تصویب لایحه حمایت از حیوانات و تبدیل باغ وحش صفه به نقاهتگاه؛ این دو خبر مهم در حوزه حقوق حیوانات در شلوغی تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری گم شد. لایحه حمایت از حیوانات که روز چهارشنبه در هیات دولت تصویب شد با وجود خلا قانونی کنونی و وقوع حیوان‌آزاری به اشکال مختلف، قدمی رو به جلو و چنان ایده‌آل است که مواردی چون سیرک حیوانات، استفاده از حیوانات در آزمایشگاه‌ها، ذبح سنتی حیوانات اهلی و دست‌آموز کردن حیوانات وحشی در آن جرم‌انگاری شده است. از سوی دیگر شهردار اصفهان هم روز پنج‌شنبه خبر تبدیل باغ وحش صفه به نقاهتگاه را در یک توییت اعلام کرده و گفته با این تصمیم دغدغه چندین ساله فعالان حقوق حیوانات مرتفع شد، هرچند فعالان حقوق حیوانات به اجرایی شدن تصمیمی که بارها وعده داده شده، در روزهای منتهی به انتخابات شورای شهر چندان اطمینان ندارند.

لایحه حمایت از حیوانات روز چهارشنبه به پیشنهاد معاونت حقوقی ریاست جمهوری در هیات دولت تصویب شد. ساماندهی مراکز نگهداری از انواع حیوانات و تعیین مجازات برای آزاردهندگان آنها از مهم‌ترین اهداف این لایحه است که در نهایت پس از طی مراحل تصویب در مجلس و در صورت رد شدن از سد سوی شورای نگهبان به اجرا می‌رسد.
جزئیاتی درباره لایحه جدید
پیش‌نویس این لایحه دی‌ماه ۱۳۹۸ از سوی معاونت حقوقی رئیس‌جمهوری تقدیم هیات دولت شده بود. جزئیات منتشر شده نشان می‌دهد این لایحه ۲۳ ماده و ۱۵ تبصره دارد. تشکیل «مرکز ملی حمایت از حیوانات» و مراکز استانی آن به ریاست سازمان حفاظت محیط زیست و با حضور نمایندگان دستگاه‌های مختلف اجرایی و قضایی برای اعطای مجوز و نظارت بر تمامی فعالیت‌های مراکز نگهداری حیوانات و تعیین بهای خدمات آنها، اقامه دعوی علیه ناقضان حقوق حیوانات و ساماندهی حیوانات بدون صاحب از جمله وظایف مهم این مرکز تعیین شده است.
بر اساس مواد دیگری از این لایحه، کسانی که به شیوه‌های مختلف اقدام به حیوان‌آزاری کنند، حسب مورد به جزای نقدی از درجه ۶ تا درجه ۴ مجازات تعزیری یا انجام یکی از خدمات عمومی رایگان یا هر دو محکوم می‌شوند.
جالب اینکه در ماده ۱۶ این لایحه، ۲۸ مورد حیوان‌آزاری تعریف و مرتکبان آن، مستوجب مجازات شناخته شده‌اند.
در بخشی از مقدمه توجیهی لایحه حمایت از حقوق حیوانات آمده است: «ضرورت حمایت اخلاقی و حقوقی از حیات، سلامت و امنیت حیوانات زمانی قابل فهم می‏ شود که انسان، از نگاه شی‏وارانه به طبیعت و حیوانات فاصله بگیرد و حیوانات را نَه به‏ مثابه منابعی برای تامین خوراک و پوشاک و رفاه و ابزارهایی برای سرگرمی و آزمایش ‌ها و پیشرفت‌‏های پزشکی و علمی و نظامی، که به ‏مثابه موجوداتی فی‌نفسه ارزشمند و صاحب حق و صاحب دَرد بنگرد.»
این لایحه از سوی دیگر بر اخلاق هم تمرکز جدید داشته است. چنان که در مقدمه توجیهی آن آمده: تفکری که حیوانات را در حکم ماشین‏‌های تجدیدپذیر و همچون شی و فقط در خدمت منافع انسانی ببیند، هیچ حقوقی برای حمایت و حفاظت از حیات آنها در نظر ندارد و تا زمانی که حیوانات برای انسان‏ها صِرفاً «منبع» تامین نیازها به ‏شمار آیند، تعدی و خشونت نسبت به حیوانات رایج خواهد‌بود. همچنین حیوان اگرچه ناطق نیست، اما تردیدی وجود ندارد که همپای انسان، دارای حساسیت یا توانایی احساس درد و تجربۀ لذت است.
در قوانین ایران، رویکرد مبتنی بر حمایت غایی از حیوانات مفقود است و در نتیجه، آنچه در قوانین درباره حیوانات وجود دارد، ناظر بر خودِ حیوانات به‏ عنوان موجوداتی فی‏‌نفسه نیست. تمام اندک مواد قانونی مربوط با حمایت از جان حیوانات، متکی بر حمایت از منفعت انسان‏ها، یعنی صاحبان حیوانات است و این، همان نگاه شی‏وارانه، انسان‏انگارانه و گونه‏پرستانه‏ای است که در حیوان، انعکاسی جز منبع و ابزاری در خدمتِ خود نمی‌‏بیند.
