این روزها، با افزایش آگاهی عمومی، کمتر پیش می‌آید که فردی از اهمیت پوشش گیاهی در تامین سلامت و زیبایی شهرها و مکان‌های شهری بی‌اطلاع باشد. اما در مورد مکان‌ها و فضاهای مشخصی همچون محوطه‌های بازی و گروه‌های خاص همچون کودکان و نوجوانان چطور؟ در این یادداشت مرور کوتاهی بر ابعاد اهمیت گیاهان در فضاهای حضورپذیر، به‌ویژه زمین‌های بازی، برای کودکان شده است.

اگر در رابطه با نقش پوشش گیاهی در مجاورت زمین‌های بازی، از یک طراح محیط بپرسید، او به شما می‌گوید که که گیاهان می‌توانند عملکردهای متنوعی را در مجاورت زمین بازی کودکان بین 2 تا 12 ساله بر عهده بگیرند: می‌توانند به‌عنوان یکی از وسایل بازی مورد استفاده قرار گیرند، حواس کودک را از طریق بافت، رنگ و عطر خود درگیر کنند، با تغییر فصول، سایه‌سار و پناه‌گاهی در برابر تابش خورشید، باران و برف باشند. بعضی از گیاهان میوه‌های خوراکی دارند و می‌توانند در فصولی از سال جذابیت متفاوتی را ایجاد کنند. برخی از آن‌ها می‌توانند به‌عنوان حائل عمل کنند و تجهیزات نازیبا را پنهان کنند یا حریم خصوصی تفکیک‌شده‌ای را فراهم کنند یا به‌عنوان زیستگاهی برای جانوران بی‌آزار بومی مورد استفاده قرار گیرند.

برخی از درختچه‌ها می‌توانند در حالی‌که نظارت اجتماعی در موردشان امکان‌پذیر باشد، محدوده‌های آرامی برای خلوت کردن و بازی کودکان ایجاد کنند

مهم‌ترین نکته درباره گیاهان مجاور زمین‌های بازی، ایمنی و امنیت کودکان است. گیاهان از چند بعد اصلی سمی، محرک و التهاب‌آور یا آلرژیک، زبر و خاردار بودن می‌توانند زمین بازی و محدوده اطراف آن را به فضایی ناامن و ناایمن تبدیل کنند. شمار زیادی از گیاهان، باوجود زیبایی و جذابیت، سمی یا خطرناک هستند و به همین علت در محوطه‌سازی و منظرسازی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. این در حالی است که گروه‌هایی از گیاهان مورد استفاده در فضاهای سبز و پارک‌ها، بخش‌هایی دارند «نظیر: برگ یا میوه» که در شرایط عادی سمی یا محرک نیست اما در صورت بلعیده شدن توسط کودکان کم‌سال یا تماس در حین بازی «مانند: گل تاج خروس یا سرو رونده» می‌توانند ایجاد ناراحتی یا بیماری کنند. به همین علت کاشت آن‌ها در مجاورت محوطه‌های بازی توصیه نمی‌شود.
بعد دیگر، مساله‌ از بین بردن دید و ایجاد فضای بی‌دفاع است. بسیاری از درختچه‌هایی که برای ایجاد حصار یا پرچین دور زمین‌های بازی کودکان استفاده می‌شوند، در صورت هرس نشدن می‌توانند به ارتفاع بیش از 90 سانتی‌متر رسیده، دید افقی به زمین بازی را محدود کرده و فضاهای بی‌دفاعی ایجاد کنند. معمولا پیشنهاد می‌شود برای پرچین دور زمین‌های بازی از گیاهانی که با وجود انبوهی شاخسار و برگ، رشد عمودی محدودی دارند و مانند اسطوخودوس یا رزماری، علاوه‌بر بی‌نیازی از هرس، معطر و آرامبخش، خوش‌رنگ و متمایز و در صورت تماس و بلع کاملا بی‌خطر هستند، استفاده شود.
ممکن است فکر کنیم که اگر گیاهان می‌توانند چنین معضلاتی را ایجاد کنند، بهتر است از به‌کار بردنشان در مجاورت زمین‌های بازی اجتناب شود. اما باید توجه کرد که استفاده از گیاهان، به‌خصوص درختچه‌هایی که لبه‌های سبز جداکننده فضا را ایجاد می‌کنند امتیازات فراوانی دارد که صرفا با کمی دقت در انتخاب و جانمایی می‌تواند اثرات مثبتی بر سلامتی بگذارد.
مثلا برخی از درختچه‌ها می‌توانند در حالی‌که نظارت اجتماعی در موردشان امکان‌پذیر باشد، محدوده‌های آرامی برای خلوت کردن و بازی کودکان ایجاد کنند. در موارد بسیاری نیز، کودکان می‌توانند کاربردهای زیادی برای میوه‌های سخت درختان سوزنی‌برگ، دانه‌ها، غلاف‌ها، برگ‌ها و گل‌ها پیدا کنند و در ترکیب آن‌ها با عناصر طبیعی مانند سنگ‌ها، کنده‌ها و … محیط بازی پویاتر و تعاملی‌تری را تجربه‌کنند. علاوه‌ بر این، استفاده از گیاهان یا عناصر با منشا گیاهی مانند تنه درختان، به‌عنوان عناصر بازی، با رعایت الزامات ایمنی و امنیت، انتخاب بسیار خوبی برای ایجاد زمین بازی خلاقانه است.
گیاهانی که گل می‌دهند، در هر محیطی دارای ارزش بصری هستند و مناطق بازی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. این گیاهان همچنین می‌توانند فرصت‌های آموزشی برای آموزش تولید غذا به بچه‌ها و اینکه کدام گیاهان خوراکی هستند و کدام‌ها مضر هستند، فراهم کنند. با این وجود، کاشت گیاهان میوه‌دار در مجاورت محل بازی کودکان خردسال، به‌دلیل امکان بلع میوه‌ها و انتقال سموم و آلودگی‌ها به بدن کودک توصیه نمی‌شود.

