چند اپیزود به بهانه چاپ و انتشار مجموعه شعر « آفتاب اول مرداد » سروده محمد رضا واحدی

ما ماهی کوچکیم و این دنیا تُنگ

مجموعه شعر «آفتاب اول مرداد» سروده ی محمد رضا واحدی توسط انتشارات خاموش در 96 صفحه چاپ و منتشر شده است. این کتاب چندین گونه ی شعری 

را در خود جای داده است و شامل تجربیات شاعر در غزل ،رباعی، ترانه و شعر آزاد می باشد.

1- غزل: غزل نئوکلاسیک چنان چه شعریت و عناصر آن را ارتقا نبخشد  و امکانات شاعرانه جدیدی در اختیار این قالب کلاسیک نگذارد ضرورت چندانی برای سرایش و چاپ ندارد و در غیر این صورت به حل جدول کلمات متقاطع و در دایره لفاظی های بیهوده و نظم پردازی ها تکراری عقیم می ماند.غزل های محمد رضا واحدی در این مجموعه طیف متنوعی را شامل می شوند، از شعرهای روایی صرف که بیشتر فرم غزل را دارند تا غزل های موفق که به خوبی از ظرفیت های امروزی این قالب استفاده شده است از جمله  غزل شماره 10 : « سنگچین عشوه هایش بیستونی از دوباره» یا «هندوکش شانه هایش دوردستی از تخیل» موید این نظرند.مضامین غزل ها در این مجموعه از عشق ، تنهایی و گاهی اعتراض تا باورهای هستی شناسانه شاعر در نوسانند، از نمونه های این مضامین شاعرانه می توان به غزل شماره 2 اشاره کـرد ابیاتی چـون «وقتی شغالان بیشه را تسخیر کردند / بغض کمان در مشت آرش گریه می کرد»  یا « زرتشت بر بالین آتش گریه می کرد» که علاوه بر اشارات اسطوره یی  پارادوکسی از اعتراض را نیز در خود دارد . در برخی از ابیات غزل های این مجموعه تنها به روایت هایی بر می خوریم که به طور نسبی اتفاق شاعرانه ای در آنها نمی افتد. اجمالا  به نظر می رسد که شاعر با تجربیات دیرسال و متنوعی در غزل سرایی و توانایی های غیر قابل انکاری که در این قالب شعری دارد خواهد توانست با گسترش دایره واژگان و آفرینش فرم های تازه مخاطب را با نا به هنگامی بیشتری مواجه کند .

2- رباعی : رباعی بر خلاف نگاه شعرناشناسان قالبی سهل و ممتنع نیست و تاریخ پرفراز ز نشیب این قالب شعری در این سرزمین بر این مدعا صحه می گذارد به قول بهاالدین خرمشاهی پس از خیام هر کس رباعی درخشانی گفت بی درنگ وارد دیوان رباعیات خیام شد و اگر رباعی متوسط یا ضعیفی بود یکسره فراموش شد( نقل به مضمون) بنا بر این  ماندگاری رباعی از قانون همه یا هیچ تبعیت می‌کند. رباعی امروز در سال های اخیر با نام هایی  چون ایرج زبردست ،جلیل صفربیگی بیژن ارژن و…با کشف ظرفیت های معاصر در این قالب شعری  به رشد و بالندگی خود ادامه می دهد. اگر با این مقدمه سراغ رباعی های محمد رضا واحدی برویم  می توان گفت که آنها فرم و مضمونی امروزی دارند و دربیشترشان شعریت –همان طور که در مورد رباعی گفته اند–به کشف و ضربه شاعرانه در مصرع آخر منجر می شود از جمله نمونه های : « تا پلک زدیم خواب دریا دیدیم ! / ما ماهی کوچکیم و این دنیا تنگ » ، « ما پشت تمام نخل ها را گشتیم / بم بود ولی نشانی از ارگ نبود» و …شا عر در  رباعی های « آفتاب اول مرداد » با آفرینش مضامین و فرم های بدیع انسانی عاشق ، تنها ،دردمند و اندوهگین را به تصویر می کشد و مهر تایید می زند بر این هایکوی سید علی صالحی که « … شعر اولاد اندوه آدمی ست» مصاریعی چون : « یک کوفه چقدر ابن ملجم دارد»، « ما شیشه ی ترد و سنگ از هر سویی»، « این آش نخورده را بیا زهر نکن » و…

