کارشناسان اداره محیط زیست کردستان، در ماه‌های اخیر به دشت‌های اطراف روستای «کوچک سفلی» و «بیگ‌اویسی» آمدند و پنج میش‌مرغ لابلای گندم‌زار دیدند و گزارشی نوشتند که زمین‌های این روستا از توابع سقز هم محل زندگی این گونه در معرض خطر است و فقط دشت «سوتاو» در آذربایجان غربی خانه آنها نیست. در سال‌هایی که «پروژه حفاظت مشارکتی از میش‌مرغ» شروع به کار کرد، سازمان حفاظت محیط زیست همراه خوبی بود اما از آذر پارسال که فاز دوم این پروژه شروع شد، حمایت‌های اداره کل محیط زیست آذربایجان غربی کاهش یافت. این نکته را «مهدی نبی‌یان»، مدیر پروژه حفاظت مشارکتی از میش‌مرغ پیش از این به «پیام‌ما» گفته بود و حالا هم درباره معدن‌کاوی می‌گوید: «کوه توله‌که و حاشیه روستای حصار و کوچک سفلی مهم‌ترین زیستگاه میش‌مرغ در این منطقه است. آنجا جوجه‌آوری دارند و حفاظت از آن بسیار مهم است. اما منطقه هیچ رده‌بندی حفاظتی ندارد و در حال تاراج است.»
به گفته او، مالک معدن، گندمی که پروژه حفاظت برای خرید از کشاورزان شناسایی کرده بود را با قیمت بیشتری خریداری کرد تا درو شود. آن هم در‌حالی‌که در پروژه حفاظتی، برای درو نکردن گندم به کشاورز پول پرداخت می‌کند تا گندم‌های درو نشده خانه امنی برای میش‌مرغ‌ها باشد.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست سقز: ما در ماه‌های اخیر تلاش‌هایی را آغاز کردیم تا این منطقه را به مناطق حفاظت‌شده اضافه کنیم. اداره کل محیط زیست کردستان و سازمان باید کمک کنند زون‌بندی انجام گیرد و این کار عملی شود. به این ترتیب معادن جدید نمی‌توانند کار را شروع کنند

این وضعیت کردستان است و معدن کوهستان کاوه در حالی با قدرت مشغول به کار است که «بهزاد شریفی»، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان سقز به «پیام‌ما» می‌گوید از یک سال قبل در منطقه میش‌مرغ‌ها را دیده و از حضورشان در این زیستگاه مطمئن شده‌اند. «قبلاً این تصور وجود داشت که فقط در دشت سوتاو حضور دارند اما بعد از آمدن کارشناسان سازمان ما تعدادی از این پرندگان را دیدیم و این اطمینان حاصل شد.» او می‌گوید معدن با جدیت مشغول به کار است و چون منطقه حفاظت‌شده نیست، این کار بدون استعلام و گرفتن مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست در جریان است. «ما در ماه‌های اخیر تلاش‌هایی را آغاز کردیم تا این منطقه را به مناطق حفاظت‌شده اضافه کنیم. اداره کل محیط زیست کردستان و سازمان در تهران باید کمک کنند تا زون‌بندی انجام گیرد و این اتفاق عملی شود. به این ترتیب معادن جدید نمی‌توانند کار را شروع کنند.»
شریفی می‌گوید علاوه بر معدن کاوه کوهستان، یک معدن دیگر هم که نامش را به خاطر نمی‌آورد در منطقه فعالیتش را شروع کرده و به صورت نیمه‌فعال مشغول به کار است. این وضعیت نه برای محیط زیست منطقه و نه برای میش‌‌مرغ‌ها وضعیت مناسبی نیست.
نبی‌بان هم شنیده‌ که سه پروانه برای برداشت شن و ماسه در دست بررسی و صدور است و به گفته او، اگر شرایط به این شکل پیش برود «باید فاتحه زیستگاه کوه توله‌که را خواند».

عضو انجمن «ژین‌بانان سروشت بوکان»: در دامنه کوه توله‌که که در نزدیکی بوکان است، حدود ۲۵۰ هکتار زمین تفکیک شده دارد که بخشی از آن ساخته شده. برای این ساخت و سازها چاه عمیق حفر کرده‌اند که چند سال دیگر آسیب آنها نشان داده خواهد شد