مهم‌ترین نکته درباره گیاهان مجاور زمین‌های بازی، ایمنی و امنیت کودکان است. گیاهان از چند بعد اصلی سمی، محرک و التهاب‌آور یا آلرژیک، زبر و خاردار بودن می‌توانند زمین بازی و محدوده اطراف آن را به فضایی ناامن و ناایمن تبدیل کنند

در رابطه با اهمیت پوشش گیاهی در ایجاد سایه نیز می‌توان بر این نکته تاکید کرد که نقش گیاهان در تامین سرپناه در برابر تابش و بارش در فصول گرم و سرد بسیار مهم است و درختان بزرگ می‌توانند سایه‌سار مطلوبی برای فضاهای بازی کودکان ایجاد کنند. برای حفاظت از ریشه‌ی درختان مجاور یا واقع در محوطه‌های بازی نیز، یک لایه ضخیم از مالچ می‌تواند علاوه‌بر ایفای نقش حفاظتی، یک سطح بالشتکی زیبا ایجاد کند.
همچنین درختان و درختچه‌ها، به‌ویژه گیاهان همیشه‌سبز که برگ‌های خود را در طول زمستان حفظ می‌کنند، مضاف بر القای شادابی و نشاط، ابزار بسیار خوبی برای جلوگیری از وزش بادهای شدید هستند. بهترین راه برای ایجاد مانع کاشت چند ردیف است: یک ردیف بوته‌ای کوتاه، سپس درختچه های بلندتر و یک ردیف آخر درخت. این روش نیروی باد را کاهش داده و می‌تواند فاصله‌ای حدودا دو برابر ارتفاع مانع را محافظت کند «به عنوان مثال، مانعی با ارتفاع 10 متر می‌تواند از منطقه‌ای تا 20 متر طول را در برابر باد محافظت کند».
علاوه‌بر نقش‌هایی که تا اینجا مورد اشاره قرار گرفته است، در مورد برخی از گیاهان نقش زیستگاهی تعریف می‌شود. دیدن این‌که گیاهان چگونه از حیات‌وحش حمایت می‌کنند، می‌تواند یک تجربه غنی و آموزشی برای کودکان باشد. تماشای پروانه‌ای که از گلی به گل دیگر می‌رود، یا پرنده‌ای که برای یافتن غذای خود در اطراف گیاهان پرواز می‌کند نیز می‌تواند به کودکان شهرنشین کمک کند تا با محیط‌ زیست آشنا شوند. اختصاص بخش کوچکی از یک منطقه بازی به زیستگاه جانوران «به‌عنوان مثال نصب لانه‌های پرندگان» می‌تواند کودکان را برای مدت طولانی سرگرم کند.
مزارع آموزشی و تفریحی کودکان که یکی از شکل‌های دیگر رویش گیاهان در مجاورت کودکان هستند، نقش یک دانشکده‌ی کوچک کشاورزی را در دل بوستان یا محدوه‌ بازی ایفا می‌کنند. در این زمین‌ها کودکان با عناصر طبیعی ارتباط مستقیمی ایجاد کرده و ضمن یادگیری فرآیند آماده‌سازی زمین تا برداشت محصول، مسئولیت‌پذیری را می‌آموزند. با اختصاص سطوحی از اراضی دارای خاک، نور و شرایط زیستی مناسب و کرت‌بندی زمین برای کاشت صیفی‌جات و میوه‌های بوته‌ای می‌توان به تقویت ارتباط کودک با طبیعت و آموزش مباحث کشاورزی شهری که امروزه بر آن تاکید فراوانی می‌شود پرداخت. نکات قابل توجه در رابطه با مزارع کودکان در شهرهای بزرگ و آلوده مربوط به اهمیت حضور مراقبان «والد/ مربی و …» در کنار کودکان زیر 6 سال، محصور بودن محدوده‌ی کرت‌بندی شده، ضرورت کاشت گیاهان با میوه‌ی غیرقابل مصرف به‌صورت خام و یا دارای غلاف یا پوست ضخیم «مانند لوبیا، ذرت، هندوانه»، اجتناب از کاشت سبزیجات و استفاده باغی «کاشت درختان مثمر» از زمین‌ها است.
طیف گسترده‌ای از صداها، بافت‌ها، رنگ‌ها و بوها می‌تواند در کودکان احساس شادی کند. هنگامی که بسیاری از گیاهان محرک احساس در یک محوطه کنار هم قرار می‌گیرند، می‌توانند در مجاورت یک محوطه بازی، یک «باغ حسی» ایجاد کنند که در آن کودکان می‌توانند تجربه‌های عینی از تمام احساسات متفاوتی داشته باشند که طبیعت ارائه می‌دهد و زندگی شهری آن‌ها را ازشان دریغ کرده است.