انتخاب بهترین دهکده گردشگری نزدیک به دو سال است که توسط سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) دنبال می‌شود و از جمله اهداف مهم آن تبدیل گردشگری به محرک توسعه روستایی و رفاه روستاییان است. پیش از این رئیس گروه توسعۀ محصولات گردشگری در وزارت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری درباره ثبت جهانی روستاها به «پیام ما» گفته بود: «طرح ثبت جهانی روستاها جوان است و عمر چندانی از آن نمی‌گذرد، ایران هم برای اولین بار در خرداد امسال نام 8 روستا را سازمان جهانی گردشگری اعلام کرد که شامل این روستاها بودند؛ کندوان در آذربایجان‌شرقی، میمند در کرمان، بیشه در لرستان، قاسم‌آباد در گیلان، کندلوس در مازندران، سهیلی در هرمزگان، ابیانه در اصفهان و پالنگان در کردستان.»
«مهدی بهاروند» درباره اینکه یک روستا با دریافت این مجوز برای ورود به فهرست جهانی از چه مزایایی برخوردار خواهد شد هم بیان کرده بود: « UNWTOبه این روستاها فقط یک لوح اهدا و آن‌ها را به‌عنوان یک روستای گردشگری معرفی می‌کند، اما مهمترین اتفاق ایجاد یک برند جهانی برای روستاها و ایجاد شبکۀ جهانی است. با این برند، آن‌ها در مسیرهای گردشگری بین‌المللی قرار می‌گیرند که در جذب گردشگر بسیار اهمیت دارد. همچنین روستاهای جهانی با هم ارتباط برقرار می‌کنند و تجربیاتشان را با هم به اشتراک می‌گذارند. سازمان جهانی البته از این روستاها حمایت‌های معنوی هم دارد، نام آنها در سطح بین‌المللی مطرح می‌شود و در سایت خود سازمان نیز نام آنها به‌عنوان دهکده‌های جهانی مطرح است. در داخل کشور نیز روستاهایی که این قابلیت را داشته باشند و به‌عنوان روستای گردشگری جهانی انتخاب شوند، حمایت‌های بیشتری در حوزۀ زیرساخت، تخصیص بودجه، اعطای تسهیلات و برنامه‌های آموزشی خواهند داشت.»

اولین ساکنان کندوان در زمان حمله مغولان به ایران در این روستا ساکن شدند. گفته می‌شود که زمان حمله مغول به روستای «حیله‌ور»، اهالی آن روستا خودشان را به منطقه کندوان رساند و حفره‌های داخل کوه ساکن شدند

حالا معاون گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خبر داده که از میان ۸ پرونده‌ای که از روستاهای ایران ارائه شده بود، فقط کندوان به فهرست بهترین دهکده‌های جهانی گردشگری اضافه شده است. «علی‌اصغر شالبافیان» که در مراسم اعلام بهترین دهکده‌های گردشگری در شهر سمرقند ازبکستان حضور داشته، درباره انتخاب این روستا عنوان گفته است: «روستای کندوان آذربایجان‌شرقی در رقابت با بیش از ۲۰۰ روستا از کشورهای مختلف توانست در فهرست دهکده‌های جهانی سازمان جهانی گردشگری جای بگیرد و با کسب امتیازها و شاخصه‌های لازم در جایگاه روستاهای جهانی ثبت شود.»
معاون گردشگری همچنین با بیان اینکه سازمان جهانی گردشگری ۹ شاخص را درباره روستاهای جهانی در نظر می‌گیرد، اعلام کرده است «دارا بودن منابع فرهنگی، ترویج و حفاظت از آن، پایداری اقتصادی، محیطی، اجتماعی، پتانسیل گردشگری و توسعه و یکپارچگی زنجیره ارزش، حاکمیت و اولویت‌بندی گردشگری و نیز امور بهداشت، ایمنی و امنیت معیارهای انتخاب روستاهای جهانی است و روستای کندوان توانست امتیاز قابل قبولی را از این موارد کسب کند.»
در مراسم بهترین دهکده‌های گردشگری چه گذشت؟
سازمان جهانی گردشگری بهترین دهکده‌های گردشگری سال 2023 را با هدف تمجید از روستاهایی که در پرورش مناطق روستایی و حفظ مناظر، تنوع فرهنگی، ارزش های محلی و سنت‌های آشپزی پیشرو هستند، اعلام کرد. بر این اساس 54 روستا از کشورهای مختلف در میان حدود 260 پرونده روستایی انتخاب شدند، 20 روستای دیگر به برنامه ارتقاء پیوستند. در حاشیه این مراسم «زوراب پولولیکاشویلی»، دبیرکل UNWTO گفت: «گردشگری می‌تواند نیروی قدرتمندی برای فراگیری، توانمندسازی جوامع محلی و توزیع منافع در مناطق مختلف باشد. اجرای طرح روستاهای جهانی هم برای قدردانی از مناطقی است که ظرفیت گردشگری خود را به عنوان کاتالیزوری برای توسعه و رفاه استفاده کردند، زیرا بخشی از برنامه سازمان جهانی توسعه روستایی با هدف تقویت توسعه مناطق روستایی، مبارزه با کاهش جمعیت، پیشبرد نوآوری و ادغام زنجیره ارزش از طریق گردشگری و تشویق شیوه‌های پایدار است.»

