بررسی‌ها نشان می‌دهد «ساختمان‌های خاص» در تهران که شامل «بناهای با کاربری عمومی «حساس» مثل بیمارستان» و «برج‌های مسکونی و غیرمسکونی» می‌شوند، دارای نوعی «مصونیت خاموش در برابر مخاطرات عمومی نهفته در این ساختمان‌ها» هستند، به این معنا که «مجموعه‌ای از قوانین لازم‌الاجرا» و «وظایف ملی» برای «تأمین ایمنی ساختمان‌های پرخطر» وجود دارد؛ اما طیـف مجریان این تکالیف -از مالکان گرفته تا مجریان مسئول اجرای قوانین- برای «ناایمن» گذاشتن ساختمان‌ها، در شرایط «امن» بسر می‌برند. راز «مصونیت ساختمان‌های پرخطر (مستعد آتش‌سوزی و فروپاشی دربرابر حوادث غیرمترقبه) در پایتخت» ریشه در چهار پارامتر دارد که شامل «استدلال نادرست از ماده ۵۵ قانون وظایف شهرداری‌ها»، «مسئولیت اساسنامه‌ای آتش‌نشانی»، «نگاه ویترینی به مقررات ملی ساختمان» و «خلأ تکلیف بیمه‌ای مالکان» می‌شود. هر‌چند به‌نظر می‌رسـد، عامل اول، این مصونیت را «گارانتی طلایی» کرده است؛ چگونه؟ 

ضمن آنکه، حتی اگر امکان صدور دستور توقف فعالیت از سـوی شهرداری برای ساختمان ناایمن وجود ندارد، مطابق اساسنامهٔ سازمان آتش‌نشانی، مدیریت شهری این وظیفه را دارد که برای «تصویب قانونی که بتواند این اجازه را به شهرداری بدهد»، اقدام کند. بااین‌حال، سؤالی که شهروندان دارند این است که مدیریت شهری چطور اجازه دارد نسبت به «قرار دادن نیوجرسی جلوی یک واحد صنفی که بدهی مالی به شهرداری دارد، اقدام کند» اما برای «یک ساختمان خاص با کاربری عمومی که شرایط ایمنی لازم را ندارد، اجازهٔ اعمال قانون ندارد»؟ پارامتر دوم مصونیت‌ساز برای «ساختمان‌های ناایمن»، غفلت مدیریت شهری از «شناسنامهٔ ایمنی» است. براساس تکالیف آتش‌نشانی، این نهاد باید نسبت به بازدید دوره‌ای ساختمان‌های خاص در شهر اقدام کند و برای ساختمان‌هایی که شرایط آنها تأیید است، «شناسنامهٔ ایمنی» صادر کند. این در‌حالی‌است که بازدیدها دست‌کم در «گاندی» به «نامه‌های اخطار» محدود می‌شود. همچنین، «نگاه ویترینی به مباحث مقررات ملی ساختمان» از سوی دولت و طیف بازیگران بازار ساخت‌وساز موجب شده یکی از مباحث مهم مقررات که «مبحث نگهداری ساختمان» است، عملاً در هیچ ساختمانی در ایران اجرا نشود.

 

برای ساختمان‌هایی مثل برج‌ها و همچنین مراکز تجاری، اداری و بیمارستانی، لازم است «چارچوب مشخصی برای سرویس و نگهداری دوره‌ای تجهیزاتی که اختلال در آنها می‌تواند جان ساکنان و بهره‌برداران ساختمان را به‌خطر بیندازد، از سوی مالک یا مالکان ساختمان طراحی و به اجرا گذاشته شود.» جایی مثل یک بیمارستان بلندمرتبه، در قالب این مقررات ملی به «شهردار ساختمان» نیازمند است که مدام سیستم‌های اطفای حریق، تجهیزات برقی و … را کنترل کند و از سلامت آنها مطمئن شود. پارامتر چهارم نیز «خلأ بیمهٔ اجرای ساختمان» است. اگر بیمهٔ بهره‌برداری از ساختمان‌ها اجباری شـود، دراین‌صورت با توجه به «ارزش بالای ساختمانی مثل یک مرکز تجاری یا بیمارستان به‌همراه تجهیزات و امکانات آن» و همچنین «مسئولیتهای قانونی بیمه‌گذار برابـر افراد حاضر در ساختمان»، به‌شکل خودکار یکسری از «ضعف‌ها و نواقص و ریسک‌های بروز حادثه در ساختمان» با اجبار بیمه‌گذار پیش از صدور بیمه‌نامه باید برطرف شود که همین، آن مصونیت مالک و مدیران شهر را در برابر تکلیفی که نسبت به ایمن‌سازی ساختمان‌ها، به‌خصوص ساختمان‌های خاص، دارند به‌هم می‌زند و به آن پایان می‌دهد.

