یک بحران ژنی جدی خواهیم رسید

بودجه حفاظت کم است
احمد بحری، محیط‌بان و نویسنده این کارزار در این نشست مجازی، عنوان کرد: «با این تصادف شمار تلفات جاده‌ای یوزپلنگ به 8 قلاده رسید اما حتی ممکن است این رقم بیشتر باشد ولی با توجه به اینکه این عدد به‌صورت رسمی تائید شده است در مقایسه با جمعیت یوزپلنگ که حدود 20 قلاده تخمین زده می‌شود رقم بالایی است که نشان‌دهنده لزوم ایمن‌سازی این جاده است.»
او با بیان اینکه در 10 سال گذشته اقدامات خوبی انجام شده است بر ادامه این روند تأکید کرد و افزود: «تابلوهایی در مسیر نصب شده اما نکته عجیب عدم توجه رانندگان به کاهش سرعت است و با توجه به این بی‌توجهی عمده رانندگان امکان کاهش سرعت برای سایر خودروها که به این موضوع اهمیت می‌دهند وجود ندارد و می‌تواند خطرآفرین باشد.»
بحری ادامه داد: «باید در این منطقه دوربین ثبت سرعت وجود داشته باشد و جریمه به‌صورت آنلاین ثبت شود که اقدام بسیار مؤثری خواهد بود.»
او با اشاره به فرارسیدن ماه صفر و سفر مردم به مشهد و شلوغی محورهای محدوده منطقه حفاظت‌شده توران گفت: «بر اساس آمار بیشترین تلفات در این مناسبت‌ها بوده است که محورها شلوغ‌تر است به همین دلیل برای 28 صفر تمهیداتی همچون نصب تابلو و پیگیری نصب دوربین‌ها پیش‌بینی‌شده که نیازمند همکاری سازمان محیط زیست با وزارت راه و شهرسازی و پلیس راهور است، همچنین اپراتور ایرانسل پذیرفته تا یک پیامک هشدار برای افرادی‌که از این مسیر عبور می‌کنند ارسال کند تا با سرعت مطمئن عبور کنند.»
این محیط‌بان تصریح کرد: «در ایام پیک ترافیکی اقدام خوبی توسط داوطلبان انجام می‌شود که با لباس‌های شبرنگ و چراغ‌های هشداردهنده توجه رانندگان را به کاهش سرعت جلب کنند ولی امیدواریم پس از مصوبه مجلس بتوانیم از محل جریمه‌های رانندگی منطقه بودجه برای ایمن‌سازی جاده عباس‌آباد و حفاظت از یوزپلنگ اختصاص داده شود.»
او با انتقاد از میزان اندک بودجه اختصاص‌یافته به حفاظت از یوزپلنگ گفت: «این رقم حدود 3 یا 4 میلیارد تومان است که با توجه به وسعت کار محیط‌ زیست رقم بسیار کمی است و شاید یک درصد هم نتوان در خصوص ایمن‌سازی از آن استفاده کنند.»
فقط 13 یوز بالغ شناسایی‌شده باقی‌مانده است
مرتضی پورمیرزای، کارشناس حیات‌ وحش با بیان اینکه روند انقراض یوز پیش از آنکه متوجه آن شویم آغاز شده است، گفت: «این امر مربوط به حتی سی سال اخیر هم نیست. در دهه 80 چند دسته خانواده در استان یزد دیده می‌شد و همین باعث شده بود تا به آینده یوز بسیار خوش‌بین باشیم اما گویی عده‌ای این یوزها را کشته‌اند که در ابتدای دهه 90 زادآوری متوقف‌شده است.»
او افزود: «ممکن است مشکل ژنتیکی یا درون‌آمیزی باشد یا ترکیب ژنی به‌هم‌ریخته یا به دلیل تعداد کم جفت‌گیری خویشاوندی انجام‌گرفته و زاده‌ها پایدار نباشند ولی چیزی که به نظر می‌رسد این متوقف شدن زادآوری آن‌هم بعد از مشاهده دسته‌های چندتایی اتفاق بسیار عجیبی است.»
پورمیرزای عنوان کرد: «مشابه این ماجرا در زیستگاه‌های خراسان شمالی داریم. در محدوده سال 95 در مساحت 84 هزار هکتار دو خانواده یوز شناسایی شدند که برای یوز بسیار کوچک است و یک نر غالب هم در منطقه وجود داشته است اما در سال 97 در دوربین‌های تله‌ای فقط نر غالب مشاهده شد و سپس دوربین‌ها جمع‌آوری شد و در زبان ماه همان سال آن یوز هم تصادف می‌کند و تا امروز هیچ شواهدی از وجود یوز در این زیستگاه ندارد.»
او از پارک ملی توران در استان سمنان به‌عنوان تنها زیستگاه زادآوری یوزپلنگ نام برد و گفت: «در خراسان شمالی یوز شناخته‌شده نداریم و در زیستگاه‌های جنوبی که شامل کرمان، خراسان جنوبی و یزد است جمعیت شناخته‌شده از 4 فرد بیشتر نبوده که همه نر هستند اما در توران به نظر می‌رسد با یک رکورد جمعیتی مواجه هستیم به طوری‌که در دو سال اخیر حداقل 4 خانواده داشته و 10 توله به دنیا آمده‌اند که متأسفانه 2 تا از دست رفتند که یکی در تصادف اخیر بوده ولی 8 توله در آخرین بار دیده شدند.»