برداشت شن و ماسه از میان پناهگاه حیات وحش
وضعیت در آذربایجان غربی و در مرز پناهگاه حیات وحش اما متفاوت است. «معدن امیرآباد» سال‌هاست که در این منطقه به یکی از مشکلات محیط زیستی بدل شده. آب و خاک و هوا در اثر برداشت شن و ماسه آسیب دیده‌اند و میش‌مرغ‌ها هم بی‌پناه‌تر از قبل بوده‌اند. این وضعیت در سال‌های گذشته باعث شد محلی‌ها و فعالان محیط زیست خواستار توقف فعالیت معدن شوند. شکایت‌ها بالا گرفت و در نهایت اواسط سال ۱۴۰۰ دادستان آذربایجان غربی حکم توقف فعالیت معدن را صادر کرد. حکم اما عمری طولانی نداشت. امسال بار دیگر فعالیت آغاز شده و پیگیری‌ فعالان و محلی‌ها هم راه به جایی نبرده است. این در حالی است که معدن در پناهگاه حیات وحش امکان فعالیت ندارد اما با این توجیه که مجوز پیش از تبدیل منطقه به پناهگاه حیات وحش داده شده ادامه یافته و امسال صاحب معدن با باز کردن پرونده بار دیگر امکان فعالیت یافته است.
«ژاله کریمی»، عضو انجمن «ژین‌بانان بوکان» از جمله کسانی است که در سال‌های گذشته برای توقف فعالیت معدن تلاش‌های بسیاری کرده. او می‌گوید با وجود این تلاش‌ها همچنان معدن در مرز منطقه حفاظت‌شده مشغول به کار است و این نشان‌دهنده ضعف رسیدگی است: «معدن‌کاوی در این منطقه نباید عملی شود چرا که هرگونه تغییر کاربری زمین و بهره‌برداری معدنی (انفجاری و غیر انفجاری) در این منطقه منجر به نابودی یکی از مهمترین زیستگاه‌های جوجه‌آوری اندک باقیمانده جمعیت پرنده در خطر انقراض میش‌مرغ خواهد شد.»
به گفته کریمی، فعالیت معدن نه تنها زیستگاه میش‌مرغ را تحت تاثیر قرار داده، بلکه کشاورزی را هم با مشکل روبه‌رو کرده است. در این میان «محمد احمدی»، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان بوکان درباره چرایی فعالیت دوباره این معدن اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و به «پیام‌ما» می‌گوید: «باید پرس‌و‌جو کنم و ببینم آیا معدن مشغول به فعالیت است یا خیر؟»
تغییر کاربری گریبان‌گیر بوکان
زمین‌های پوشیده از گندم، میش‌مرغ‌ها و باغ‌های باقی‌مانده، مدت‌هاست فقط با معدن‌کاوی درگیر نیستند. تغییر کاربری اراضی اتفاقی است جدی. چنانچه دیروز، انجمن محیط زیستی ژین‌بانان بوکان مطلبی منتشر کرد و در آن پرسید: «جهاد کشاورزی بوکان در خواب است یا خود را به خواب زده است؟» آنطور که در این مطلب آمده، محدوده قانونی شهر بوکان ۱۷۸۷ هکتار است و تغییر کاربری اراضی کشاورزی این شهرستان از محدوده شهر بوکان بیشتر است و بیش از ۱۷۰۰ هکتار تغییر کاربری اراضی کشاورزی بوکان در طول چند سال اخیر رخ داده است. این انجمن در ادامه نامه‌اش نوشته: «ویلاسازی در روستاهای حاشیه شهر بوکان از معضلاتی است که باعث نابودی زمین‌های کشاورزی شده است اما از آن گذشته حفر چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق برای تامین آب در این باغ ویلاهاست که به صورت غیرمجاز انجام می‌شود و پیدا کردن مقنی برای کندن این چاه‌های غیرمجاز هم البته کار دشواری نیست، آن هم در شرایطی که استان آذربایجان غربی با خشک شدن دریاچه ارومیه و کم‌آبی همه شهرها از جمله شهر بوکان، هر سال با آمار ترسناکی از خشکسالی مواجه است و حفر این چاه‌های غیرمجاز تیشه بر ریشه ذخایر آبی بوکان می‌زند. درد دل‌های کشاورزان روستا‌های بیگ اویسی، حصار، کوسته، جمبوغه، اینگیجه، یکشوه و… این ادعا را تایید می‌کند که حفر این چاه‌ها به کشاورزی این مناطق ضربه زده و تراز آب‌های زیرزمینی به شدت کاهش یافته است.»
آنها تصاویر ماهواره‌ای از شهر را هم منتشر کرده‌اند؛ تصاویری که رشد شدید خانه باغ‌هایی با مساحت کمتر از ۲۰۰۰ مترمربع را در طول پنج‌سال نشان می‌دهد و این یعنی عملاً هیچ نظارتی از جانب جهاد کشاورزی بوکان بر ساخت و سازها نمی‌شود.
«محمد محمد‌نژاد»، از اعضای انجمن «ژین بانان سروشت بوکان» فردی است که مدت‌ها بر روی تغییر کاربری اراضی در این منطقه کار کرده و نوشته منتشر فعلی هم بخشی از کار تحقیقی اوست. او به «پیام‌ما» می‌گوید سازمان‌های متولی تاکنون نسبت به این حجم از تغییر اراضی و ساخت و ساز توجهی نداشته‌اند. زمین‌های کشاورزی بسیاری نابود شده و این منطقه با وجود کم‌آبی گسترده درگیر ساخت و سازهای بی‌ضابطه است. «این وضعیت نه میش‌مرغ‌ها وضعیت خوبی است و نه برای زمین‌های کشاورزی. جهاد کشاورزی سقز باید وارد عمل شود اما هیچ نشانی از آن نمی‌بینیم.»
به گفته او، دامنه کوه توله‌که که در نزدیکی بوکان است، در حدود ۲۵۰ هکتار زمین تفکیک‌شده دارد که بخشی از آن ساخته شده است. در منطقه برای این ساخت و سازها چاه عمیق حفر کرده‌اند و این چاه‌ها از جمله آسیب‌هایی است که چند سال دیگر نتایج آن نشان داده خواهد شد.
اینکه چند سال بعد وضعیت زیستگاه میش‌مرغ‌ها چه خواهد بود مشخص نیست. تعداد آنها از سال ۹۹ تاکنون رشد داشته و درحالی‌که ۱۷ فرد میش‌مرغ در آن سال ثبت شده بود، در سرشماری سال گذشته، ۲۴ میش‌مرغ شمرده شد. آنها پناهشان گندم‌های دیم منطقه است تا در حصار آنها جوجه‌آوری کنند اما راه زنده ماندن برای آنها و طبیعت بوکان هر روز سخت‌تر از گذشته می‌شود.