با «۸ هزار میلیارد تومان» چه چیزهایی می‌توان برای شهر خرید؟ بیش از ۶ هزار دستگاه اتوبوس، ۲ هزار واگن مترو، یا حتی ۵۱ خانه در ابعاد و اندازه عمارت شهرداران در اقدسیه تهران که سال ۹۸، ۱۵۴ میلیارد تومان فروخته شد. ۸ هزار میلیارد تومان، رقمی است که در فایل صوتی منتشر شده اخیر چندبار به آن اشاره شد. جلسه‌ای میان صادق ذوالقدرنیا، معاون وقت اقتصادی و سازندگی سپاه و محمدعلی عزیز‌جعفری، فرمانده وقت سپاه پاسداران. براساس ادعاهای مطرح شده در فایل صوتی محمد‌باقر قالیباف، شهردار وقت تهران سال ۹۷ به دنبال رفع موارد حقوقی مربوط به این پرونده بوده است. براساس ادعاهای مطرح شده هشت هزار میلیارد تومان اعتبار به جای اینکه به شرکت رسا تجارت تعلق بگیرد به پروژّه‌هایی داده شده که متعلق به هلدینگ یاس نبوده است. همان اعدادی که گزارش تحقیق و تفحص شورای شهر از «رسا تجارت» پیشتر به آن رسیده بود.

رقم مطرح شده در فایل صوتی، اندکی کمتر از رقم بدهی‌هایی است که گزارش تحقیق و تفحص شورای شهر پنجم، از رساتجارت (شرکت وابسته به هلدینگ یاس و زیرمجموعه بنیاد تعاون سپاه) به آن رسیده است. گزارشی که تحقیقات آن از سال ۹۷ آغاز شد و گزارش‌های تکمیلی آن اردیبهشت امسال منتشر شد. گزارش‌ها تایید می‌کردند: در اجرای قراردادهای موسوم به فاینانس ۱ و ۲ و کارگزاری بالغ بر ۱۲۹.۴۰۰ میلیارد ریال از منابع مالی شهرداری تهران (املاک، عوارض، هولوگرام، حواله، پرداخت‌های نقدی) به بنیاد تعاون واگذار شده است و تنها حدود ۳ هزار میلیارد تومان آن دریافت شده است. فاینانس ۱ و ۲ دو فقره قرارداد معروفی بودند که در سال‌های ۸۸ و ۹۳ منعقد شدند. فاینانس یک تحت عنوان موافقت‌نامه مالی پروژه‌های شهرداری تهران میان شهرداری تهران و بنیاد تعاون سپاه بسته و فاینانس دو با عنوان موافقت‌نامه سپاه پاسداران و شهرداری تهران در اجرای پروژه‌های عمرانی شهر تهران منعقد شد. دو قراردادی که به گفته حسن مقیمی، کارشناس تیم تحقیق و تفحص رساتجارت تخلف بود زیرا نه مصوبه شورای شهر تهران را داشت و نه به تصویب سازمان‌ها رسیده بود. محمود میرلوحی، رئیس کمیته اقتصادی شورای شهر تهران در دوره پنجم نیز اردیبهشت سال جاری با اشاره به یافته‌های تیم تحقیق و تفحص درباره این دو قرارداد گفته بود: یک سویه بودن قراردادها و رعایت نشدن غبطه و مصلحت شهرداری مساله دیگر است و نقطه نظرات قراردادها دو سویه نیستند. بروز انحراف در اجرای قراردادهای فاینانس، پایبند نبودن به تعهدات مذکور منجر به بروز انحرافات اساسی در اجرای این قراردادها شده است. طی سال‌های ۸۸ تا ۹۳ طی اجرای موافقتنامه فاینانس یک شهرداری تهران، ۴۳ فقره قرارداد واگذاری ملک به مبلغ دو هزار و ۶۴۵ میلیارد تومان به بنیاد تعاون سپاه پرداخت می‌کند که ۶۴۵ میلیارد تومان از آن مازاد بر قرارداد است. آنطور که گزارش نهایی تحقیق و تفحص نشان می‌دهد از ۱۲ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان منابع شهرداری که به هلدینگ یاس واگذار شده است، تنها حدود ۳ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان هزینه شده است. در این میان رد پای حدود ۹۷.۶۰۰ میلیارد ریالی که به اندازه بودجه یک سال شهرداری تهران است، مشخص نیست. رقمی که معادل بودجه شهرداری در سال‌های ابتدایی دهه نود است.
سال ۹۹، سازمان قضایی نیروهای مسلح در اطلاعیه‌ای از تایید حکم متهمان پرونده موسوم به «گروه اقتصادی یاس» در دیوان عالی کشور خبر داد و براساس این اطلاعیه، ۴ نفر از متهمان پرونده به اتهام مشارکت در کلاهبرداری باندی، مشارکت در پولشویی و برداشت و تصاحب غیرقانونی وجوه به دو تا ۳۰ سال حبس تعزیری به شرح ذیل محکوم شدند و همچنین تاکنون مبلغ ۵ هزار و ۸۵۳ میلیارد و ۵۳۰ میلیون و ۶۳۶ هزار و ۷۰۶ ریال بدهی متهمان در قالب املاک و مستغلات بر اساس ارزش زمان وقوع جرم (سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵) به بیت‌المال مسترد شده است.
رقمی که به ۸ هزار میلیارد تومان مورد اشاره در فایل صوتی نیز نزدیک است. ۸ هزار میلیارد تومانی که به گفته محمد‌جواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای پنجم به نوعی پیشنهاد سند‌سازی بوده است. او دیروز به روزنامه شرق گفته است: این فایل نشان می‌دهد که شهردار وقت تهران خواستار عبور و کتمان این پرونده شده و به نوعی پیشنهاد سندسازی داده است که مورد قبول قرار نمی‌گیرد.