کارشناس حیات‌ وحش بیان کرد: «توله‌ها تا زمانی که مستقل شوند عضو جمعیت حساب نمی‌شوند ولی تولد این توله‌ها را می‌توان به‌عنوان یک خبر خوب دید که زیستگاه سلامت است.»
او با اشاره به حضور تنها 13 یوز بالغ شناسایی‌شده در کشور، گفت: «تعداد یوزهایی که در طی 4 سال اخیر مطمئن هستیم که زنده و بالغ هستند و تصویر قابل‌شناسایی داریم 13 فرد در کل کشور است اما این به معنای جمعیت واقعی کشور نیست چون قطعاً افرادی وجود دارند که شناسایی نشده‌اند ولی فاصله زیادی از واقعیت ندارد.»
پور میرزای از پروژه تکثیر در اسارت به‌عنوان یکی از گزینه‌های روی میز برای کاهش سرعت انقراض نام برد و عنوان کرد: «در طی 20 سال گذشته پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی به‌عنوان یک پروژه مشترک با UNBC و سازمان حفاظت محیط ‌زیست انجام‌شده و در تمام این مدت به نظر می‌رسد برآیند تمام تلاش‌ها نتوانسته سرنوشت را عوض کند.»
او افزود: «خودمان می‌دانیم که بیشتر در حال زمان خریدن هستیم چون بر اساس داده‌های علمی وقتی گونه‌ای به تعداد کمتر از یک‌صد عدد برسد دچار مشکلات ژنتیکی در بلندمدت خواهد شد و وقتی به زیر 50 عدد برسد به بحران ژنی جدی خواهیم رسید.»
این کنشگر محیط زیست ادامه داد: «در این شرایط که به نظر می‌رسد تلاش‌هایی که انجام می‌شده در برخی نقاط کم شده و ریزش منابع انسانی و منابع مالی داریم به نظر می‌رسد سرعت انقراض شدیدتر خواهد شد و با توجه به اینکه بحران جدی است و چشم‌اندازی از بهبود نداریم باید از تمام گزینه‌های روی میز استفاده کنیم.»
او در پاسخ به برخی انتقادات مبنی بر نحوه نگهداری پیروز توله یوزپلنگ زاده شده در پروژه تکثیر در اسارت گفت: «این انتقادات هم درست و هم غلط است چون در هر دو حالت آموزش این یوز که تا جای امکان وحشی بزرگ شود و رفتارهای غریزی آن زنده نگه‌داشته شود یا به یک سلبریتی اینستاگرامی تبدیل شد می‌تواند به نفع حفاظت باشد فقط مسئله این است که آگاهانه این کار انجام شود.»
فعالان در پروژه یوزپلنگ ایرانی ابزار کافی برای کشف ندارند
در ادامه این نشست مجازی علی رنجبران، روزنامه‌نگار علم با ابراز خوشحالی از تصمیم سازمان حفاظت محیط زیست مبنی بر استفاده از فناوری‌های نوین همچون دوربین‌های تله‌ای و قلاده‌های ردیاب ماهواره‌ای و پهباد گفت: «به‌طور متوسط در سه دهه گذشته تعداد یوزهایی که یا به دلایلی مثل حمله انسان یا ناشناخته تلف شدند بیشتر از سالی دوتا نیست این در حالی است که در همین زمان تعداد زادآوری خیلی بیشتری ثبت‌شده و نکته نادانسته و مبهم اینجاست که تعداد تلفات در مقایسه با میزان زادآوری نباید به جمعیت ضربه وارد کند و ما باید شاهد جمعیت پویای یوزپلنگ در ایران باشیم بنابراین اتفاقی افتاده که یوزپلنگ‌ها از بین رفتند ولی کسی دلیل آن را نمی‌داند.»
او افزود: «برای متخصصین این رشته تعدادی سال بی‌پاسخ وجود دارد و مجبورند به تئوری پردازی بسنده کنند و دلیل این است که ابزارهای کافی برای کشف جواب‌ها نداشتند. قلاده‌های ردیاب یکی از این ابزارهاست که بعد از نصب به حیوان در مدت‌زمان طولانی رفت و آمد این حیوان رصد می‌شود و می‌توان فهمید که حیوان چه عادات رفتاری دارد ولی تا امروز مجوز برای این اقدام صادر نشده ولی خبر سازمان امیدوارکننده است که پیش از اینکه یوزپلنگ منقرض شود و ما حتی علت انقراض را نفهمیم بتوان جواب این سؤالات را پیدا کرد.»
رنجبران از نورپردازی جاده به‌عنوان یکی از راهکارهایی که نقش مهمی در کاهش تلفات حیات‌وحش دارد نام برد و افزود: «بر اساس مطالعات استخراج‌شده سه راهکار اصلی فنس کشی، دوربین‌گذاری و تأمین روشنایی جاده مؤثرترین راه‌ها در کاهش تلفات یوزپلنگ است.»
او اضافه کرد: «طبق مطالعه انجام‌شده در سال 93 به دلیل تمرکز تلفات در یک محدوده خاص از جاده کارشناسان به راه‌حلی مبنی بر کاهش سرعت و فنس‌کشی جاده در هر سمت و هدایت یوز به استفاده از زیرگذرها می‌رسند ولی این فنس کشی هیچ‌وقت به‌صورت کامل اجرا نمی‌شود و امروز هم تردیدهای جدی وجود دارد که آیا یوزپلنگ‌ها از زیر این زیرگذرها عبور می‌کنند یا نه.»