3- ترانه : ترانه از ژانرهایی است که  به دلیل استفاده از امکان قوی  صدا و تصویر در دهه ها ی اخیر مخاطبان. عام زیادی پیدا کرده است و از طرفی به همان نسبت ترانه سراها رشد کمی قابل ملاحظه ای داشته اند. شاعران ترانه سرا و ترانه سراهای شاعر همیشه از ترانه سرایان صرف موفق تر نشان داده اند  اگر چه تعریف مرزهای مشخص تئوریک میان شعر و ترانه کار آسانی نیست ولی به نظر می رسد ترانه ظرفیت های نامکشوف و بالقوه ای در زبان دارد که به مرور در حال کشف و گسترش هستند . در ان مجموعه اگر چه کمیت ترانه ها پایین است اما شاعر در همین مجال کوتاه استعدادش را در سرودن ترانه نشان می دهد ، مضامین اجتماعی ،لحن ساده و صمیمی ، نقد ریا و خشونت ،وجوه نوستالژیک و تنهایی به انضمام شاعرانگی  در این ترانه ها بسامد بالایی دارند . مثال های زیبایی  از این دست : « کلاف ماه و خورشیدو بیارین/ مسیر شام یوسف می فروشن» ،« بیا خنده هاتو به دنیا بیار / جهان از خشونت سر زا نره / یه قرنه که لبخند های ژکوند / کمک کرده آبروی دنیا نره » و « بیام و هق هق تنهایی یا مو / ببارم روی دشت دامن تو / بگیرم عطر دلخواه تنت رو / برم تو خلسه ی پیراهن تو» و….

4 – شعر آزاد : کیفیت تعریف ناشدنی شعر آزاد واجد ابعاد متعدد ، غیر محصور و متکثری است و هر چه در یک شعر این وجوه وسیع تر باشند شعر موفق تر است. شعر سپید به دلیل رهایی از قالب ها و کلیشه های کلاسیک  در واقع مسیری است که در هر شعر مقصدش را تعریف می کند و در آن مقصد نهایی وجود ندارد و در واقع بی نهایت فرم در این گونه‌ی رهای شعری در انتظار آفرینش اند و همیشه در آن جا برای تخیل ، آفرینش ، انقباض و تراکم کلام ، تصویر ، کشف و… بیشتر و بیشتر وجود دارد. شعرهای آزاد این مجموعه غالبا اشعاری مفهوم محور هستند  و در آنها آشنایی زدایی اکثرا در معنا صورت می پذیرد. نمونه های موفق از مفهوم مذکور را  در شعرهای « تعطیلات » و « سرهنگ » می توان یافت  آن جا که شاعر مخیل ، زیبا و در معانی چند لایه می گوید : « فانوس ها را بمیران / رازهای تنت را / به خط بریل می خوانم»  در شعر « سرهنگ » شاعر با کلمات ساده ،از  مفهوم بزرگ عشق می گوید و آن را در وجودی خشن که ظاهرا با عشق بیگانه است جستجو می کند سرهنگ شعر محمدرضا واحدی واجد مفهومی پارادوکسیکال است  سرهنگ عاشق ….!    و به همین ترتیب در شعر« دختر» یک معناگرایی ساده به شعر منجر شده است و در واقع تکنیک شاعر در کار آزاد هم همین است.  به نظر می رسد به طور نسبی جای بازی های زبانی ، تخیل ، تصاویر و کشف و شهود های خلاقانه در برخی از کارهای آزاد این مجموعه  خالی است و با تکیه بیش از حد لزوم بر مضمون سایر ابعاد مهمی که از آن سخن رفت مغفول مانده است. وجود ترکیب های اضافی و وصفی در شعر آزاد امروز کمتر ضرورت پیدا می کند در این مجموعه  برخی از این ترکیب ها و کلمات کلیشه ای و تکراری به نظر می رسند و به شعریت نرسیده اند.نمونه هایی از این دست : « ارتفاع باور» ، « گیسوان خسته» ، « کوچه های وحشت فردا » ، « خطوط باطل» ، « سینه های متورم زمین» و….

به طور کلی می توان گفت دفتر شعر « آفتاب اول مرداد » مجموعه ای موفق است و محمد رضا واحدی شاعری است که با برخورداری از دات شاعرانه ،تکنیک و آگاهی همراه با توانایی ها ی بالفعل و بالقوه و تجربیات متنوع شعـری خواهـد توانست «ترین» هایی برتر به شعر و ادبیات این سرزمین بیفزاید.