با شروع پاییز و راه‌اندازی معدن سنگ آهن جدید در منطقهٔ آلمابلاغ حد فاصل روستای «اختاچی» و «تاج‌آباد سفلی» بار دیگر صحبت از تعارض فعالیت‌های معدنی با مناطق تحت حفاظت به میان آمد. این معدن در سال ۱۳۹۴ از ادارهٔ صمت در استان استان همدان اجازهٔ فعالیت و پروانهٔ بهره‌برداری دریافت کرد و در همان زمان مجوزی از سوی منابع‌طبیعی مبنی‌بر اجازهٔ فعالیت در وسعتی حدود یک هکتار گرفت. بااین‌حال به‌دلیل نوع فعالیتش، چالش‌های بسیاری برای منطقه ایجاد کرد. «قباد یاری»، دهیار و عضو سابق شورای روستا تاج‌آباد سفلی به «پیام‌ما» می‌گوید: «آسیب‌هایی که فعالیت این معدن به منطقه وارد کرد، به‌خصوص جاده‌کشی‌ای که انجام داد، سبب شد از سوی ادارهٔ منابع‌طبیعی شهرستان بهار جریمه شود. با پیگیری‌هایی که بعد از آن هم انجام دادیم، جلوی فعالیت آن را گرفتیم که البته بعدها متوجه شدیم استاندار وقت جناب آقای نیکبخت در سال ۹۷ در گفت‌وگو با رسانه‌ها و ادارهٔ محیط زیست استان همدان جلوی هرگونه فعالیت معادن در منطقهٔ حفاظت‌شده آلمابلاغ را گرفته‌ است و این موضوع نیز در رسانه‌ها بازتاب داده شد.»

 

به گفتهٔ او، منطقه و طبیعت تاج‌آباد بسیار بکر است و از تخریب‌ها، جاده‌کشی‌ها و به‌خصوص هجوم جمعیت در امان مانده‌ است. اراضی روستاهای اختاچی و تاج‌آباد سفلی در قسمت بالادست در دامنهٔ کوه‌های آلمابلاغ قرار دارند و این باعث شده است بسیاری از چشمه‌ها و رودخانه‌ها که درنهایت به «قره‌چای» می‌پیوندند، از این منطقه سرچشمه بگیرند. بنابراین، هرگونه خلل و تغییراتی در این منطقه می‌تواند حیات ساکنین این مناطق و به‌خصوص دشت بهار را که امروز نیز دچار بحران شدید آب شده‌، به خطر بیندازد. معدن آهن دقیقاً کنار رودخانهٔ اصلی این کوهستان قرار دارد. «اگر تا به امروز مردم به دلیل مشکلات اقتصادی از این منطقه کوچ نکرده‌اند، وجود آرامش، طبیعت و آب‌وهوای مناسب این منطقه بوده‌است که امروز با حضور این معدن همهٔ آنها از بین خواهد رفت. مردم این منطقه حاضر نیستند که به‌بهای اشتغال و درآمد که آن‌هم برای تعداد اندکی است، طبیعت این منطقه را خدشه‌دار کنند.»

 

یاری می‌گوید: «از تمامی مسئولان و دست‌اندرکاران و همهٔ افرادی که می‌توانند به‌نوعی جلوی این اتفاق دلخراش را بگیرند، می‌‌خواهیم هرچه سریع‌تر فعالیت این‌ معدن را در منطقه متوقف کنند. زیرا معدن تمامی زیستگاه و حیات را در این منطقه از بین می‌برد.»

«فردین یادگاری»، دهیار جوان روستا از جمله افرادی است که پیگیری‌های بسیاری برای حل این مشکل انجام داده و به «پیام‌ما» می‌گوید تقریباً با تمامی دستگاه‌های مربوطه از استانداری، دادستانی، منابع‌طبیعی و ادارهٔ حفاظت محیط زیست، مکاتبات رسمی بسیاری داشته‌اند و حتی «مجتبی فیض‌الهی»، فرماندار شهرستان بهار، هم در منطقه حاضر شده و از معدن بازدید کرده است و دستور توقف ۱۰ روزهٔ معدن را صادر کرده است. اما معدنکاوان بدون توجه به این دستور به‌راحتی به کار خود ادامه دادند. «مردم روستا طی نامه‌ای با بیش از ۴۰۰ امضا خواستار توقف این معدن شده‌اند. اما هیچ‌یک از این تلاش‌ها فعلاً راه به جایی نبرده‌ است و هیچ دستگاهی جواب قانع‌کننده‌ای برای این موضوع ارائه نمی‌کند. موضوع خطرناک دیگر علاوه‌بر تخریب و از بین رفتن چشمه‌ها و مشکلات آبی، خطر گردوغبار فلزات سنگینی مانند آهن و ذرات خطرناک «سیلیس» است که می‌تواند مشکلات تنفسی شدید برای ساکنین ایجاد کند و حتی رسوب این فلزات به آب‌های زیرزمینی می‌تواند باعث بیماری‌های لاعلاج شود که این مشکلات سلامت مردم منطقه را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد.»

