درباره یکی از فاکتورهای کلیدی در عرصه انتخابات؛
کور شدن چشم اسفندیار سیاسیون با شفافیت هزینه های انتخاباتی

محمدرضا علیزاده
در هفته‌های اخیر، تعدادی از تشکل های دانشجویی دانشگاه های کشور از طرحی به نام «پویش ملی شفافیت داوطلبانه نامزدهای نمایندگی مجلس شورای اسلامی» رونمایی کردند. در این پویش از نامزدهای نمایندگی مردم در خانه ملت درخواست شده است تا اطلاعات خود را به صورت داوطلبانه در سایتی که به همین منظور طراحی شده است شفاف نمایند تا مردم با شناخت بهتری نسبت به آنها در انتخابات شرکت کنند. یکی از محورهای مرامنامه این پویش، ثبت و اعلام عمومی کلیه منابع مالی به منظور استفاده در فعالیت‌های انتخاباتی است. براساس این بند از مرامنامه، نامزدهای داوطلب باید محل تامین منابع مالی انتخاباتی خود را در وب سایت majlesnama.ir ثبت و اعلام عمومی نمایند. اما چرا اطلاع از میزان و نحوه تامین منابع مالی نامزدهای نمایندگی مجلس اهمیت دارد؟
حضور و فعالیت در عرصه سیاست ارتباط تنگاتنگی با مسائل مالی دارد. اهمیت این ارتباط، در محل‌های مختلف قابل مشاهده است. به عنوان مثال، تأمین هزینه‌های احزاب و فعالین سیاسی برای رقابت های انتخاباتی، فعالیت های رسانه ای و لابی با اصحاب قدرت و ثروت. هرچند هزینه کردن بخش زیادی از این پول‌ها لازم و گریزناپذیر است، اما در صورت عدم ارائه چارچوب برای نحوه تامین این منابع مالی و هزینه کرد آنها، این موضوع می‌تواند مفاسد زیادی را به همراه داشته باشد. به همین دلیل هم کشورهای مختلف دنیا با وضع قوانینی سعی در چارچوب بندی هزینه‌های انتخاباتی دارند تا مانع از بروز فسادهای سیستمی و وامداری گسترده نمایندگان مردم به بنگاه‌های خصوصی شوند. منابع مالی انتخاباتی را می توان «چشم اسفندیار» احزاب و فعالین سیاسی نامید زیرا با شفاف شدن منابع مالی و ترکیب هزینه ای آنها، مردم از حامیان اصلی هر نامزد یا حزب مطلع می شوند و می‌توانند درباره میزان صداقت وعده های انتخاباتی بیان شده توسط این افراد و احزاب قضاوت صحیح تری داشته باشند و تصمیم دقیق تری برای انتخاب نامزدهای منتخب خود بگیرند. کشور ما نیز از این پدیده‌ها مستثنی نیست و از نظر قوانین این حوزه از ضعف جدی رنج می‌برد. لذا نیاز است تا هم قوانین مناسبی برای آنها تدوین شود و هم تلاش گردد تا با سازوکارهایی حسن اجرای این قوانین تضمین گردد. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای جهان سازوکارهای مناسبی در این زمینه در حال اجراست.
سازمان International IDEA که یک سازمان بین‌المللی با دستور کار حمایت از دموکراسی پایدار در سراسر جهان است و در شهر استکهلم سوئد قرار دارد، برای اطلاع از نحوه قانونگذاری کشورهای مختلف پیرامون نقشی که پول در عرصه سیاست بازی می‌کند، یک پایگاه داده را در مارس ۲۰۱۲ پیرامون قانون‌گذاری مسائل مالی عرصه سیاست در ۱۸۰ کشور ایجاد کرد.
این گزارش یافته‌های خوبی را به نمایش گذاشته که بر تفاوت‌هایی در جریان‌های جهانی و منطقه‌ای تأکید می‌کند. نوعی همبستگی میان قوانین مهم عرصه سیاسی و نیز متغیرهایی نظیر آزادی سیاسی و فساد مشاهده گردید. این گزارش با پیشنهادهایی بر مسائل کلیدی مورد نیاز بر قانون‌گذاری بهتر در زمینه نقشی که پول در عرصه سیاست بازی می‌کند، به پایان می‌رسد. به عنوان مثال، نگاه مختصری به بخشی از قوانین کشورهای کرواسی و آمریکا در این زمینه می پردازیم:
۱- کرواسی: در کرواسی تأمین مالی انتخابات به صورت آنلاین منتشر می شود. در سال ۲۰۱۱، کرواسی قانون تامین مالی فعالیت سیاسی و کمپین انتخاباتی را تصویب کرد. این قانون احزاب سیاسی را ملزم می‌کند که گزارش‌های تفصیلی مالی را درخصوص کمپین‌های سیاسی در طول دوره کمپین منتشر کنند. همچنین آنها را ملزم می‌کند که حساب بانکی مجزایی برای تمامی مبادلات مالی مرتبط با کمپین باز کنند تا نظارت بر آن تسهیل شود. اخیراً کرواسی قدم‌هایی برای تضمین اینکه این قانون حداکثر شفافیت را فراهم می‌کند، برداشته است و تمامی داده‌های مالی جمع آوری شده از کمپین را برای عموم مردم از طریق یک پایگاه داده قابل جستجو در دسترس قرار می‌دهد. حال هر نامزد انتخاباتی ملزم به تکمیل فرمی با جزئیات مشخص است که باید آن را تسلیم کمیسیون ملی یا محلی انتخابات کند. هر گونه هدیه و هزینه ای شناسایی و در فهرست ثبت می‌شود از جمله نام و شماره رسمی ثبت هر حامی، تخفیف‌های دریافتی از رسانه ها، مبلغ هر هدیه و هزینه و گزارش کلی مالی. سپس کمیسیون انتخابات آن را به دفتر مستندسازی دیجیتال اطلاعات ارسال کرده و این دفتر این داده‌ها را برای پایگاه داده‌ها بطور استاندارد تهیه می‌کند.
۲- آمریکا: کمیسیون انتخابات فدرال امریکا به کاربران این امکان را می‌دهد که از طریق وب سایت، هزینه‌های مالی نامزدها را مشاهده کنند. وب سایت کمیسیون انتخابات فدرال امریکا با نام www.fec.gov پرتالی با نام افشای تامین مالی کمپین‌ها را داراست که اطلاعات قابل جستجویی درخصوص تامین مالی کمپین‌های هر یک از نامزدهای سیاسی را برحسب نام حامی، نام تجاری، موقعیت مکانی و غیره نشان می‌دهد.
امید می‌رود با پاسخ مثبت نامزدها به دعوت پویش شفافیت داوطلبانه برای انتشار داوطلبانه اطلاعات مربوط به نحوه تامین منابع مالی انتخابات و ترکیب هزینه ای این منابع، شرایط لازم برای انتخاب آگاهانه تر مردم در دهمین انتخابات مجلس شورای اسلامی فراهم شود.