«به‌منظور تثبیت توده‌های نمکی و جلوگیری از حرکت ریزگردها به‌سمت شهرهای نزدیک دریاچه ارومیه‌، طرح تحقیقاتی مالچ‌پاشی در سواحل این دریاچه آغاز شد. مالچ یا خاک‌پوش‌های استفاده‌شده در این طرح قابلیت تجزیه دارد و آسیبی به اکوسیستم دریاچه نمی‌زنند.» این گفته‌های مجری یک برنامهٔ خبری شبکهٔ استانی آذربایجان‌شرقی با تیتر «آغاز طرح تحقیقاتی مالچ‌پاشی در ساحل دریاچه ارومیه» است. در ادامهٔ این برنامه، با یک کارشناس یا مجری طرح گفت‌وگو می‌شود: «با توجه به شرایطی که در دریاچه ارومیه است،‌ از پوشش مالچ به‌عنوان پوشش ثانویه برای جلوگیری از فرسایش‌های بادی و همچنین تثبیت گیاهان بومی‌ در منطقه استفاده می‌کنیم. اهداف این طرح تثبیت شن‌های روان، جلوگیری از فرسایش‌های بادی در منطقه،‌ جلوگیری از گسترش کانون‌های بحرانی و همچنین تثبیت گونه‌های بومی‌ سازگار با منطقه است.» در پایان این بخش از برنامهٔ خبری نیز از عجب‌شیر به‌عنوان شهری که بیشترین ساحل را با دریاچه دارد، نام برده و گفته شده که طرح تحقیقاتی از این ساحل شروع شده است.

 

روابط‌عمومی سازمان حفاظت محیط زیست هم یک روز بعد از پخش این گزارش،‌ در خبری عنوان کرد: «طرح مالچ‌پاشی با هدف تثبیت شن‌های روان به‌صورت آزمایشی و تنها در ۶۰ مترمربع از بستر دریاچه که فاقد پوشش گیاهی است، انجام می‌شود و در گزارش صداوسیما نیز اشاره می‌شود که مالچ یا خاکپوش‌های استفاده‌شده قابلیت تجزیه دارد و هیچ آسیبی به اکوسیستم دریاچه وارد نمی‌کند.»

براساس این خبر «تلاش‌ها برای احیای دریاچه ارومیه در دولت سیزدهم ادامه دارد و برگزاری منظم ستاد احیا، اتمام بخش سخت‌افزاری احیای دریاچه تا پایان سال، بهره‌برداری از تونل انتقال آب زاب، اصلاح الگوی کشت و حذف محصولات آب‌بر، توقف توسعهٔ اراضی کشاورزی، ممانعت از احداث سدهای در حال بهره‌برداری یا در حال مطالعه، از جمله اقدامات انجام‌شده است.»

 

ابهام مطلق

یک منبع آگاه به «پیام ما» می‌گوید: زمانی که برنامه‌های مرتبط با احیای دریاچه ارومیه مشخص نیست و گزارش و برنامه‌ای منتشر نمی‌شود،‌ طبیعی است که چنین گفته‌هایی باعث اقناع افکار عمومی نمی‌شود.

او می‌افزاید: اظهارنظرهای اعلام‌شده دربارهٔ مالچ‌پاشی ابهامات زیادی دارد. آیا قرار است بخش‌هایی از دریاچه را جدا کنند و در آنها گیاهان مقاوم بکارند و بخش دیگر را احیا کنند یا خیر؟ می‌دانیم که دریاچه برای احیا به ۳.۴ میلیارد مترمکعب آب نیاز دارد و وعده‌های مسئولان روی دو میلیارد مترمکعب است. آیا همین موضوع باعث شده است راهکار مالچ‌پاشی در برخی پهنه‌ها و آبرسانی در بقیهٔ مناطق مدنظر قرار گیرد تا جلوی ریزگردها گرفته شود؟

 

این منبع آگاه با اشاره به اینکه مالچ‌پاشی یک راه موقتی است، می‌گوید: بااین‌حال، مجریان باید توضیح دهند که آیا اثرات این اقدام روی دریاچه مطالعه و مشخص شده است یا خیر!

