در نبود برنامه ریزی برای جذب گردشگران سلامت در دوران کرونا رخ می دهد

گردشگران سلامت در دام دلالان

مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری ایلام: آماری از تعداد گردشگران سلامت که به دام دلالان می‌افتند نداریم.

فرزانه قبادی | در حالی که همچنان سایه کرونا با سماجت به سر گردشگری سنگینی می‌کند و دولت همچنان اندر خم کوچه حمایت از اصناف آسیب‌دیده از گردشگری است و این اصناف هنوز نتوانسته‌اند زیر بار ضرر و زیانی که در یک سال گذشته متحمل شده‌اند کمر صاف کنند، مدیرکل میراث‌فرهنگی استان ایلام از بازار گرم دلالان گردشگری سلامت در مرزهای غربی کشور می‌گوید. یکی از شاخه‌های گردشگری که در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری بسیاری روی آن شده است، گردشگری سلامت است که در پی تمام اتفاقات از آبان ماه سال گذشته تا به حال، همچون دیگر بخش‌های گردشگری دچار رکود جدی شده است. اما گویا بازار دلالان در این بخش از گردشگری از سکه نیفتاده است.

هر چند وزارت میراث‌فرهنگی همواره آمارهای ضد‌و‌نقیضی از ورود و خروج گردشگران منتشر می‌کند و هنوز هم مشخص نیست که این آمار را بر چه مبنایی تهیه و به آن استناد می‌کند، اما دلالان گردشگری سلامت، به خوبی از آمار مربوط به گردشگرانی که برای درمان وارد کشور می‌شوند باخبرند. در شبکه‌ای که این دلالان به‌طور غیررسمی برای خود دست و پا کرده‌اند، گردش اطلاعات مربوط به گردشگران، به خوبی انجام می‌شود تا آن‌ها بتوانند گردشگری را که با قصد درمان به ایران سفر کرده است را جذب و متقاعد کنند که از خدمات پیشنهادی آن‌ها استفاده کند. البته دلالان توان چندانی برای جلب‌رضایت گردشگران ندارند و تنها فاکتور مهم در روند جذب گردشگر و ارائه خدمات دریافت مبالغ بیشتر از «خارجی»هاست. 

دلالانی که در حوزه گردشگری سلامت فعالیت دارند، یکی از عوامل کاهش تقاضا برای این شکل از گردشگری در کشور هستند. نبود سازوکار درست برای جذب و ارائه خدمات به گردشگران سلامت در کشور، خلاء بزرگی ایجاد کرده که دلالان این بخش به خوبی از آن بهره می‌برند. چرا که این بخش یکی از پردرآمدترین شاخه‌های گردشگری در ایران است. به گفته محمد جهانگیری، رئیس انجمن گردشگری سلامت ایران، هر گردشگر سلامت که وارد کشور می‌شود، حداقل سه برابر یک گردشگر عادی ارزآوری دارد و دو برابر آن‌ها شغل در کشور ایجاد می‌کند. البته این میزان چشمگیر از درآمد ارزی که جهانگیری به آن اشاره می‌کند در مقابل درآمدی که این شاخه از گردشگری در دنیا دارد، میزان ناچیزی است. بر اساس تخمین‌ها سود تقریبی گردشگری سلامت جهان در سال، رقمی بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار است و تنها نیم درصد از این رقم به گردشگری سلامت در ایران تعلق دارد. از رقم درآمد گردشگری سلامت در کشور اطلاعاتی در دست نیست. آمارها پیش‌نیاز برنامه‌ریزی در بخش‌های مختلف اقتصادی هستند، متولیان این بخش وقتی آماری در دست ندارند، طبیعی است که برنامه‌ریزی درست و سازوکار مشخصی هم برای فعالیت در این بخش نخواهند داشت. نتیجه تمام تعلل‌ها و کوتاهی‌ها در این بخش، خبری است که مدیرکل میراث‌فرهنگی استان ایلام در گفت‌و‌گو با خبرگزاری ایلنا اعلام کرده است، عبدالمالک شنبه‌زاده می‌گوید: «تنها بخشی که در حال حاضر در حوزه گردشگری استان ایلام فعال است، گردشگری سلامت است که قسمتی از آن به صورت قانونی و مابقی به صورت غیرقانونی فعالیت دارد. در واقع این روزها شاهد حضور بیماران متعدد از کشور عراق هستیم که از مرز مهران وارد ایلام می‌شوند و باتوجه به آن‌که در حال حاضر تنها یکی از آژانس‌های ایلام در حوزه گردشگری سلامت مجوزهای لازم را دریافت کرده و با بیمارستان‌هایی که دارای IPD هستند قرارداد دارد، می‌توان گفت با در نظر گرفتن تعداد گردشگران سلامت، راه برای فعالیت دلالان نیز باز است» به دلیل شیوع کرونا محدودیت‌هایی برای ورود مسافران از کشورهای همسایه و همچنین صدور ویزا در نظر گرفته شده است، اما این محدودیت‌ها برای گردشگران سلامت در نظر گرفته نمی‌شود. این موضوع ظرفیتی است که مدیران گردشگری از آن غافلند اما دلالان این بخش به خوبی در حال بهره‌برداری از فرصت پیش آمده هستند، شنبه‌زاده می‌گوید: «بیشتر گردشگران سلامت که از عراق به ایران می‌آیند برای انجام جراحی‌های زیبایی مانند عمل‌بینی و حتی کاشت مو سفر می‌کنند. حتی در شرایط فعلی باتوجه به شیوع ویروس کرونا بازهم تعداد قابل توجهی از عراقی‌ها به ایران سفر می‌کند. هماهنگی‌های لازم با کنسولگری‌های ایران در عراق انجام شده تا آژانس‌هایی که دارای مجوز هستند به گردشگران معرفی شود اما بسیاری از این افراد که وارد مرز می‌شوند به چنگال دلالان می‌افتند. تعداد این دلالان نیز در مرز زیاد است. هرچند آماری از تعداد گردشگران  سلامت که به دام دلالان می‌افتند در اختیار نداریم اما می‌دانیم که بسیاری از آن‌ها به‌صورت انفرادی سفر می‌کنند و هنگامی که در مرز حاضر می‌شوند، مورد سوءاستفاده دلالان قرار می‌گیرند. به‌طور مثال ممکن است پزشک یا عمل مورد‌نظر گردشگر سلامت در ایلام با قیمت بسیار مناسب قابل دسترس باشد اما دلالان که برخی از آن‌ها در قالب تاکسی فعالیت دارند، از اعتماد این افراد سوءاستفاده کرده و آن‌ها را با هزینه‌های هنگفت به سایر استان‌ها می‌برند و چند برابر هزینه را از آن‌ها دریافت می‌کنند» این شرایط در حالی در شهرهای مرزی ایجاد شده است که بیش از یک سال از تعطیلی گردشگری در کشور می‌گذرد و اصناف بسیاری در این بخش دچار آسیب و ورشکستگی شده‌اند. هر چند موضوع دلالان در گردشگری سلامت پدیده جدیدی نیست، اما سخنان مدیرکل میراث ایلام نشان از آن دارد که بازار غیررسمی این نوع از گردشگری در روزهای کرونازده گردشگری، رونق بیشتری از بازار قانونی آن دارد.