معاون امور اقتصادی آذربایجان شرقی: گردشگران داخلی که به استان سفر می‌کنند، بازدید از روستای صخره‌ای کندوان را در برنامه خود دارند. با ثبت جهانی این روستا به عنوان بهترین روستاهای گردشگری، توسعه اقتصادی فراتر از روستاست و با جذب گردشگران خارجی اقتصاد روستا و نیز کشور از این موضوع متاثر خواهد شد

در پایان این مراسم فهرست بهترین دهکده‌های گردشگری به این شرح اعلام شد: «السلا (اردن)، بارانکاس (شیلی)، بیئی، شیراکاوا، هاکوبا و اوکو ماتسوشیما (ژاپن)، کالتا تورتل (شیلی)‌، سیگوئنزا، کانتاویجا و اوناتی (اسپانیا)، چاکاس و چاوین دی هیوانتار (پرو)، دهشور (مصر)، دوردو (هند)، دانگ باک، سهوا و موسان (کره جنوبی)، دوما (لبنان)، ویلا دا مادالنا، اریسیرا،‌ سورتلها و مانتیگاس (پرتغال)، فیلاندیا (کلمبیا)، جالپا دی کنوواس، هیگوئراس و اومیتالان دی جوآرز (مکزیک)، هوانگلینگ، شیاجیانگ، ژاگانا و ژوجیاوان (چین)، لا کارولینا (آرژانتین)، دهکده لفیس (اتیوپی)‌ لریسی (ایتالیا)‌، مورکوت (سوئیس)، اوردینو (آندورا)، اویاکاچی (اکوادور)، پوزوزو، تاکیله و پاوکارتامبو (پرو)، پنگلیپوران (اندونزی)، پیسکو الکی (شیلی)، سنت اورسان (سوئیس)، ساتی (قزاقستان)، شلادمینگ و سنت آنتون آم آرلبرگ (اتریش)، سنتوب (ازبکستان)، شیرینس (ترکیه)، سیوا (مصر)، اسلونج (کرواسی)، تان هوآ (ویتنام)، توکاج (مجارستان)، والنی (مولداوی)، زاپاتوکا (کلمبیا) و کندوان (ایران).»
سرمایه‌گذاری در کندوان
از مزایای انتخاب شدن به عنوان روستای جهانی می‌توان به معرفی در سطح بین‌المللی به عنوان نمونه‌ای برجسته از یک مقصد گردشگری روستایی، ارائه گواهی امضا شده از سوی دبیرکل سازمان جهانی گردشگری، دارا شدن فضایی برای تبادل تجربیات و آموزش، امکان شرکت در رویدادهای مرتبط با توسعه روستایی و گردشگری و در نهایت معرفی کشور صاحب روستا در ابعاد و زوایای مختلف گردشگری اشاره کرد.
این نکته را معاون امور اقتصادی استان آذربایجان شرقی هم تایید می‌کند و در توضیح بیشتر به «پیام ما» می‌گوید: «گردشگران داخلی که به مقصد آذربایجان شرقی سفر می‌کنند، بازدید از روستای صخره‌ای کندوان را در برنامه خود دارند. با ثبت جهانی این روستا به عنوان بهترین روستاهای گردشگری، توسعه اقتصادی فراتر از روستاست و با جذب گردشگران خارجی اقتصاد روستا و نیز کشور از این موضوع متاثر خواهد شد.»
«محمد کلامی» با بیان این که استان آذربایجان‌شرقی در حوزه اقتصادی توسعه معدن، کشاورزی و گردشگری را در دستور کار دارد، ادامه می‌دهد: «با تامین زیرساخت‌ها در حوزه گردشگری ۶ پله صعود کردیم و توانستیم رتبه هفتم در بین استان‌های گردشگرپذیر را به دست بیاوریم. از این پس هم سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی برای جذب گردشگر به روستای کندوان از سوی مسئولان حوزه گردشگری، همچنین فرمانداری پیگیری خواهد شد.»