به‌گفتهٔ این منبع، همهٔ فعالیت‌ها باید گزارش پیوست داشته باشد. اگر قرار است ریزگردهای نشئت‌گرفته از خشکی دریاچه ارومیه مهار شود، باید برنامه به‌شکل شفاف بیان شود؛ اینکه ایدهٔ مالچ‌پاشی براساس چه مطالعاتی صورت می‌گیرد، آیا قرار است پهنه‌های خشک‌شده دائمی باشند یا موقتی و برای یک بازهٔ زمانی پنج یا ۱۰ساله. متأسفانه چون هیچ‌چیز در این پروژه شفاف نیست، نمی‌توان دربارهٔ آن اظهارنظری داشت.

 

مالچ‌پاشی بدون مجوز

مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌شرقی در گفت‌وگو با مهر با اشاره به انتشار خبر شروع عملیات مالچ‌پاشی در بستر دریاچه ارومیه در برخی رسانه‌های استان، می‌گوید: طبق بررسی‌های انجام‌شده، این اقدام بدون انجام هماهنگی و اخذ مجوزهای لازم از سوی سازمان حفاظت محیط زیست و ستاد احیای دریاچه ارومیه انجام شده است.

او با بیان اینکه به‌محض آگاهی از اصل موضوع، همکاران ادارهٔ محیط زیست شهرستان عجب‌شیر با حضور در محل نسبت به ممانعت و توقف عملیات اقدام کرده‌اند، می‌افزاید: براساس مصوبات ستاد احیای دریاچه ارومیه، انجام هرگونه عملیات اجرایی و تحقیقاتی مرتبط با فعالیت‌های احیا و کنترل پیامدهای بحران دریاچه ارومیه، باید با هماهنگی ستاد مذکور و کسب مجوزهای لازم انجام شود.

 

«میثم سعیدی»، مدیرکل روابط‌عمومی سازمان حفاظت محیط زیست، این طرح را مرتبط با سازمان منابع‌طبیعی، جهادکشاورزی و سازمان انرژی اتمی می‌داند، اما ارائهٔ هرگونه جزئیات را به روزهای آتی و درج اخبار مرتبط با آن در سایت سازمان حفاظت محیط زیست موکول می‌کند.

«هوشنگ داداش‌زاده»، مسئول سابق روابط‌عمومی اداره‌کل منابع‌طبیعی آذربایجان‌غربی، بااین‌حال دخالت ادارهٔ منابع‌طبیعی این استان را در این طرح منتفی می‌داند. او به «پیام ما» می‌گوید: «هر دستگاهی که در این زمینه موافقت کرده، در سیستم ما نبوده است.»

وعده‌های عملی‌نشده

 

یک‌دهه پیش در بحبوحهٔ انتخابات ریاست‌جمهوری، حسن روحانی از احیای دریاچه ارومیه به‌عنوان یکی از مأموریت‌های اصلی خود سخن گفت. یکی از اولین اقدامات او تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه بود و در ادامه نیز مجموعه‌ای از اقدامات مرتبط در این زمینه در دستورکار قرار گرفت. یک‌دهه بعد شاهدیم که بخش بزرگی از دریاچه خشک شده و دولت ابراهیم رئیسی نیز درصدد مالچ‌پاشی لااقل در بخش هایی از سواحل دریاچه است. آن وعدهٔ احیا به‌هر دلیلی محقق نشد، باید دید وعدهٔ مالچ‌پاشی سازگار با محیط زیست و احتمالاً احیای بخشی از دریاچه با اصلاح الگوی کشت و حذف محصولات آب‌بر، توقف توسعهٔ اراضی کشاورزی، ممانعت از احداث سدهای در حال بهره‌برداری یا در حال مطالعه چه حاصلی خواهد داشت.