هنری که بهعنوان میراث ناملموس به ثبت رسیده است
فـُرتبافی، دوستی با سادگی طبیعت
کارگاههای «فرتبافی» برای احیای این هنر-صنعت در روستاهای «بِزد»، «رونج»، «رحمتآباد»، «قلعهشیر» و شهرهای «احمدآباد» و «نیلشهر» راهاندازی شده است
![فـُرتبافی، دوستی با سادگی طبیعت](https://payamema.ir/pubfiles/2023/05/4-5-2.jpg)
۱۱ خرداد ۱۴۰۲، ۰:۰۰
رونق «فرتبافی» در روستاهای خراسان بزرگ به سالهای دور برمیگردد، به روزگاری نه مثل امروز که صنعت نساجی با ارائۀ منسوجات و الیاف رنگارنگ یاد پارچههایی که با دست بافته میشد را از بین برده باشد. «فرتبافی» گرچه در میان هنرهای دستی کمرونق یا فراموششده دستهبندی میشود، اما بههمت مسئولان و بافندگان پیشکسوت امید احیای آن نیز هست.
در جستوجوی هنرها و صنایعدستی خراسان، پارچهبافی حرف اول را میزند. «فرتبافی» هم نوعی از همین صنایعدستی است که بساطش را از زندگی روزمره جمع کرده و باید ردپای آن را در خاطرات موسپیدکردهها یا در عکسها و صندوقچهها جستوجو کرد. «فرتبافی» زمانی جزء اصلی جهیزیه عروس بود که به دست مادران بافته میشد؛ مادرانی که این هنر را به دختران خود هم آموزش میدادند. گرچه «فرتبافی» بهعنوان میراث ناملموس به ثبت رسیده است، اما بافندگان انگشتشماری دارد که گهگاه پای دستگاه بافندگی مینشینند.
«فرتبافی» به چه کاری میآید؟
«فرت» در فرهنگ معین بهمعنای تاروپود آمده است. برخی معتقدند واژۀ «فرت» برگرفته از صدای برخورد نیها و شانه در دستگاه است؛ درست مانند صدایی که به هنگام قیچیزدن پارچه بهوجود میآید.
«فرتبافی» در قدیم از حرفههای اصلی مردان و زنان در کارگاههای روستاها بهشمار میآمد، ولی امروز که بازار «فرتبافان» از سکه افتاده است، تعداد اندکی از بانوان هنرمند در خانههای خود «فرتبافی» میکنند و به این شیوه یاد این هنر دستی را زنده نگه داشتهاند
«فرتبافی» مانند سایر انواع صنایعدستی در خراسان بزرگ رایج و متداول بوده است و قدمتی چند صد ساله دارد، اما از پیشینهای مکتوب برخوردار نیست. به رشتههای پارچهبافی در اصطلاح محلی روستاهای خراسان «فرتبافی» یا «تنبافی» گفته میشود. واژۀ «فرت» بهطور ساده یک پارچه با بافت صاف و با نخ پنبه است. این صنعت در قدیم از حرفههای اصلی مردان و زنان در کارگاههای روستاها به شمار میآمد؛ ولی امروز که بازار «فرتبافان» از سکه افتاده است، تعداد اندکی از بانوان هنرمند در خانههای خود «فرتبافی» میکنند و به این شیوه یاد این هنر دستی را زنده نگه داشتهاند.
پژوهشها نشان میدهد اغلب در فصول سرد سال که کشاورزان فرصت و فراغت بیشتری داشتند، پای دستگاههای بافندگی مینشستند و پارچههای «فرتبافی» بافته میشد. از «فرت» برای تهیۀ منسوجات مختلف از قبیل حولۀ دستوصورت، حولۀ حمام (قطیفه)، جانماز، سجاده و پارچه برای لباسهای مردانه و زنانه با طرحهای مختلف، چادرشب (رختخوابپیچ)، دستار، دستمال جیبی، سفره، بقچه، دستمال کمر (کمرپیچ) استفاده میشد. هر نوعروسی هم سرویس کاملی از این دستبافته در جهیزیه داشت که به دست خود عروس یا مادر عروس بافته میشد.
«حلیمه کریمی فورک» یکی از هنرمندان «فرتبافی»: زنان تربتجام در تلاش برای احیای هنر «فرتبافی» بهعنوان میراث ارزشمند مادرانشان، دست بهکار شدند و با حمایت ادارۀ میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی توانستند حدود 500 کارگاه راهاندازی کنند
خاستگاه «فرتبافی» کجا بود؟
پیوند بین صنعت نساجی و پنبه باعث شده است از دیرباز استانهای خراسان و یزد، بهدلیل آبوهوا، بهعنوان مراکز مهم کشت دیم پنبه باشند. خاستگاه «فرتبافی» هم به خراسان بزرگ و روستاهایی مثل «بسک»، «کدکن» و «ازغند» میرسد. در این میان یزد هم از این هنر بینصیب نیست و در روستاهای آن علاوهبر «احرامیبافی» و «داراییبافی» تکوتوک «فرتبافی» هم رواج داشته.