 

 «گاندی»ها چه تعداد هستند؟ 

در حال حاضر آمار به‌روز و تازه به‌صورت رسمی دربارهٔ تعداد ساختمان‌های ناایمن در پایتخت منتشر نشده است. اما سـال ۹۵ و یک ماه پس از فاجعهٔ «پلاسکو»، کمیسیون شهرسازی شورای شهر تهران با بررسی ۹۷۸ ساختمان بلندمرتبهٔ پایتخت گزارش داد، ۲۶ درصد از حوادث آتش‌سوزی در تهران، مربوط به ساختمان‌های مسکونی و غیرمسکونی است و یک‌سوم برج‌های شهر تهران را ساختمان‌هایی تشکیل می‌دهد که «مشکوک به نواقص ناشی از خلأ ضوابط ایمنی مخصوص بلندمرتبه‌‌ها» هستند. در حال حاضر با توجه به واقعیت تلخ «تداوم عدم اجرای قانون شهرداری‌ها و مقررات ملی ساختمان در موضوع ایمنی ساختمان در برابر حریق» به‌نظر می‌رسد با گذر زمان، وضعیت و تعداد ساختمان‌های مشابه «پلاسکو» و «گاندی» در پایتخت به‌شکل قابل‌توجهی افزایش پیدا کرده است. 

 

 تصمیم جدید در دولت برای «نما»ی کامپوزیت‌ها

 طی هفته‌های گذشته به‌گونه‌ای دربارهٔ «نمای کامپوزیت» صحبت شـد که گویی این نمـا نباید در ساختمان‌ها مورد استفاده قرار بگیرد. اما اصل داستان چیست؟ نمای کامپوزیتی یا ترکیبی به نماهایی گفته می شـود که معمولاً ترکیبی از دو لایه ورق آلومینیومی به‌همراه لایه‌ای در میان آنها شامل مواد پلیمری است. این نما، وزن ساختمان را پایین می‌آورد و باعث کاهش خطر خرابی هنگام زلزله می‌شـود و همچنین سرعت نماسازی را بالا می‌برد. در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان برای چنین نماهایی قید شده است که مصالح نمای ساختمان اگر دارای مواد پلیمری است، باید به‌گونه‌ای تولید شده باشد که «در برابر آتش مقاوم باشـد و خطر افروزش آتش در آن پایین باشـد.» همچنین در این مبحث تأکید شـده است که نماهای دارای مواد پلیمری باید به‌صورت به‌کارگیری لایه‌های مصالح معدنی بین طبقات، نصب شود تا جلوی سرایت آتش بین طبقات گرفته شود. به‌این‌ترتیب، مقررات ملی ساختمان تکلیف کرده است، اولاً نمای دارای شرایط مقاوم و ایمـن در برابر آتش به‌کار گرفته شود و دوماً اجرای این نماها باید خاص باشد. بااین‌حال، این سـؤال وجود دارد که اگر نماهـای کامپوزیت هنگام تولید توسط سازمان استاندارد، تأییدیهٔ استاندارد می‌گیرد، چرا باید در ساختمان عامل گسترش حریق شود؟ سؤال دوم در تکمیل سؤال اول، به سازنده‌ها و عوامل نظارت بر ساخت مربوط می‌شود که اگر مصالح غیراستاندارد در بازار وجود دارد، آیا شهرداری و نظام مهندسی مکانیزم بازدارنده برای به‌‌کارگیری مصالح غیراستاندارد دارند و اعمال می‌کنند؟ این سؤالات تا حدودی، مسئولیت اصلی را به‌جای تمرکز بر مالک متوجه «کارگردانان احداث ساختمان در شهر» می‌کند.