روستای کندوان در شهرستان اسکو، با خانه‌های کله‌قندی و مناظر زیبای طبیعی ظرفیت بسیار بالایی در اقتصاد روستایی دارد و حالا با این انتخاب، این ظرفیت چندین برابر هم شده است. این نکته را هم مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی تایید می‌کند. «احمد حمزه‌زاده» در مراسم ثبت جهانی کندوان درباره تحولات ناشی از این انتخاب توضیحاتی گفته است که «آرزوی چند ساله مردم این روستا به وقوع پیوست و از این پس کندوان یک کانون بزرگ گردشگری و کانون سه‌گانه وزارتخانه خواهد بود، یعنی از گردشگری به میراث فرهنگی و از آن به صنایع‌دستی متصل می‌شود. امیدواریم این انتخاب سرآغازی برای تبدیل گردشگری به محور توسعه روستایی و افزایش رفاه اجتماعی در این روستا شود.»‌
کندوان چه دارد؟
فقط ۳ روستای صخره‌ای در جهان وجود دارد که یکی از آن‌ها کندوان است و دو روستای دیگر هم در «کاپادوکیه» ترکیه و «داکوتای» آمریکا قرار دارند. تاریخ ۷ هزار ساله‌ کندوان هم یکی از نقاط قوت آن به شمار می‌آید، اما یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های کندوان با دو روستای دیگر در پویایی و زندگی محلی است. در حالی که دو روستای دیگر صخره‌ای خالی از سکنه هستند، اما کندوان تنها روستای صخره‌ای زنده جهان به شمار می‌رود که در حال حاضر ۱۱۷ خانوار در آن زندگی می‌کنند.
ساکنان این منطقه با وجود مشکلات و سختی‌ها هیچ زمانی روستای اجدادی‌شان را ترک نکردند. بر طبق شواهد تاریخی اولین ساکنان کندوان در هفتم هجری، یعنی در زمان حمله مغولان به ایران در این روستا ساکن شدند. در این باره گفته می‌شود که زمان حمله مغول به روستای «حیله‌ور»، اهالی آن روستا خودشان را به منطقه کندوان رساند و حفره‌های داخل کوه ساکن شدند.
حفره‌هایی که اکنون خانه‌های کندویی شکل این روستا را در تپه‌های مخروطی و هرمی شکل با ارتفاع بیش از ۴۰متر تشکیل داده‌اند. درون هر مخروط خم بین دو تا چهار طبقه خانه ساخته شده ‌است. در اصطلاح محلی به این خانه‌ها «گیران» یا «کران» گفته می‌شود. جنس مخروط‌ها از نوع «اینمبریت» و «لاهار» است که به علت فعالیت آتشفشانی کوه سهند ایجاد شده‌اند.
در گذشته کوه سهند یکی از مهم‌ترین کوه‌های آتشفشانی ایران بود که مواد مذاب از دهانه آن به بیرون جهیده می‌شدند. مواد مذابی که طی هزاران سال از دهانه کوه سهند و کوه‌های آتشفشانی دیگر بیرون جهیده شده در طی قرون متمادی بر روی هم انباشته شدند و پوسته‌ای از سنگ به نام «توف» را ایجاد کردند. «توف»‌ها، در طی سالیان در اثر باد، باران و برف ظاهرشان تغییر کرد و به فرم «کران» در آمدند. کران‌ها در واقع بخش‌های مقاوم‌تر و سخت‌تر توف‌ها هستند که در طی هزاران سال باقی ماندند و شکل کنونی را پیدا کرده‌اند. روستاییان کندوان در داخل این توده‌ها برای خود و خانواده‌شان، خانه مسکونی، آغل، انبار و کارگاه ساخته‌اند. کران‌ها هم اغلب دو طبقه هستند و ارتباط آنها تنها از طریق پله‌هایی زیبا از بیرون کران امکان‌پذیر است و از داخل هیچ ارتباطی بین طبقات وجود ندارد.
***
کندوان از دیدگاه‌های مختلف از جمله باستان‌شناسی، زمین‌شناسی، آب‌شناسی، صنایع‌دستی و گردشگری مهم و قابل توجه است. حالا با این انتخاب جهانی، انتظار می‌رود ویژگی‌هایش بیشتر به چشم بیاید. این منطقه به علت داشتن جاذبه‌های مختلف از جمله خانه‌های صخره‌ای و جاری بودن زندگی عادی در آنها، آب هوای مطبوع، محیط و طبیعت بسیار زیبا، باغات وسیع میوه، لبنیات و عسل مرغوب و رودخانه‌ای سرچشمه گرفته از کوه‌های آتشفشان سهند و تعدادی چشمه‌های آب معدنی طبیعی که آب آنها بهترین درمان برای معالجه بیماری‌های سنگ کلیه است، دارای اهمیت گردشگری بسیار زیادی است و حالا به یکی از مناطق معروف توریستی در جهان هم تبدیل شده. گردشگری روستایی هم از بخش‌های مهم در فعالیت‌های اقتصادی به شمار می‌رود و حالا کندوان این ظرفیت را ویژه‌تر از گذشته در اختیار خواهد داشت.