ناکامی تهران در رونق مترو و خرید اتوبوس
اما بر اساس ادعای مطرح شده در فایل صوتی با هشت هزار میلیارد تومانی که به آن اشاره شده است، چه کارهایی می‌شد برای شهر انجام داد؟ محمود ترفع، مدیرعامل سابق شرکت واحد اتوبوسرانی تهران سال ۹۹ اعلام کرده بود که قیمت اتوبوس در بازه زمانی ده ساله یعنی از ۸۹ تا ۹۹ حدود ده برابر شده است و اگر در سال ۸۹ با ۱۰۰ میلیارد تومان می‌شد ۱۵۰ اتوبوس خرید، در سال ۹۹ با این رقم تنها می‌توان ۲۵ دستگاه اتوبوس دوکابین خریداری کرد. این نسبت یعنی در سال ۸۹ اگر ۸ هزار میلیارد تومان برای خرید اتوبوس در شهرداری تهران مصرف می‌شد، تهران می‌توانست حدود ۱۲ هزار اتوبوس داشته باشد. حتی اگر این رقم بدون احتساب تورم سالانه امروز در اختیار شهرداری تهران بود، معادل ۲ هزار اتوبوس دوکابین در شهر بود. اما اگر محاسبات را به سال‌های ابتدایی دهه نود معطوف کنیم و قیمت هر اتوبوس را بر مبنای دلاری محاسبه کنیم، نتیجه تغییر می‌کند. قیمت یک دستگاه اتوبوس تک کابین اکنون حدود ۱۰۰ هزار دلار است و بنابه گفته بهزاد اشجعی، کارشناس محیط زیست، این رقم دلاری در سال‌های اخیر تنها به واسطه به روز شدن استانداردها اندکی بالاتر رفته است «و قیمت اتوبوس تک‌کابین در سال‌های ابتدایی دهه نود حدود ۹۰ هزار دلار بوده است.» اگر ۸ هزار میلیارد تومان مورد اشاره مربوط به سال ۹۳ بوده باشد، یعنی زمانی که قیمت دلار بین ۳۱۰۰ تا ۳۵۰۰ تومان در نوسان بود، با آن می‌شد حدود ۲۵ هزار اتوبوس تک کابین خریداری کرد و اگر رقم مورد اشاره را متعلق به سال ۹۶ بدانیم که قیمت دلار در 10 ماه اول سال بین ۳۷۰۰ تا ۴۳۰۰ تومان در نوسان بود، با ۸ هزار میلیارد تومان می‌شد حدود ۲۰ هزار اتوبوس تک کابین داشت. اشجعی می‌گوید «با هشت هزار میلیارد تومان در سال ۹۷ که قیمت دلار بین ۵ هزار تومان تا ۱۸ هزار تومان نوسان پیدا کرد هم می‌شد حدود ۶ هزار دستگاه اتوبوس نو خرید.» ۶ هزار اتوبوس، یعنی کل ظرفیت اتوبوسرانی تهران در آن سال نوسازی می‌شدند و حتی ۱۰۰۰ اتوبوس هم اضافه می‌ماند. این ارقام زمانی معنا پیدا می‌کنند که بتوان تاثیرشان در آلودگی هوا را درک کرد. سردار محمدحسین حمیدی، رئیس پلیس راهور تهران اواخر آذر امسال خبر داد که حدود ۶ هزار دستگاه اتوبوس شخصی و دولتی در تهران فعالیت می‌کنند که فرسوده هستند و براساس آخرین سیاهه انتشار آلودگی هوای تهران ۲۸ درصد از ذرات معلق منتشر شده در هوای تهران هم از اگزوز همین اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌های فرسوده‌ای است که در تهران تردد می‌کنند.
با این هشت هزار میلیارد تومان می‌شد، رونقی به متروی تهران هم داد. اگر قیمت هر واگن مترو را حدود یک میلیون دلار تخمین زد و اموالی که آن زمان در اختیار شرکت رساتجارت بود را با دلار همان موقع، حدود ۲ هزار میلیارد دلار برآورد کرد، می‌شد ۲ هزار واگن مترو داشت. اشجعی در اینباره نیز تاکید می‌کند: آن زمان در خوش‌بینانه‌ترین حالت با ۵۰۰ میلیارد می‌شد، یک کیلومتر مترو تاسیس کرد و ۸ هزار میلیارد تومان یعنی حدود ۱۶ کیلومتر مترو. مترویی که اکنون کمبود واگن آن بر هیچ شهروند تهرانی پوشیده نیست.
این ۸ هزار میلیارد تومان مصادیق دیگری نیز دارد، این رقم ۲۵ برابر اعتبار تخصیص یافته برای اجرای کاهش طرح آلودگی هوا در بودجه ۱۴۰۱ دولت است که آذر امسال به مجلس تقدیم شد. ۲۵ برابر ۳۲۰ میلیارد تومان. با این رقم که تورم سالیانه ارزش آن را چندبرابر کرده است، احتمالا می‌شد تمام حیوانات موذی تهران را از بین برد یا صدها نیروگاه خورشیدی بزرگ و کوچک مقیاس برای کاهش استفاده گازهای گلخانه‌ای نیز تاسیس کرد یا حتی تمام اتوبوس‌های تهران را مجهز به فیلتر دوده کرد. اقداماتی که همه آن‌ها می‌توانستند پایتخت را به شهری زیست‌پذیر تبدیل کنند. صفتی که شهردار فعلی پایتخت داعیه ایجاد آن را دارد.