جای خالی  نگین صنعت در حلقه‌های چاه  غیرمجاز

امیر مهرزاد- کم‌آبی از بحران‌هایی است که می‌توان درباره آن مدعی شد همه مردم ایران آن را می‌شناسند اما عمق این بحران کجاست؟ روزنامه واشنگتن‌پست در تیر ۱۳۹۳ اعلام کرد: ایران در بین ۲۴ کشوری قرار دارد که وضعیت آب در آنها خطرناک است. واشنگتن‌پست، بحران ایران را ناشی از برنامه‌ریزی نادرست دانسته است.
همچنین خبرگزاری جهانی طبیعت با انتشار خبری، بحران شدید آب را برای ایران بزرگترین چالش در دوران معاصر خواند. در این گزارش آمده است که براساس مستندات راهبردهای بین‌المللی آینده (اف‌دی‌آی)، ایران از سال‌ها پیش در معرض بحران آب قرار داشته است. این تنها گوشه‌ای از خطر کم‌آبی است و باید این مشکل را بررسی کرد تا سهم مصرف آب برای تمام مصرف‌کنندگان مشخص باشد. وجود ۱۰ هزار و ۴۱۸ چاه آب غیرمجاز در جنوب استان کرمان خبری بود که معاون عمرانی وقت استانداری کرمان آن را اعلام کرده بود. محمدجواد کامیاب علاوه بر این خبر همچنین گفته بود: ۱۷ طرح صرفه‌جویی در مصرف آب را مد نظر داریم که نخستین راهکار استفاده از سامانه‌های آبیاری نوین با رعایت الگوی سطح زیر کشت است. با اجرای طرح‌های آبیاری نوین در مدت ۵ سال به صرفه‌جویی یکهزار و ۳۰۰ میلیون متر مکعب دست خواهیم یافت. برای رسیدن به صرفه‌جویی یکهزار و ۳۰۰ میلیون متر مکعب در بخش آبیاری نوین به ۲هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
اینها در حالی است که مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی در استان کرمان معتقد است: «سهم بخش صنعت در استان کرمان از مصرف آب حدود ۲ درصد از مصرف کل استان است. » با این حال در صورتی که جلوی مصرف غیرقانونی و بی‌برنامه آب گرفته نشود آسیب‌های زیادی به بخش صنعتی این استان نیز وارد می‌شود. شرکت شهرک‌های صنعتی علاوه بر احداث ۷ تصفیه خانه صنعتی برای حفظ منابع آبی اقدامات دیگری از جمله جلوگیری از آبیاری غرق‌آبی و مسدود کردن انشعابات غیرقانونی داشته است.
همچنین یکی از خطراتی که به اعتقاد رییس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان کهنوج در برداشت و بهره‌برداری غیرقانونی آب در جنوب کرمان وجوددارد، فشردگی لایه‌های خاکی سفره‌های زیرزمینی است. محمدعلی توکلی معتقد است در صورتی که این مشکلات برطرف نشوند سفره‌های آبی مستحکم می‌شوند و دیگر آب به این سفره‌ها راه پیدا نخواهد کرد. در این گزارش به بررسی دستاوردهای بخش صنعت در بهینه‌سازی الگوی مصرف آب و مضرات برطرف نکردن این مشکل می‌پردازیم.
احداث ۷ تصفیه خانه صنعتی برای حفظ آب
مجید غفاری، مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان کرمان درباره بحران کم‌آبی و عملکرد این شرکت برای رفع این بحران می‌گوید: مشکل کم‌آبی در کل استان کرمان است اما بیشترین چاه‌ها و قنات‌های غیرمجاز در جنوب این استان وجود دارد که آسیب‌های زیادی به این استان وارد کرده و در صورتی که تدبیری برای حل این مشکلات در نظر گرفته نشود، این مشکل بسیار افزایش خواهد یافت. وی ادامه می‌دهد: یکی از چالش‌های کنونی استان بحث آب است و با توجه به شرایطی که برای کشاورزی استان پیش آمده، باید برای حل آن اقدام کرد. همچنین مسئولان استانی باید در نظر داشته باشند که برای اشتغالزایی و رونق اقتصادی لازم است تا به سوی صنعتی شدن حرکت کنیم. غفاری با اشاره به اینکه سهم صنایع استان از میزان بهره‌برداری از آب به ۲ درصد از میزان کل بهره‌برداری نمی‌رسد، می‌افزاید: یکی از مشکلاتی که اکنون با آن رو به رو هستیم این است که به دلیل برداشت غیرمجاز آب از منابع زیر زمینی؛ اکنون سطح آب پایین رفته و به طبع آن هزینه استخراج آب افزایش می‌یابد. مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان کرمان خبر از طرح‌های میان مدت و بلند مدتی که در دست بررسی است می‌دهد و در این‌باره تشریح می‌کند: اکنون برای حل این مشکل در استانداری کرمان بحث‌هایی وجود دارد که امیدواریم اجرای این طرح به نتیجه خوبی برسد و برای حل بحران کم آبی چاره درستی اندیشیده شود. وی معتقد است: تخصیص آب به بخش صنایع در استان کرمان به ۱۰ متر مکعب در شبانه روز می‌رسد و این مقدار پاسخگوی نیاز صنایع استان نیست. باید در این زمینه تغییراتی داشته باشیم تا بخش صنعت با مشکل رو به رو نشود. غفاری در پاسخ به این پرسش که ۱۰ متر مکعب آب در شبانه روز برای چه مساحتی در نظر گرفته شده، تصریح می‌کند: در استان کرمان این مقدار آب برای حدود ۵۰ هکتار در نظر گرفته شده که به واقع برای واحدهای صنعتی این مقدار بسیار اندک است.
مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان کرمان ادامه می‌دهد: با این میزان آبی که به بخش صنعتی استان تخصیص داده شده؛ پر کردن یک منبع ۱۲۰ مترمکعبی حدود ۱۰ تا ۱۲ شبانه روز زمان می‌برد. وی در ادامه توضیح می‌دهد: چالش کم آبی در استان کرمان و جنوب این استان تازه شروع شده و اگر جلوی این مشکل گرفته نشود در آینده‌ای نه چندان دور آسیب‌های بیشتری وارد می‌کند. با اینکه سهم صنایع از آب استان بسیار اندک است اما در صورتی که این بحران ادامه‌دار شود کم‌آبی به صنایع استان هم صدمات زیادی وارد می‌کند. غفاری در ادامه با اشاره به اینکه شرکت شهرک‌های صنعتی برای حفظ منابع آبی چند راه در نظر گرفته می‌گوید: صرفه‌جویی، جلوگیری از آبیاری غرق‌آبی، مدیریت منابع آب، فرهنگ‌سازی واحدهای صنعتی برای مصرف آب، شناسایی انشعابات غیرمجاز و استفاده از پساب تصفیه خانه‌ها از جمله اقدامات این شهرک برای جلوگیری از مصرف بیش از حد آب است. وی درباره مصرف آب به شیوه غرق‌آبی ابراز می‌کند: در بخش قابل توجهی از صنایع، آبیاری به شیوه غرق‌آبی انجام می‌شد که خوشبختانه اکنون این شیوه به طور کل از بین رفته و تمام آبیاری به شیوه غرق‌آبی انجام می‌شود.
مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان کرمان احداث تصفیه خانه‌های صنعتی را به عنوان مهم‌ترین راهکار برای جلوگیری از هدررفت آب نام می‌برد و در این باره توضیح می‌دهد: اکنون در استان کرمان ۷ تصفیه خانه صنعتی وجود دارد که این تصفیه خانه‌ها تاثیر بسیاری در حفظ منابع آبی دارند و از پساب آنها برای آبیاری فضای سبز شهرک‌های صنعتی استفاده می‌شود. غفاری با اشاره به اینکه اکنون در استان کرمان ۴۲ شهرک و ناحیه صنعتی وجود دارد، می‌افزاید: احداث تصفیه خانه صنعتی شرایطی دارد که از جمله آنها فعال بودن بیش از نیمی از واحدهای صنعتی مستقر در شهرک و ورود ۱۰۰ مترمکعب آب به تصفیه‌خانه است. مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان کرمان در پایان خبر از احداث یک تصفیه خانه در امسال می‌دهد و در این باره می‌گوید: امسال یک تصفیه خانه دیگر در استان احداث می‌شود که این تصفیه خانه در کهنوج به بهره‌برداری خواهد رسید.
چاه‌های غیرمجاز، بزرگترین مشکل جنوب کرمان
همچنین محمدعلی توکلی، رییس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان کهنوج در جنوب استان کرمان می‌گوید: در جنوب استان کرمان چاه‌های غیرمجاز زیادی وجود دارد و این چاه‌ها آسیب زیادی به محیط‌زیست وارد می‌کند. وی در این زمینه توضیح می‌دهد: استفاده و بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی باعث می‌شود خاک سفره‌های زیرزمینی مستحکم شوند و در این حالت این سفره‌ها به کلی از بین خواهند رفت.
توکلی با اشاره به اینکه سهم شهرستان کهنوج از صنعت بسیار کم است، می‌گوید: در شهرستان کهنوج چند کارخانه و چند واحد صنایع تبدیلی وجود دارد. بیشتر این واحدها در حوزه تولید صنایع تبدیلی – غذایی فعالیت می‌کنند که آنها هم سهم چندانی از مصرف آب ندارند. رییس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان کهنوج در جنوب استان کرمان همچنین تصریح می‌کند: متاسفانه برای مصرف بهینه آب در این بخش از استان کرمان کاری انجام نشده و چاه‌های غیرمجاز هم وجود دارند. وی با اشاره به اینکه باید برای جلوگیری از برداشت غیرمجاز آب برنامه‌ریزی دقیقی انجام شود، توضیح می‌دهد: متولی چاه‌ها و قنات‌ها وزارت جهاد کشاورزی است اما آب سرمایه‌ای جمعی است و برای همه مردم اهمیت دارد. در صورتی که این مشکل برطرف نشود آسیب کم‌آبی به همه وارد می‌شود. با توجه به سهم اندک مصرف آب در بخش صنعت و اقدامات مسئولان برای مصرف بهینه آب در این بخش می‌توان به این نتیجه رسید که اکنون زمان برنامه‌ریزی برای مصرف آب توسط دیگر مسئولان کشوری و استانی است.