 

مناطق حفاظت‌شده در اسارت معادن

استان همدان دارای ۶ منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ «لشگردر»، «شرا»، «آلمابلاغ»، «ملوسان»، «گلپرآباد» و «خانگرمز» است؛ مناطقی که از کل مساحت استان همدان ۳.۲ درصد را به خود اختصاص داده‌اند. با این‌حال هیچ‌کدام از مناطق حفاظت‌شدهٔ آن از لحاظ سطح حفاظتی ارتقا نیافته‌‌اند و طی ۱۰ سال گذشته هیچ‌یک از کوهستان‌های مهم شهرستان همدان و نهاوند نیز به منطقهٔ حفاظت‌شده تبدیل نشده‌اند.

از جمله آنها می‌توان به منطقهٔ شکارممنوع «الوند» و همین‌طور منطقهٔ کوهستانی «گرین» در نهاوند اشاره کرد. چراکه در این دو منطقه بیشترین میزان چشمه‌ها، سراب‌ها و تنوع‌زیستی دیده می‌شود و یکی از دلایل اصلی که می‌توان برای تبدیل‌نشدن این مناطق به مناطق تحت حفاظت برشمرد، وجود گستردهٔ معادن است. منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ «آلمابلاغ» در امتداد یال غربی کوهستان الوند و در شهرستان بهار قرار دارد که دارای تنوع‌زیستی بسیار مناسبی است و از لحاظ ضرورت حفاظت با توجه به شاخص‌های مختلفی مانند وجود چشمه‌ها، تنوع گیاهی و جانوری در استان همدان در جایگاه دوم بعد از منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ «خانگرمز» قرار گرفته است. 

 

مساحت منطقهٔ آلمابلاغ ۹ هزار و ۶۷۱ هکتار است و از گونه‌های شاخص این منطقه می‌توان به قوچ‌ومیش ارمنی و در گذشته به پلنگ، کل‌وبز اشاره کرد. همچنین گونه‌های ارزشمندی مانند سیاه‌گوش، گرگ، روباه، کفتار راه‌راه، عقاب طلایی، عقاب‌ شاهی سارگپه، انواع شاهین، شاه‌بوف، جغد کوچک سارصورتی و… اشاره کرد. همچنین گونه‌های از خزندگان مانند انواع افعی و آگاما نیز در این منطقه زندگی می‌کنند. این منطقه به‌لحاظ گونه‌های گیاهی نیز دارای تنوع بسیار مناسبی است و دلیل نام‌گذاری این منطقه، وجود درخت قدیمی و کهنسال سیب است که در کنار چشمه‌ای قرار گرفته است و در زبان ترکی به «چشمه سیب» یا همان آلمابلاغ شهرت دارد.

 

با مصوبهٔ استانی دولت در سال ۱۳۸۹، این منطقه به منطقهٔ حفاظت‌شده تبدیل شد. اما بزرگترین چالشی که این منطقه در طول این سال‌ها با آن روبه‌رو بوده، وجود معدن آهنی است که از سال ۱۳۷۰ در قسمت غربی این منطقه به نام «معدن آهن روستای باباعلی» فعالیت داشته‌ است. ولی چون پیش از شکل‌گیری و تبدیل این منطقه به منطقهٔ حفاظت‌شده در حال بهره‌برداری بوده‌ است، اجازهٔ فعالیت به آن داده شده‌است. متأسفانه این پایان داستان نبود و طبق مطالعات و اکتشافاتی که در این منطقه انجام شده‌، می‌توان گفت تقریباً کل این منطقه دارای بافت سنگ آهن از نوع «مگنتیت» است و از این روی معدنکاوان و سرمایه‌گذاران این حوزه تلاش بسیاری برای کسب مجوز و پروانهٔ بهره‌برداری در این منطقه انجام می‌دهند. 

 

اشتغالزایی هر معدن تنها برای ۱۰ نفر

اگر بخواهیم اشاره‌ای به وضعیت معادن آهن در کل کشور داشته باشیم، باید بگوییم طبق اعلام مرکز آمار کشور و بر اساس اطلاعات سال ۱۴۰۰، حدود ۲۵۰ معدن آهن در کل کشور وجود دارد که سهم استان همدان پنج معدن آهن است. منطقهٔ آهنگران شهرستان ملایر واقع در منطقهٔ حفاظت‌شده‌ٔ «لشگردر» جزو ۱۰ معدن بزرگ آهن کشور است. طبق اعلام مرکز آمار، حدود ۱۷۷ معدن در استان همدان تا سال ۱۴۰۰ در حال بهره‌برداری بوده‌اند و میزان اشتغالی که این معادن ایجاد کرده‌اند یک‌هزار و ۷۲۹ نفر است که اگر به‌صورت کلی میانگین بگیریم، هر معدن حتی برای ۱۰ نفر هم اشتغال ایجاد نمی‌کند. با همهٔ این اوصاف، اما مسئولان شهرستان و استان بر صدور مجوز معادن بدون در نظر گرفتن ضوابط و مقررات محیط‌ زیستی حتی در مناطق حفاظت‌شده و دارای ارزش از لحاظ تنوع‌ زیستی و اکولوژیکی، پافشاری می‌کنند.