در کتاب «نیشابور شهر فیروزه» به قلم «فریدون گرایلی» دربارۀ این هنر آمده است: «عدن، شهری است از شهرهای مشهور عربستان واقع بر سواحل دریای هند از جانب یمن و بُرد یمانی، پارچهای است که در یمن بافته میشده یا خاص یمن بوده. ابوسعید محمدبن ابراهیم معزی از اهالی بوژان قرن ششم هجری است و پیشۀ «بُردبافی» داشته، اما اینکه وی برد نیشابوری میبافت شاید برآمده از این باشد که برد بافتۀ نیشابور، از نظر مواد اولیه یا نوع بافت و رنگ و طرح با برد یمانی تفاوتهایی داشته است. از دیگر سخن، یکی از صنایعدستی نیشابور امروز و روستای بوژان، فرتبافی است. با این پیشینه به نظر میرسد که واژۀ «فرت» دگرگونشدۀ واژۀ «برد» باشد. صنعت فرتبافی در منطقۀ خراسان، پیشینهای دیرینه دارد و احتمالاً پس از تغییراتی به دست ما رسیده است.»
«فرتبافی» چه نقشی دارد؟
نقوش بهکاررفته در بافت «فرت» انعکاسی از زندگی بیپیرایۀ هنرمندان است که با الهام گرفتن از طبیعت و فضای پیرامون خود بسیار ساده و به دور از پیچیدگی روی پارچه نقش میبندد. «فرت» تلفیقی از هنر گلیمبافی و صنایع نساجی است. گل و گیاه و پرنده در آن به چشم میخورد. گل، نماد معنویت و لطافت و پروانه، نشانۀ پیوند زمین و آسمان و احترام به طبیعت و درک جهان پیرامون است. بافندگان شیوۀ بافت را بهصورت سینهبهسینه به دیگران انتقال میدهند. نقوش رایج در بافتها شامل «پنج گل چکی»، «گل کوش» (بهشکل پاپیون)، «گل سماور»، «گل پروانهای» و «گل مارپیچ»، «جودانه پیچازی» و «چهارخانه» است.
«فرت» چگونه بافته میشود؟
دستگاه بافت چهار «وردی» است، ولی بهعلت تراکم زیاد تارها، وردها دو به دو به یکدیگر بسته میشوند و شانۀ مخصوصی معمولاً از جنس نی، دارد. «فرتبافی» هم مانند جاجیم، دو رو است. جنس نخ مورد استفاده، نخ پنبهای شانزده و دولاست و گاهی اوقات برای پود از نخهای ابریشمی مصنوعی استفاده میشود. این پارچه به عرض پنجاه تا هفتاد سانتیمتر و طول هفتاد متر بافته میشود. رنگرزی نخ معمولاً سنتی انجام میشد، اما حالا از رنگهای آماده استفاده میشود. اجزای دستگاه بافت هم شامل شانه یا «دسته تیغ»، «گــُله»، «روکاری»، «استخونک»، «قُنده» و «طناب کارگاه»، «پوشار»، «قابول»، «گزبند»، «تخته یا روکار»، «ماکو»، «ماسوره»، «نورد»، «نوردگردان» و «پایه نورد» است.
تلاش برای احیای هنر صدساله
روستای «بِزد» در شهرستان تربتجام در خراسانرضوی یکی از مراکز مهم تولید محصولات «فرتبافی» است. قدمت «فرتبافی» در این روستا به حدود 150 سال پیش بازمیگردد، اما در دو دهۀ اخیر بهدلیل زحمت و هزینۀ بالای مواد اولیه و درآمد کم، این هنر رو به فراموشی رفته است.
دستگاه «فرتبافی» چرخ ریسندگی و ماکو را فقط در برخی خانههای قدیمی روستا که زنانش هنوز به این حرفه عشق دارند، پیدا میشود. از سال ۱۳۸۹ یکی از زنان با تأسیس کارگاه نقشینه بافت تربتجام در روستا بزد، مانع ازبینرفتن این هنر در روستا شد و زنان هنرمند روستا را گردهم آورد و «فرتبافی» را با اندکی تغییر در جنس سازه زنده نگه داشت.
روستای «بِزد» از توابع بخش مرکزی شهرستان تربتجام و در ۱۴کیلومتری جنوبغربی این شهر واقع شده است. «حلیمه کریمی فورک» یکی از هنرمندان «فرتبافی» اهل تربتجام، این رشته و شغل را هنری به قدمت بیش از یک قرن و از جمله مشاغل خانگی میداند که در گذشته باعث درآمدزایی زنان روستا میشد.
او از این هنر بهعنوان صنعتی بهجامانده از نیاکان خود یاد میکند: زنان تربتجام در تلاش برای احیای هنر «فرتبافی» بهعنوان میراث ارزشمند مادرانشان، دست بهکار شدند و با حمایت ادارۀ میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی توانستند حدود 500 کارگاه «فرتبافی» در روستاهای «بِزد»، «رونج»، «رحمتآباد»، «قلعهشیر» و شهرهای «احمدآباد» و «نیلشهر» راهاندازی کنند. کارگاههایی که در واقع خانههای زنان روستاست. چندی پیش هم خبر رسید که رشتۀ «فرتبافی» در شهرستان چناران خراسان رضوی احیا شده است و به متقاضیان تسهیلات داده میشود.