در این میان اظهارات وزیر میراث‌فرهنگی و گردشگری در مورد حضور دلالان در گردشگری سلامت در نوع خود عجیب است، مونسان در گفت‌و‌گو با خبرگزاری مهر گفته است: «امید دارم بتوانیم پای دلالان را قطع کنیم. برخی از اوقات گردشگران، درخواست می‌کنند نزد پزشک معروفی بروند اما دلالان آن‌ها را نزد پزشکی می‌برند که با او تشابه اسمی دارد. گردشگر وقتی متوجه این اقدام می‌شود که دیگر کار از کار گذشته است. ما بررسی‌های میدانی انجام داده‌ایم حتی شخصاً با برخی از این دلالان مصاحبه کردم و گفتم آیا فقط پزشک معرفی می‌کنید و خدمات جانبی می‌دهید که گفتند نه خیلی از آن‌ها درخواست تور شمال می‌کنند اما چون امکان هدایت آن‌ها را نداریم نهایت یک ماشین برایشان می‌گیریم و یا به دیگری معرفی می‌کنیم. اما الان وضع بهتر شده ولی باید باز هم روی این موضوع فرابخشی کار کرد» 

اغلب گردشگران سلامت که وارد ایران می‌شوند در مراکز درمانی تهران و مشهد و برخی در شیراز پذیرش می‌شوند، و بیشترین آمار مربوط به خدماتی که دریافت می‌کنند مربوط به جراحی‌های زیبایی است. تا جایی که یکی از کلیلنیک‌‌های مطرح در این حوزه اعلام کرده است بالغ بر ۹۰ درصد از بیماران مراجعه کننده به این کلینیک گردشگر سلامت بوده و بیشتر آن‌ها عرب زبان‌هایی هستند که برای انجام عمل‌های زیبایی و کاشت مو به ایران می‌آیند.  

بسیاری از فعالان حوزه گردشگری سلامت به احیا دوباره این صنعت در دوران پسا‌کرونا امید بسته‌اند و معتقدند ظرفیت‌های بسیاری برای جذب گردشگران سلامت در کشور وجود دارد.

 از طرفی رونق این شکل از گردشگری می‌تواند باعث تحول در شاخص‌های بهداشتی و درمانی در کشور شود. با توجه به شرایطی که کرونا در بخش درمان به وجود آورد باید دید برنامه متولیان این حوزه در وزارتخانه‌های گردشگری و بهداشت، برای گردشگری سلامت در دوران کرونا و بعد از آن چیست. اما توجه به مهم‌ترین پیش نیاز برای تدوین برنامه در این حوزه بیش از داشتن برنامه اهمیت دارد: تلاش برای تهیه آمار دقیق از بخش‌های مختلف گردشگری سلامت و تعریف سازوکارهای اصولی برای ارائه خدمات به گردشگران این بخش.

خردادماه سال گذشته سعید نمکی وزیر بهداشت از تدوین آیین‌نامه‌ای با همکاری میراث‌فرهنگی و گردشگری خبر داد و گفت: « تعداد زیادی گردشگر سلامت از کشورهای خارجی از جمله عراق و آذربایجان و برخی دیگر کشورها از کشورهای آسیای میانه و حاشیه خلیج‌فارس برای اعمال جراحی و فعالیت‌های پزشکی به کشور ما می‌آمدند که این روند درستی نداشت. 

با همکاری میراث‌فرهنگی و گردشگری و همکارانمان در وزارت بهداشت آیین‌نامه‌ای تنظیم کردیم تا گردشگران سلامت در یک چارچوب به کشور وارد شوند تا استفاده مطلوب نیز برده شود» اما با وجود این آیین‌نامه‌ها و تفاهم‌نامه‌ها همچنان نبض گردشگری سلامت در دست دلالانی است که نه با اصول گردشگری آشنا هستند و نه دانش مورد‌نیاز برای فعالیت در حوزه گردشگری سلامت را دارند.