نگاهی حقوقی به لایحه حمایتی
محمد داس‌مه، وکیل پایه یک دادگستری معتقد است لایحه حمایت از حیوانات که در هیات دولت هم به تصویب رسیده بسیار قابل توجه است و می‌تواند از جهات مختلف اعم از شکلی، آیین نگارش، ماهوی و رویکردها و مفاهیم و بنیان‌های اساسی حاکم بر آن ساعت‌ها محل گفت‌وگو و نقد و بررسی حقوق‌دانان باشد.
او با ذکر مواد و تبصره‌هایی از این لایحه به «پیام‌ما» می‌گوید: «در این لایحه خودداری و ممانعت از درمان حیوانات به وسیله مالک و جایی دیگر کمک نکردن به حیوان مصدوم و نرساندن به موقع به مراکز درمانی جرم‌انگاری شده است. همچنین عادت دادن حیوانات به مواد افیونی و اعتیاد‌آور و هرگونه برخورد غیرمتعارف با جسد حیوان مرده هم جرم‌انگاری شده؛ یعنی اینجا فقط حقوق حیوانات مطرح نیست، بلکه اخلاق هم مهم شمرده شده است.»
داس‌مه می‌گوید جایی دیگر در این لایحه واداشتن حیوانات به نمایش و استفاده از آنها در سیرک کاملا حیوان‌آزاری خوانده شده است. این مورد در صورت تصویب و ابلاغ می‌تواندفعالیت دلفیناریوم‌ها را به طور کامل متوقف کند. همچنین تربیت و آموزش حیوانات وحشی هم جرم‌انگاری شده که می‌تواند باعث اصلاح فعالیت برخی باغ وحش‌ها شود.
او همچنین می‌گوید:‌ «بر اساس این لایحه هر گونه بهره‌کشی نامتعارف یا بیش از توان که با فیزیولوژی و موقعیت حیوان متناسب نباشد و منجر به تحمیل درد و رنج برای حیوان بشود، جرم است. همچنین درد کشیدن حیوان هم جرم‌انگاری شده و ذبح حیوان هم پیش حیوان دیگر جرم است. یعنی آثار روانی بر حیوانات هم در نظر گرفته شده که می‌تواند فعالیت کشتارگاه‌های سنتی و ذبح‌های عمومی در مراسم خاص را تحت تاثیر قرار دهد.»
این وکیل دادگستری، لایحه حمایت از حیوانات را بسیار آرمانگرایانه می‌خواند و می‌گوید: «حقوق حیوانات ریشه فقهی و قرآنی دارد؛ دین اسلام به منع حیوان‌آزاری و نهی از این کار بسیار تاکید می‌کند. این لایحه منطبق با شرع مقدس است، خلاف قانون اساسی هم نیست چون اصل 50 محیط زیست را به درستی تایید می‌کند.»
اما این آرمان‌گرایی که در لایحه نهفته آیا منجر به رد آن به ویژه از سوی شورای نگهبان می‌شود. داس‌مه که دبیر کمیته حقوقی شورای هماهنگی تشکل‌های محیط زیستی و منابع طبیعی استان خوزستان نیز است، چنین توضیحی دارد:‌ «شورای نگهبان در بررسی‌های خود و احراز انطباق و نبود انطباق با قانون اساسی و شرع، لایحه را از جهت دیگری هم بررسی می‌کند؛ طرح و لوایحی که برای دولت هزینه‌زا باشد اگر محل تامین اعتبار آن در قانون مشخص نشود، به دلیل تعارض با قانون اساسی از سوی این شورا رد می‌شود اما با توجه به اینکه لایحه اساسا هزینه‌زا نیست و در مقام جرم‌انگاری و نظارت بوده، این جنبه از بررسی در این لایحه متصور نیست و موضوعیت ندارد.»
او در پایان می‌گوید: «من معتقدم که این لایحه بسیار مترقی است و در صورت تصویب نهایی، ایران در حوزه حقوق حیوانات در نزد بیشتر کشورها پیشگام خواهد‌بود.»
سرنوشت نامعلوم باغ وحش صفه
لایحه حمایت از حیوانات در حالی سه روز پیش بی‌سر و صدا تصویب شد که اشاره‌های مستقیم و غیرمستقیم بسیاری به باغ وحش‌ها دارد؛ مثل شرایط بد نگهداری، دست‌آموز کردن حیوانات و مواردی از این دست.
باغ وحش کوه صفه اصفهان که حالا بار دیگر وعده تبدیل آن به نقاهتگاه حیات‌وحش داده شده هم می‌تواند با اجرای این تصمیم و در راستای لایحه جدید، به وضعیت استاندارد نزدیک‌تر شود. قدرت‌الله نوروزی، شهردار اصفهان در توییتی نوشته است: «گفته بودیم فراتر از شهر انسان‌محور به شهر حیات‌محور توجه داریم؛ رویکردی که دنیا دارد و حقوق هر موجود زنده را در نظر می‌گیرد.
بر اساس سال‌ها مطالبه مردمی و پیگیری فعالان حقوق حیوانات، باغ وحش صفه اصفهان به نقاهتگاه و پناهگاه حیوانات تبدیل می‌شود تا دغدغه چندساله مرتفع شود.» فعالان حقوق حیوانات چندان از این وعده استقبال نکرده‌ و منتظرند که از اجرای آن مطمئن شوند، چرا که شورا چندباری وعده تعطیلی داده و این اتفاق عملی نشده است.
این است که منتقدان به دنبال نشانه‌ای هستند که اثبات کند این خبر، فقط وعده‌ای انتخاباتی نبوده و قرار بر کارشکنی نیست.