×××
هنرمندان پیشکسوت که باقیماندۀ نسل فرتبافان خراسان هستند، معتقدند هنر بدون درآمد محکوم به نابودی است و برای ورود به هر هنری صرفۀ اقتصادی را نیز باید در نظر گرفت. آنان چشم به راه حمایت مسئولان از این هنر برای جلوگیری از فراموشی همیشگی آن هستند.
فواید محصولات «فرتبافی»
کارشناسان نساجی برای پارچهها و محصولاتی که از «فرتبافی» حاصل میشود، مزایایی را برمیشمارند که لزوم احیای این هنر را بیشتر میکند؛ پارچهای که به حفظ محیط زیست کمک میکند. با توجه به نوع الیاف و نخ پنبه موجود در این پارچه، هرگز بو نمیگیرد، بسیار سبک، کم حجم و مناسب سفر است، قابلیت آبگیری فوقالعادۀ این پارچه آن را متمایز میکند، در سریعترین زمان خشک میشود، باتوجه به نوع الیاف پارچه و مناسب برای پوستهای حساس مناسب است و برای ترمیم زخمهای بالینی استفاده میشود.
برچسب ها:
پیشنهاد سردبیر
مطالب مرتبط
![زنگ تنش آبی به صدا درآمد](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/روستای-حاجی-اباد-تایباد.jpg)
برخی روستاهای خراسان رضوی و شرق استان گلستان با شروع فصل گرم با مشکل تأمین آب مواجه شدهاند
زنگ تنش آبی به صدا درآمد
![توسعه انرژیهای تجدیدپذیر بازوی مهم در امنیت انرژی است](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/وزیر-نیرو.jpg)
وزیر نیرو در اجلاس وزرای انرژی شانگهای:
توسعه انرژیهای تجدیدپذیر بازوی مهم در امنیت انرژی است
![رکورد مصرف برق زده شد](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/افزایش-مصرف-برق.jpg)
مدیرعامل شرکت توانیر اعلام کرد:
رکورد مصرف برق زده شد
![ناجی انرژی پاک اروپا](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/پرتغال.jpg)
پرتغال ساخت بزرگترین مزرعه بادی خود را اوایل سال آینده آغاز میکند
ناجی انرژی پاک اروپا
![پیشبینی افزایش دما در خوزستان طی روزهای آینده](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/افزایش-دما-1.jpg)
مدیرکل هواشناسی خوزستان خبر داد
پیشبینی افزایش دما در خوزستان طی روزهای آینده
![چالش صادرات برق، نگرش دولت است](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/برق-1.jpg)
مرکز پژوهشهای مجلس در گزارشی اعلام کرد
چالش صادرات برق، نگرش دولت است
![کاهش تولید برق آبی در نتیجه خشکسالی](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/برق-آبی.jpg)
کاهش تولید برق آبی در نتیجه خشکسالی
![۳ هزار مگاوات از ظرفیت نیروگاهی کشور فرسوده است](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/پیام-ما.jpg)
سخنگوی صنعت برق در پاسخ به «پیام ما»:
۳ هزار مگاوات از ظرفیت نیروگاهی کشور فرسوده است
![جشنواره فیلم و عکس «با انرژی» برگزار میشود](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/جشنواره-با-انرژی.jpg)
برای نخستینبار؛
جشنواره فیلم و عکس «با انرژی» برگزار میشود
![ادعای تولید سالانه هزار اتوبوس برقی](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/اتوبوس-برقی.jpg)
ادعای تولید سالانه هزار اتوبوس برقی
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- حداقل سرمایه برای واردات از دبی: آنچه باید بدانید
- چطور زودتر از همه از پیش فروش قطارها مطلع شویم؟
- چه کسانی نمی توانند مهاجرت کنند؟
- تفاوت رهگیری مالیاتی و کد مالیاتی چیست؟
- نوآوریهای جدید تتر در ارائه خدمات مالی دیجیتال
- عمر باتری آیفون 15 پرو مکس در مقابل سامسونگ اس 24 اولترا
- دوره mba و dba مرکز آموزش های آزاد دانشگاه تهران
- آینده واردات عروسک و اسباب بازی از چین به ایران، پیشبینی و ترندها
- قطار رجا؛ انتخابی امن و راحت برای سفرهای شما
- حضور خوشبخت در نمایشگاه آگروفود ۱۴۰۳ بیشتر
بیشترین نظر کاربران
![معمای ریاست محیط زیست در کابینه رئیسی](https://payamema.ir/pubfiles/2021/08/2-6.jpg)
معمای ریاست محیط زیست در کابینه رئیسی
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
«بمو» را تکهتکه کردند
3
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
4
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
5
کبوتر نماد مناسبی برای صلح است؟
دیدگاهتان را بنویسید